شهدادی در تعریف مفهوم «دراماتوروژی» گفت: بنابر فهم من، دراماتوروژی سه معنا دارد؛ یک معنای عام، یک معنای خاص و یک معنای اخص. معنای عام آن بازتفسیر و بازنمایی متن مقدس به روایت شخصی است. هر‌کسی که خودش را مخاطب متن مقدس می‌داند به‌نحوی آن را بازنمایی و تفسیر می‌کند. شیخ اشراق گفت قرآن را چنان بخوان که گویی بر تو نازل می‌شود. مساله این است که چقدر درگیر کتاب مقدس می‌شویم و وارد دادوستد دینی اخلاقی شده‌ایم. معنای خاص آن یعنی بازنمائی و بازتفسیر این متن در رسانه و هنر، که هنرمندان اصحاب رسانه و فرهنگ چنین کاری می‌کنند؛ مثلاً در فرهنگ روشن‌اندیشی، مرحوم دکتر شریعتی و بازرگان سعی می‌کردند در اندیشه خودشان متن مقدس را بازتفسیر کند. معنای اخص آن بدین معناست که بازتفسیر و بازنمایی متن مقدس در بستر هنر به‌خصوص در سینما انجام شود.
وی افزود: یک فرض این است که انسان با امر مقدس مواجهه داشته باشد و یک فرض هم این است که هیچ‌وقت امر مقدس را نپذیرد و با آن مواجه پیدا نکند. در صورت مواجهه باید آن را بازنمایی کند.
شهدادی بیان کرد: امر قدسی در ساحت امور انضمامی جریان دارد. در این فضا، نور را نمی‌بینیم اما همه‌چیز را با نور می‌بینیم. امر قدسی مثل نور در جهان پراکنده است و همه موجودات انضمامی برای کسی که خودش را مخاطب امری مقدس می‌داند دریچه‌ای هستند به سوی آن امر مقدس و استعلایی.
این پژوهشگر دینی ادامه داد: برای روایت این امر استعلایی که در ضمن امور انضمامی شکل گرفته است نیاز به زبان داریم و زبان هنر، زبان باز تفسیرکننده و روایت‌کننده امر قدسی در میان امور انضمامی است. یعنی هنرمند به امور انضمامی جهان نگاه می‌کند و در این امور انضمامی یک وحدتی می‌بیند و حالا می‌خواهد از این امر استعلایی سخن بگوید. بنابراین همه انسان‌هایی که خودشان را مواجهه با امر استعلایی می‌دانند زبان مواجهه هنر را انتخاب می‌کنند.
عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی قم افزود: قرآن کریم زبان قدسی است، زبان خداوند است اما من نوعی باید زبان خودم را در بیان این امر استعلایی پیدا کنم. انتخاب این زبان، تجربه معنوی را تفسیر می‌کند.
وی اضافه کرد: آگاهی از امور انضمامی برای انسانی که خودش را مواجهه با امر استعلایی می‌داند، آگاهی از امر استعلایی را به وجود می‌آورد. این آگاهی حیرت‌ساز است. هستی و نور را نمی‌بینید، شناور در یک حیرت هستید که این حیرت به ایمان می‌انجامد. حیرت داریم چرا جهان چنین ساخته شده است. چرا انسان‌ها در طول تاریخ چنین بوده‌اند. شنیدن این حیرت‌ها به ایمان منجر می‌شود.
این نویسنده گفت: امور انضمامی تغییر می‌کنند اما امر استعلایی سر جای خودش است و باقی می‌ماند و ظواهر تغییر می‌کند. کسی که به امر استعلایی معتقد است درگیر کثرت‌های انضمامی نمی‌ماند و وابسته کثرات نمی‌شود، پرده‌ها را کنار می‌زند و از راه کثرت به وحدت امر استعلایی آگاهی پیدا می‌کند. هنرمند در یک حیرت سیر می‌کند و اگر فُرم را رعایت کند، ضوابط را بلد باشد، سنت و تاریخ را بشناسد و در جای خودش قرار گرفته باشد، آن وقت می‌تواند این امر استعلایی را به‌نحو بسیار خوبی روایت کرد.
حمیدی پارسا، در بخش دیگری از این برنامه گفت: این کتاب ـ دراماتوروژی در قرآن ـ حاصل کار مجموعه‌ای از نویسندگان است و در مدرسه دراماتوروژی همراه آقای حیدری خلیلی تلاش کرده‌ایم این مجموعه که شامل مقالات تألیفی است، منتشر شود.
وی افزود: دراماتوروژی یک جنبه نظری و تئوریک دارد و یک بخش عملی و تجربه عملی که مثلاً به‌عنوان نویسنده چگونه از قرآن یا متن مقدس برای نوشتن یک داستان یا فیلم‌نامه استفاده کنم.
مدیر مدرسه دراماتوروژی، وابسته به مدرسه اسلامی هنر توضیح داد: به دو دلیل در بخش دوم ورود نکرده‌ایم و از این حیث، موضوع دوم جایش در کتاب خالی است و میدان برای پژوهش علاقه‌مندان از این به بعد باز است. دلیل اول اینکه باید ادبیاتِ موضوع شکل بگیرد تا درباره آن اندیشیده شود که آیا دراماتوروژی به این معناست یا خیر. دومین دلیل که به سمت مباحث نظری رفتیم به خاطر این بود که هر تجربه عملی لاجرم بر تأملات نظری مبتنی است والا با نبود انسجام و پریشانی مواجه می‌شویم و اثر به هدفش نمی‌رسد.
