هنر اسرارآمیز معماری در اقامتگاه بزرگان کرمانشاه شاهكار هنر اسلامی در تكيه «معاون‌الملك»

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در کرمانشاه، اقامتگاه مشاهیر کرمانشاهی که بیشتر از دوران مشروطیت برجای مانده، یکی از مکان های جذاب گردشگری است که با ظرافت و معماری خاصی که دارد چشمان هر بیینده را مسحور می کند.

این عمارت‌ها روزگاری محل اجتماع و مراودات فرهنگی و ادبی بزرگانی بود که هرکدام در اشاعه فرهنگ و ادب نقش بسزایی داشته و هنوزهم بازدید از این اماکن حس نابی از اصالت فرهنگ و تمدن به گردشگر می‌دهد و می توان با حضور در آن برای ساعاتی در گذشته سفر کرد.

برخی از این عمارت‌ها به دلیل گذشت زمان و یا بی‌توجهی از قافله بازسازی عقب مانده و برخی دیگر که دست مرمت برچهره آن کشیده شده، درهایشان بر روی گردشگران گشاده است.

برخی از این خانه‌ها که هویت ملی و فرهنگی به حساب می آیند، محل زندگی افرادی بوده است که در تحولات اجتماعی- سیاسی دوران خود بسیار تأثیرگذار بوده‌اند.

خانه حاج آقامحمدمهدی مجتهد

اردشیر کشاورز، پژوهشگر معاصر و تاریخ نگار کرمانشاهی در باره تعدادی از این اقامتگاه‌ها به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)در کرمانشاه، گفت: خانه حاج آقا «محمدمهدی مجتهد» یکی از عمارت‌های تاریخی بزرگان کرمانشاهی و یادگاری از دوران مشروطیت است، این خانه به سبک زیبایی توسط اداره کل میراث فرهنگی بازسازی شده است، پاشویه، حوض، حوضچه، اتاقکی برای فرار از گرمای تابستان، شیرآب های نصب شده، حمام سنتی و اتاق مطالعه در این خانه جای دیدن دارد.

کشاورز در خصوص موقعیت مکانی این بنا گفت: خانه حاج آقا «محمدمهدی مجتهد» در علاف خانه سابق کرمانشاه واقع در کوچه معین الکتاب حوالی پل هوایی خیابان شهید امامی (جوانشیر) قرار دارد، این کوچه دو قسمت دارد که یک بخش به مسجد میبدی و آل آقا ختم می‌شود و بخش دیگر به خانه حاج آقا مجتهد می‌رسد، در این محله دخمه‌های عمیقی وجود داشت که به دلیل داشتن رطوبت اجساد در آن نگهداری می‌شد.

گنجینه های فرهنگی معین الکتاب

حال و هوای معماری قدیمی شهر به دوران قاجار می‌رسد و خانه معین‌الکتاب نیز از آثار تاریخی دوران قاجار در کرمانشاه است.

در خانه درون‌گرای معین الکتاب با عبور از هشتی به حیاط بیرونی و از طریق راهرویی دراز به حیاط اندرونی می‌رسیم، این راهرو با زاویه ۹۰ درجه دو حیاط را به هم متصل می‌کند و نمی‌توان از حیاط بیرونی به حیاط اندرونی دید مستقیم داشت، مساحت حیاط این بنا 154مترمربع است و این بنا در سال 82 به ثبت ملی رسیده است.

کشاورز درخصوص حرفه و شخصیت معین الکتاب گفت: محمدحسن خان مدنی ملقب به معین الکتاب در این کوچه ساکن بوده است و پس از آن در خیابان دبیراعظم کرمانشاه ساکن شده است، دبیراعظم لقب بعدی معین الکتاب بوده است، وی از منشیان و کتاب دستگاه های دولتی و حکومتی کرمانشاه بوده است و پس از آن به عنوان رئیس دادگستری در سال 1305 فعالیت کرده است.

وی با بیان اینکه هم‌اکنون این کوچه در دبیراعظم وجود دارد، افزود: پسر محمدحسن خان وارث گنجینه‌های فرهنگی پدر همانند، تسبیح، مهر، تمبر، اسناد و فرامین دولتی شد و به دلیل نداشتن وارث، این اسناد به دولت رسید که بخشی در موزه پست در میدان نفت نگهداری می‌شود.

