تعدد مجله‌های علمی و پژوهشی در رشته کتابداری به معنای تولید علم نیست

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «نقش کتابداران و کتابخانه‌های دانشگاهی در پیشبرد پژوهش» پنجشنبه (22 اردیبهشت ماه) با حضور زویا آبام، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا ، ابراهیم افشار، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و ملیحه درخوش، معاون فنی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سرای ناشران دانشگاهی سی و سومین دوره نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

درخوش، با اشاره به مباحثی درباره پردازش، گردآوری و ایجاد دسترسی به اطلاعات در کتابخانه‌های دانشگاهی گفت: پردازش، گردآوری و ایجاد دسترسی به اطلاعات ازجمله مواردی است که باید در کتابخانه‌های دانشگاهی مبتنی بر فناوری‌های جدید باشد.

وی اظهار کرد: امروزه کتابخانه‌های دانشگاهی با کاربرانی مواجهه هستند که به عنوان پژوهشگر، فعالیت می‌کنند و کتابخانه‌های دانشگاهی باید خط‌مشی خود را در حوزه پژوهش به صورت مشخص ترسیم تا بتوانند بهترین خدمات را به این گروه از کاربران کتابخانه‌ای ارائه کنند.

درخوش با اشاره به تحولات رخ داده در جامعه و مخاطبان در حوزه داده‌های پژوهشی گفت: باید نحوه ایجاد ارتباط و تعامل با کاربران، نوع دسترسی، سازمان‌دهی دانش، کمک به حفظ منابع و افزایش ارزش‌های مجموعه‌های سازمانی به عنوان یک اولویت مورد توجه قرار بگیرد؛ باید توجه داشت که ارائه منابع از راه دور، اولویت سازمان‌ها و مراکز پژوهشی باشد.

معاون فنی کتابخانه و مرکز اسناد کتابخانه دانشگاه تهران با بیان این که بهتر است کتابخانه‌های دیجیتال با حفظ منافع ناشران و پدیدآورندگان در کتابخانه‌های دانشگاهی تشکیل شوند، اظهار کرد: بهتر است کتابخانه‌های دیجیتال در کتابخانه‌های دانشگاهی ایجاد شود و نظام ذخیره در بازیابی و فناوری اطلاعات به عنوان یک ضرورت در خدمت پژوهش قرار بگیرد.

وی با انتقاد از سیستم و نظام دانشگاهی در کشور گفت: متاسفانه سیستم دانشگاهی در ایران به علت کمبود بودجه همواره از نظر دسترسی به منابع اطلاعات روز، و ابزار مناسب برای دسترسی به این اطلاعات با مشکل مواجه است.

در ادامه آبام، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا درباره داده‌های پژوهشی و خدمات ارائه این داده‌ها در مراکز علمی و پژوهشی گفت و با اشاره به این‌که آمریکا نخستین کشوری است که در حوزه داده‌های پژوهشی، فعالیت خود را آغاز کرده است، اظهار کرد: دفتر مدیریت بودجه و پژوهش ایالات متحده آمریکا به عنوان نخستین کشور آغازکننده این فعالیت ها در حوزه داده‌های پژوهشی به موسسات زیرنظر خود اعلام می‌کند که داده‌های حاصل از کارهای پژوهشی خود را که با بودجه دولتی انجام شده است، در اختیار عموم قرار دهند تا از نتایج حاصل از این پژوهش‌ها استفاده کنند.

آبام با بیان این که بحث داده‌های پژوهشی از سال 2000 جدی شد، اظهار کرد: کشورهایی مانند آمریکا و انگلستان گام‌های اولیه را برای استفاده از داده‌های پژوهشی به صورت عمومی برمی‌دارند. این کشورها معتقدند استفاده از داده‌های پژوهشی می‌تواند به اعتبارسنجی و استفاده از داده‌ها در تحقیقات پژوهشی کمک کند و استفاده مجدد از نتایج این داده‌ها می‌تواند به عنوان یک ارزش افزوده برای سازمان‌های مختلف تلقی شود.

این عضو گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه الزهرا گفت: در سال 2004 یک بیانیه‌ای درباره دسترسی آزاد به اطلاعات و دانش منتشر می‌شود. براساس این بیانیه اعلام می‌شود که داده‌های مرتبط با مقالات علمی هم می‌تواند به صورت عمومی منتشر و در اختیار افراد قرار گیرد.

