به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، امروز، نهم مرداد، مصادف با دومین روز ماه محرم دومین جلسه از سلسله نشست‌های «تکیه کتاب» با موضوع «داستان‌نویسی با محوریت معصومین» با حضور محمدرضا شرفی خبوشان، نویسنده و منتقد ادبی و صادق کرمیار، نویسنده و کارگردان در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

شرفی خبوشان در سخنانی با اشاره به مشکلات نگارش داستان برای معصومان‌(ع) عنوان کرد:  نوشتن درباره معصومان پرارج است؛ اما دشواری‌هایی دارد. در داستان‌های دیگر شخصیت‌ها خاکستری هستند که ضعف و قوت‌هایی دارند و یک سیر تکاملی را طی می‌کنند؛ اما در رمان‌ و داستان‌هایی با موضوع معصومان‌(ع) شخصیت اصلی پاک و مومن است و نویسنده با این چالش مواجه است که چگونه به گونه‌ای بنویسد تا خللی در داستان و معصومیت شخصیت ایجاد نشود.

وی با بیان اینکه نویسنده رمان و داستان درباره معصومان‌(ع) راهکارهایی نیز دارد، افزود: این راهکارها که به پیشینه ادبیات داستانی مربوط می‌شود، نویسنده را پیش می‌برد و او را از گرفتاری در بن‌بست در امان نگه می‌دارد.

         

شرفی خبوشان با اشاره به اینکه نگارش رمان، درباره معصومان در ذیل ادبیات داستانی حماسی دینی قرار دارد، توضیح داد: در حماسه‌های دینی مصنوع و تاریخی که مربوط به شخصیت‌های دینی هستند با قهرمانی روبه‌رو هستیم که هیچ نقطه تاریکی ندارد و توانسته منجی یک ملت یا آیین شود. در حماسه‌های ایرانی نیز به چنین قهرمانانی اشاره شده و نویسنده کافی است با تکیه از دانش روایی از حماسه‌های دینی الگو بگیرد و با استفاده از خلاقیت، بدون دشواری به خلق اثر بپردازد.

نویسنده «موهای تو خانه ماهی‌هاست» با بیان اینکه امکان پیوند اتفاقات امروز به عاشورا وجود دارد، به این اثر خود اشاره کرد و افزود: شخصیت اصلی این کتاب دختری از قبیله بنی‌اسد است که پس از واقعه عاشورا به صحرای کربلا آمدند و به دفن و عزاداری شهدا پرداختند. در رمان «موهای تو خانه ماهی‌هاست» همزمان با قیام 15 خرداد 42 دختری از قبیله بنی اسد فاصله زمانی سال 61 هجری را پشت سرمی‌گذارد و وارد صحنه داستان معاصر می‌شود. براساس روایت‌ها و اسناد، این دختر می‌تواند متعلق به قبیله بنی‌اسد باشد و سپس با وجود فضایی برای اثبات واقعیت با بهره‌گیری از اسناد مسلم تاریخی، سپس از تخیل استفاده شده و حاشیه واقعیت به کمک آمده است؛ به‌عبارت دیگر حاشیه‌های واقعیت، گاهی کمک می‌کند که از ذهن آماده مخاطب برای ورود به فضای تخیل استفاده شود.

شرفی خبوشان با تاکید بر اینکه هر اندازه نویسنده بیشتر بتواند اسناد را زیر و رو کند بهتر از حاشیه برای متن رمان و داستان استفاده می‌کند، گفت: وجود اسناد فراوان درباره عاشورا سبب شده که پرداخت داستانی به این موضوع، سهل و ممتنع باشد. ممتنع برای کسی که توان استفاده از اسناد را ندارد و سهل به این دلیل که نویسنده به یک گستره وسیع از اطلاعات دسترسی دارد. عاشورا یک حماسه تاریخی مهم است که منابع بسیاری درباره آن موجود است که می‌تواند دستمایه خلق داستان باشد.

وی تاکید کرد: نویسنده می‌تواند با شگرد و مهارت از دل اسناد به متن اشاره کند و شخصیت‌های اصلی و فرعی بسازد.

این نویسنده همچنین به تفاوت نگارش رمان دینی در غرب و در جهان اسلام پرداخت و گفت: رویکرد غرب به دین متفاوت از مسلمان و شیعه ایرانی است. برای ایرانیان شیعه واقعه عاشورا یک حادثه تاریخی و فراموش شده نیست بلکه حی و حاضر است که با آن زندگی می‌کنیم و احساس نمی‌کنیم نیاز است برای احیای آن آثار فاخر خلق شود ولی بسیاری از اتفاقات دینی برای غربی‌ها جریانی متعلق به گذشته است که فراموش شده و باید با تلاش و ممارست نویسندگان و هنرمندان دوباره زنده شود.