معماری سنگ و چوب در خانه خدیوی کرمانشاه

خانه خدیوی یکی دیگر از اقامتگاه‌های تاریخی کرمانشاه با یک معماری غربی با نمایی از سنگ، آهن و چوب است که به دوران پهلوی می‌رسد.

کشاورز با بیان اینکه این ساختمان دو طبقه در سال 82 به ثبت ملی رسیده، افزود: این خانه مدتی مکانی برای پخش برنامه‌های رادیویی بود که در خیابان معلم شرقی قرار دارد و اکنون مورد مناسبی برای بازدید گردشگران است.

در بیرون این نمای آجری ومستطیل شکل، باغی زیبا و سرسبز وجود دارد که با سرستون‌های زیبا، ارسی ها، ایوان ها و دالان‌ها تزیین شده است و ساخت آن توسط شخصی به نام خدیوی در سال 1316 انجام شده است.

طبقه دوم این عمارت شاه‌نشین است و ایوان آن با چهار ستون جفتی بر پاست و سرستون‌های زیبای آن جلب توجه می کند و این بنا دو ورودی از طریق خیابان و کوچه دارد که حاشیه ورودی آن توسط سنگ و به صورت شانه مانند و قوسی نیم دایره تزیین شده است.

قدمت 100 ساله خانه خواجه باروخ

این پژوهشگر کرمانشاهی در بخشی دیگر به خانه‌های قدیمی واقع در محله فیض آباد که مختص به یهودیان بود اشاره کرد و افزود: در آن روزگار حاج آقا شیخ هادی جلیلی دستور داد هر یهودی که در کرمانشاه وجود دارد بیاید و در اطراف خانه وی ساکن شود، از همین رو یهودیان به این منطقه آمدند که یکی از این عمارت‌های تاریخی خانه خواجه باروخ یهودی است که اکنون به خانه هنرمندان تبدیل شده است.

کشاورز به قدمت 100ساله این بنا اشاره کرد و یادآور شد: این ساختمان تماشایی است، چاه آب، حمام، سرویس بهداشتی، طویله و حتی نانوایی و قصابی در این خانه تعبیه شده چراکه به دلیل مناقشات سیاسی یهودیان مجبور شدند در خانه‌های خود نیازهایشان را برطرف کنند.

این خانه درون گرا از معدود عمارت‌های دارای حمام است، سقف حمام گنبدی شکل است که هنوز هم قابل استفاده است. ایوان در ضلع غربی طبقه اول قرار دارد که با چهار ستون و دو نیم ستون متصل به دیوار تزیین شده و از طریق هشتی به حیاط بیرونی و با عبور از دالانی سراسری به حیاط اندرونی متصل می‌شود.

حوض خانه در ضلع شمالی واقع در حیاط قرار دارد و از یک تالار در ضلع غربی برخوردار است و به دهه آخر سلطنت ناصرالدین شاه باز می‌گردد.

شیشه‌های زیبای رنگی در خانه سوری کرمانشاه

کشاورز به خانه سوری کرمانشاه اشاره کرد و گفت: این خانه مقابل سربازخانه شهری واقع در خیابان گمرک کرمانشاه قرار دارد.

این خانه درون‌گرا که به دوره پهلوی می‌رسد با آجر و خشت ساخته شده است دارای ارسی و شیشه های زیبای رنگی است که در سقف آن چوب، تیرپوش و آهن به کار رفته است با عبور از هشتی به حیاط بیرونی و از طریق راهرو به حیاط اندرونی راه دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

موزه خط و کتابت در تکیه بیگلربیگی

تاریخ‌نویس کرمانشاهی با بیان اینکه به‌دلیل احداث خیابان‌های جدید خیلی از بناها چون کاروانسرای صدرالرشیعه و بازار حلاج خانه از بین رفته است، یادآور شد: حسینه شریعتمدارآل‌آقا تنها مکان متبرک برجای مانده از خاندان آل آقا است که در کنار آن تکیه بیگلربیگی که موزه خط و کتابت است وجود دارد که به مکانی برای ایران شناسی تبدیل شده است.