آبام با بیان اینکه استفاده از داده‌ها و اطلاعات پژوهشی منتشر شده باید به صورتی باشد که امکان کپی‌برداری و ثبت اطلاعات از روی داده‌ها فراهم باشد، اظهار کرد: انتشار داده‌های پژوهشی باید شرایطی داشته باشد تا در بانک‌های اطلاعاتی ثبت و امکان استفاده مجدد از آن فراهم شود.

وی با اشاره به این که در سال 2005 طرح اروپایی و برون مرزی مبادله دانش مطرح شد، گفت: این طرح درباره لزوم اشتراک‌گذاری داده‌های پژوهشی در سطح بین‌الملل صحبت می‌کرد. در همین سال یک سازمانی تشکیل می‌شود و نمایندگانی از کشورهای فنلاند، دانمارک، انگلیس و هلند در آن شرکت می‌کنند و این کشورها بر لزوم اشتراک داده‌های پژوهشی تاکید می‌کنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا با بیان اینکه در سال 2006 انجمن کتابداران تحقیقاتی و پژوهشی آمریکا و کانادا یک سمینار را برگزار می کند، اظهار کرد: در این سمینار بر لزوم استفاده از داده‌های پژوهشی در سطح کتابخانه‌های دانشگاهی تاکید می‌شود.

وی اظهار کرد: در سال 2007 سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی به کشورهای تحت پوشش خود اعلام کرد بهتر است از راهکار استفاده از داده‌های پژوهشی به عنوان یک کالای عمومی و در دسترس همگان حمایت کنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به روایت هایی از اهمیت داده‌های پژوهشی در کشورهای مختلف تا سال 2009 و 2010 اظهار کرد: در این سال‌ها کشورها به بحث خدمات داده‌های پژوهشی به صورت جدی‌تر وارد می‌شوند، خط‌مشی‌های خود را در این زمینه تعیین می‌کنند و سیاست‌گذاری‌های لازم در این زمینه انجام می‌شود. همچنین دانشگاه‌های مختلفی در این زمینه شروع به همکاری و مشارکت می‌کنند.

آبام افزود: از جمله نهادهایی که در این زمینه در کشورهای مختلف به فعالیت می‌پردازند می‌توان به صندوق ملی آمریکا، موسسه پژوهشی و بهداشتی کانادا، شورای پژوهشی استرالیا و بنیاد پژوهشی آلمان اشاره کرد که در رابطه با مستندسازی دقیق داده‌های پژوهشی خط مشی‌های لازم را در این زمینه تامین کردند.

آبام در ادامه درباره ارائه خدمات داده‌های پژوهشی در ایران گفت: فعالیت در حوزه داده‌های پژوهشی و ارائه خدمات در این حوزه توسط دو استاد دانشگاه در مقاطع مختلف در دانشگاه‌های مختلف صورت گرفت. براساس این تحقیقات مشخص شد ایران در زمینه ارائه داده‌های پژوهشی در سطح ملی برنامه مشخص و مدونی ندارد. این پژوهش‌ها با مطالعه در حوزه اسناد بالادستی صورت گرفت. البته در زمینه تکرار نشدن داده‌های پژوهشی و ارائه زمینه های تحقیق در حوزه داده های پژوهش فعالیت‌هایی صورت گرفته بود.

این عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به ویژگی های کتابداران در حوزه ارائه داده های پژوهشی اظهار کرد: کتابداران باید در زمینه حفظ، امنیت، مسایل مربوط به کپی‌برداری و مالکیت فکری آگاهی خوبی داشته باشند. همچنین آنها باید روش‌های دسترس‌پذیر کردن داده‌های پژوهشی را بشناسند.

در پایان افشار عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان گفت: تعداد زیاد مجله های علمی و پژوهشی در رشته های مختلف دانشگاهی از جمله رشته کتابداری به معنای پیشرفت کتابداری در کشور نیست. امروز 13 مجله علمی – پژوهشی در زمینه کتابداری در ایران منتشر می‌شود اما سوال اینجاست که این مجلات توسط چه کسانی خوانده می‌شود و سوال دوم این است مقالات منتشر شده در این مجلات تا چه اندازه کاربردی است؟

وی با بیان این که مقاله و انتشار آن در ایران بیشتر شبیه سیاه مشق دانشجویی و ارتقا نامه برای استادان و دانشجویان است، گفت: انتشار مقاله در مجلات علمی – پژوهشی به هیچ عنوان به معنای تولید علم تلقی نمی‌شود. ریشه این چالش و مشکل را باید در بوروکراسی اداری و دولتی موجود در وزارت علوم بررسی کرد زیرا نگاه علمی در ایران با افزایش کمی مقاله ها پیوند خورده است.