شرفی خبوشان با بیان اینکه ایرانیان باید شیوه و شگرد روایی خود را در خلق رمان‌های با موضوع اهل بیت داشته باشند، افزود: اگر نگاهی دقیق و جامع داشته باشیم درمی‌یابیم که رمان‌های فاخر دافع مقدس و انقلاب اسلامی نیز در ذیل ادبیات عاشورایی قرار دارند. کافی است برای نوشتن رمان و داستان درباره ائمه معصوم (ع) ضمن تامل در اسناد تاریخی به دوران معاصر نگاهی کنیم چراکه باور ایرانی ما به عاشورا گره خورده و نویسنده تیزهوش با نگاه به ایران امروز می‌تواند اثر عاشورایی خلق کند.

وی تاکید کرد: نویسنده می‌تواند با وجود محدودیت‌ها، دریچه‌هایی از ابتکار را به روی خود بازکند و با نگاهی ابداعی از محدودیت‌ها به‌عنوان ابزار استفاده کند.

چندصدایی بودن ارزش رمان عاشورایی را افزایش می‌دهد
در ادامه این نشست، صادق کرمیار، کارگردان و نویسنده در سخنانی به رمان «نامیرا»ی خود اشاره کرد و گفت: این رمان به حوادث قبل از عاشورا و نامه‌نگاری‌های کوفیان اشاره می‌کند و محوریت داستان با امام حسین‌(ع) است. در زمان خلق این اثر ذهنم از عاشورا به اصطلاح خالی نبود؛ چراکه رشته تحصیلی من در دانشگاه الهیات و تاریخ اسلام بوده و حین نوشتن «نامیرا» نیز کتاب‌های تحلیلی را مطالعه کردم و به تجمیع پرسش‌هایی که عوام و خواص درباره عاشورا دارند، همچنین به دسته‌بندی آن‌ها پرداختم.

وی با تاکید بر اینکه وقایع تاریخی زیادی داریم که تنها تعدادی از آن‌ها ارزش داستانی دارند، تاکید کرد: نویسنده به گزینش می‌پردازد و از میان وقایع تاریخی،‌حادثه‌های ماندگار و تاثیرگذار را انتخاب می‌کند. به روایت‌ها و اسناد چندان نمی‌توان با قطعیت و به‌طور کامل اعتماد کرد؛ چراکه هر راوی از دید خود به حوادث نگاه می‌کند.

کرمیار با بیان اینکه کتاب‌هایی در تحلیل روایت‌های تاریخی نوشته شده‌اند که به تحلیل احتمال‌های موجود از یک حادثه از زوایای مختلف می‌پردازند، گفت: درباره واقعه عاشورا نیز احتمال‌های مختلفی می‌توانست وجود داشته باشد؛ اما امام تصمیم گرفتند حرکت به سمت کربلا را انتخاب کنند.



وی افزود: برخی به اشتباه بیان می‌کنند که اگر شخصیتی بسیار مهم  و حوادث زندگی وی جذابیت کافی را برای همراهی مخاطب داشته باشد، نیازی به پرداختن به حاشیه و تخیل نیست، درحالی‌که این روایت هر اندازه هم جذاب باشد شاخص‌های رمان را نخواهد داشت و رمان با خاطره و روایت تاریخی تفاوت دارد.

کرمیار با بیان اینکه درباره کربلا ماجراهای مختلفی وجود دارد که می‌توانند دستمایه رمان شوند، گفت: رمان وقتی دارای چندصدایی می‌شود، ارزش می‌یابد و گرنه تنها تبلیغ دین است و هیچ چالشی ندارد.
 
وی بر دشواری نگارش رمان عاشورایی در کشورمان تاکید کرد و افزود: یک نویسنده غربی می‌تواند بدون محدودیت و با استفاده از عنصر چندصدایی درباره مسیح رمان بنویسد و نظام کلیسا نیز دخالتی در عالم ادبیات و سینما ندارد اما در کشور ما برخی نگاه‌های حاکم مانع چندصدایی می‌شوند و نویسنده ترجیح می‌دهد این موضوع را رها کند و به دنبال سوژه‌های آسان‌تر برود. باید به نویسندگان و هنرمندان اجازه دهیم، آثار خود را حتی با اشتباه و ضعف، خلق و عرضه کنند؛ چراکه بهترین آثار، سرانجام از دل همین کتاب‌ها و فیلم‌ها بیرون می‌آیند.