آیینه‌کاری موجود در تکیه بیگربیگی بی‌نظیر است و در خیابان مدرس واقع در محله فیض‌آباد وجود دارد، این تکیه 24 اتاق دارد و در داخل هر کدام از این اتاق‌ها طاقچه‌های متعددی و جود دارد که به صورت دو طبقه هستند که از طبقه دوم برای نگهداری وسایل مهم تر استفاده می‌کردند.

این تکیه که دارای سه درب ورودی است حیاط نسبتاً وسیعی دارد که کف ان در حدود دو و نیم متر از کف خیابان پایین‌تر است. در وسط حیاط نیز حوض بزرگی قرار گرفته‌است که در ایام محرم استفاده می‌شود.

ورودی‌های این بنا با گچ‌بری‌های برجسته در شهر خودنمایی می‌کند و کتیبه‌های متعدد برجای مانده از دوران مظفرالدین شاه در این بنا وجود دارد و گردشگران می‌توانند از این بنا دیدن کنند.

شاهكار هنر اسلامي در تكيه معاون الملك

کشاورز در بخش دیگر از سخنانش به آوازه جهانی تکیه معاون‌الملک اشاره کرد و گفت: قدمت این تکیه به 114سال پیش و به دوران قاجار می‌رسد و از سه قسمت حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده و به ثبت ملی رسیده است.

کاشی‌های منحصربه فردی که در این مکان وجود دارد این تکیه را از دیگر تکایا متمایز کرده است.

در تاریخچه این تکیه آمده است: در سال 1270 خورشیدی، حسین خان معین الرعایا و برادرانش اکبرخان معاون لشکر، حسن‌خان معاون‌الملک و شیخ علی عسکر یا اصغر معین، زمینی را از حشمت‌السلطان دولتشاهی خریدند که در مکانی به نام چال سلیمان‌خان در محله آبشوران قرار داشت. حسین‌خان معین الرعایا بخشی از این زمین با وسعت 2000 مترمربع را به ساخت حسینیه‌ای اختصاص داد که با نام حسینیه وکیل‌الرعایا شهرت یافت. حسین‌خان معین الرعیا ساخت این بنا را با هدف ایجاد سه بخش اصلی حسینیه، زینبیه و عباسیه آغاز کرد و در سال ۱۲۸۲ خورشیدی بخش حسینیه آن به پایان رسید. سازنده بنا اصغر معمار بود که نامش در کاشی‌کاری‌ها هم وجود دارد. این مکان نه تنها برای برای برگزاری آیین‌ها و مراسم‌ مذهبی استفاده می‌شد بلکه برای رفع اختلافات قومی و عشایری نیز از آن بهره می‌بردند.

در سال ۱۲۸۷ خورشیدی و در جریان مبارزات جنبش مشروطه خواهی، این حسینیه که محل اجتماع مشروطه خواهان بود، به دستور ظهیرالملک با استفاده از توپ، به آتش کشیده شد. این بنا آسیب زیادی دید و تمامی آینه‌کاری‌های آن از بین رفت. این اتفاق باعث شد که منزل مسکونی معین‌الرعایا نیز ویران شود.

بنای حسینیه متروکه شد و پس از آن برادران معین‌الرعایا دست به کار شدند و در سال 1288 بازسازی را آغاز کردند؛ اما در نهایت در سال 1320 خورشیدی، میرزاحسن‌خان معاون الملک، بازسازی بزرگی را در این بنا آغاز کرد.

گفته می‌شود حسین نقاش تهرانی، استاد محمدبنا، سیدابوالقاسم مانی، حسن تهرانی و حسین کاشی‌پز تهرانی میناچی از کسانی بودند که در مرمت و ساخت بنا مشارکت داشتند. در سال 1326 میرزاحسن‌خان ساختمان مجاور حسینیه را نیز خرید تا بخش زینبیه و عباسیه را هم به مجموعه بیفزاید و این گونه شد که تکیه معاون‌الملک در نهایت شکوه و زیبایی ساخته شد. میرزاحسن‌خان این بنا را برای برگزاری مراسم مذهبی و سوگواری امامان معصوم وقف و ۲۰ نسخه از این وقف‌نامه را تهیه کرد و برای علمای نجف، قم و کرمانشاه و خاندان معینی فرستاد.

هنر اسرارآمیز معماری در اقامتگاه بزرگان کرمانشاه/ شاهكار هنر اسلامی در تكيه «معاون‌الملك»