وی در پایان سخنانش یادآور شد: کتاب در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول به الزامات دراماتوروژی پرداخته‌است، فصل دوم به مواجهه نمایشی و تصویری قرآن، فصل سوم به روایت قرآن و فصل چهارم محور مقالات به بحث دراماتوروژی قرآن در سنت اسلامی به‌خصوص در سنت ایرانی اختصاص دارد.
در ادامه این نشست، اسعدیان گفت: اگر بخواهیم در حوزه عمل با متن مقدس مواجهه کنیم، چگونه باید این موضوع را انجام دهیم. قرآن چه آورده‌ای برای هنرمند دارد. در پاسخ به این سوال باید گفت برای من مهم نیست چقدر با متون مقدس آشنایی دارم چراکه در محیطی بزرگ شده‌ایم که بدون آنکه حواسمان باشد این موضوعات در اثر، سرریز می‌شود و خودش را نشان می‌دهد.
این کارگردان سینما اضافه کرد: قرار نیست، خودآگاهانه در آثارمان مسائل را بگنجانیم. در سنت و فرهنگ ایران بزرگ شده‌ام و ناخودآگاه خیلی از مسائل همچون موضوعاتی چون غیبت نکردن، تهمت نزدن و احترام به پدر و مادر در اثر من جلوه پیدا می‌کند.
اسعدیان تاکید کرد: لزومی ندارد بگویم این موضوعات را از کجای قرآن یا نهج‌البلاغه گرفته‌ام، خودم هم ممکن است حواسم نباشد، منتقدین کارشان این است که آن را پیدا کنند و بسیاری از مسائل به‌صورت ناخودآگاه به سبب زیست ما وارد اثر می‌شود.
کارگردان «بوسیدن روی ماه» گفت: این کتاب برای من جذاب بود اما سوال‌هایی برایم مطرح کرد که چرا هنرمندان سراغ متون مقدس نمی‌روند. اگر منظورتان از متون مقدس مفاهیم اخلاقی است تا جایی‌که من اطلاع دارم آنچه به‌عنوان مفاهیم اخلاقی می‌شناسیم در ادیان ابراهیمی، یکی است. مثلاً همان دروغ و تهمت و دوستی و موضوعات دیگر در همه ادیان وجود دارد.
اسعدیان ادامه داد: به اعتقاد من همان‌طور که در این کتاب مطرح شده که هنر باید پاک باشد، همه هنرمندان دنبال آن پاکی هستند اما مهم تفسیر از پاکی است. من بعید می‌دانم هیچ هنرمندی دنبال این باشد که بخواهد بگوید مثلاً قتل خوب است. همه دنبال این هستند که احساس انسانی خودشان را منتقل کنند.
وی در پاسخ به این سوال که چرا می‌ترسیم سراغ قصص قرآن برویم، بیان‌کرد: تا آن جایی که به ما یاد دادند این است که درام از جایی شکل می‌گیرد که قهرمان در مقابل چالشی قرار بگیرد و انتخابش در برابر آن چالش مسیر را روشن کند. انتخاب قهرمان، درام را شکل می‌دهد. در قصه حضرت یوسف، حضرت یوسف هیچ تردیدی نمی‌کند و تکلیفش روشن است.
در بخش دیگری از این رونمایی بهروز شعیبی، سخنانش را این‌گونه آغاز کرد: وقتی این کتاب را تورق می‌کردم به نظرم یک انتخاب خیلی خوب در جریان است. همیشه بین کتاب مقدس واسطه داشتیم که این واسطه‌ها اجازه نمی‌داد صادقانه با آن مواجه کنیم و همیشه احتیاط‌های پیش می‌آمد که در کشورهای صاحب سینما این ملاحظات وجود ندارد.
وی ادامه داد: با خواندن کتاب دراماتوروژی چند نکته برایم خودنمایی کرد و هیچ‌وقت این‌گونه طبقه‌بندی به آن نگاه نکرده بودم. اولین موضوع، خود قرآن است که چه اثر هنری مهمی است و مثل هر اثر هنری یک خالق دارد که آن خالق قصه‌ای را ترتیب می‌دهد و شخصیت را در آن‌جا می‌دهد.
کارگردان فیلم سینمایی «بدون قرار قبلی» بیان کرد: به‌عنوان هنرمند و فیلم‌ساز نمی‌توانیم با قرآن فقط به‌عنوان یک اثر آموزشی، از سوی پروردگار بدون هیچ تکنیک و ساختار روبه‌رو شویم؛ بنابراین باید اجازه بدهید به‌عنوان هنرمند رویارویی‌مان با قرآن یک قدم جلوتر باشد. کاری که در دراماتوروژی قرآن شده یک دریچه‌ای جدید در روش رویارویی ما با این کتاب عزیز به وجود می‌آورد که به‌نظرم فرصت مناسبی در برابر ما قرار می‌دهد.
نظر شما