جمشیدی در ابتدای این نشست توضیحاتی را درباره این کتاب ارائه کرد و گفت: این کتاب بخش اولش اگرچه انتزاعی است اما در بخش‌های دیگر کاربردی می‌شود. در این کتاب مشاهده می‌شود که زندگی یک روشنفکر روحانی تبعیدی با یک نفر که در منصب سیاسی با همان عقبه مشغول است، چه دستاوردی دارد؟ بنابراین سابقه تاریخی در تجربه زیسته مقام معظم رهبری و اندیشه ایشان تاثیر دارد.
او ادامه داد: من بین متفکران معاصر آیت‌الله خامنه‌ای را یک متفکر مفهوم پرداز قلمداد می‌کنم و البته واکنش مفهومی‌ایشان به تاریخ را مد نظر قرار داشتم. همواره واکنش به تاریخ نشان می‌دهد ما همه علی رغم اینکه در محاصره تاریخی هستیم اما معمولا غیر تاریخی هستیم. پس نباید تصور کرد هر که در بستر تاریخی قرار دارد باید واکنش تاریخی داشته باشد. از همین منظر واکنش مفهومی‌نشان دان فضل بسیاری است.
.jpg)
او با بیان اینکه در کتاب می‌بینید آیت‌الله خامنه‌ای بسیار توانسته مفهوم پردازی کند افزود: من به ایده اخیر ایشان یعنی بازسازی ساختار انقلاب فرهنگی نگاه می‌کردم. دیدم در این باره چندین سند از سوی نهادهای مختلف نوشته شده است. من این اسناد را دیدم و به این فکر فرو رفتم از مفاهیم در این کتاب چه استفاده‌ای می‌شود کرد؟ اینکه ایشان می‌فرماید: «باید بازسازی انقلابی کنیم»، در چه بخش‌هایی باید این کار را کنیم؟ به طور مثال آیا برای ما توضیح می‌دهد علت تاخر فرهنگی ما چیست که باید به بازسازی رو بیاوریم.
این محقق گفت: بعد دیدم ایشان در بخش‌هایی از سخنانش به دو نوع اختلال یعنی ولنگاری فرهنگی و اجتماعی اشاره می‌کند و از امکان تهی شدن جامعه از هستی فرهنگی خودش نام می‌برد. اگر تبارشناسی کنیم، دغدغه ایشان بیرونی و ریشه دار است که به یک نقطه‌ای می‌رسد که ایشان حس می‌کند، روند تکاملی فرهنگ انقلاب شتاب خوبی ندارد و الان دچار تاخر فرهنگی هستیم به همین دلیل از بازسازی نام می‌برد.
او با طرح این سوال که باید دید نسبت به چه کلان مساله ای باید بازسازی انقلاب داشته باشیم یادآور شد: من تامل کردم دیدم در سطح حاکمیتی و اجتماعی گره‌های گشوده نشده فزاینده فرهنگی وجود دارد که ایشان تداوم فرایندهای فعلی را بازکننده آنها نمی‌داند. ایشان تعبیری دارد که می‌گوید: «من نگاه کلان به انقلاب را می‌پسندم» من در آن سندها این را ندیدم که این تاخر و عقب افتادگی فرهنگی با چه مفهومی‌است و با چه مفهومی‌شرح داده می‌شود.
.jpg)
شجاعی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه بحث‌هایش ناظر به روایت جمشیدی از اندیشه فرهنگی رهبری است و نه اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای گفت: هر فرد از هر منظر فکری اعم از جریان وفادار به گفتمان، منتقد انقلاب اسلامی‌یا حتی جریان‌های مخالف اگر کتاب ایشان را از منظر یک اثر که قصد روایت، بازبینی و صورت بندی سخنان ایشان را دارد، بررسی کند، می‌بیندکار ایشان ستودنی است.
او با اشاره به مهمترین وجه حسن کار و تمایزش با آثار دیگر در زمینه دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای عنوان کرد: با توجه به اینکه نزدیک به هزار عنوان در این باره منتشر شده است من عناوین را که بررسی کردم دیدم کمتر کتابی از نظر تحلیلی در این بازه زمانی یعنی از دهه 50 تا کنون تجربه زیسته ایشان را بررسی کرده باشد.
عضو هیئت علمی‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: ایشان سعی می‌کند در این نیم قرن مفهوم پردازی کند و از این جهت کتاب قابل اعتنایی است. جمشیدی برنامه‌اش بازخوانی اندیشه فرهنگی متفکران مسلمان است و این کتاب هم ذیل آن کلان پروژه معنا دارد و این در تالیف و تجربه می‌تواند نشان دهد که برنامه پژوهشی ما روی یک موضوع متمرکز باشد. مولف تتبع قابل اعتنایی در جستجوی سخنرانی‌ها و منابع مختلف داشته و از این جهت کتاب نفس گیر است.
شجاعی جشوقانی برخی از ملاحظات را نسبت به کار جمشیدی و نه فرموده‌های مقام معظم رهبری ارائه کرد و گفت: این سیره پژوهشی جمشیدی است که خیلی به پیشینه کاری ندارند و من اساسا به این موضوع نمی‌پردازم که چرا فردی به سابقه تحقیقاتی نمی‌پردازد. اما به هر حال شما در هر زمینه‌ای فعالیت می‌کنید باید ببینید قبل از شما چه کارهایی انجام شده است.
او با اشاره به اینکه در پایان کتاب جای خالی ترسیم چشم انداز احساس می‌شود یادآور شد: استاد مطهری کتابی با عنوان آینده انقلاب اسلامی دارند که در آن نگاهشان را به این موضوع بیان می‌کنند. در کتاب اندیشه و امر انضمامی غایب است و شما فقط با مفاهیم متعالی مواجه می‌شوید! گویا با امر انضمامی این پنج دهه، مفاهیم ارتباط برقرار نمی‌کند بنابراین این دغدغه جمشیدی که نشان دهنده کنشگری آیت‌الله خامنه‌ای باشد، در کتاب به خوبی نشان داده نشده است.
این استاد فلسفه گفت: شما اگر کتاب را ورق بزنید می‌بینید در موارد بسیاری جملات نقل قول بسیاری آمده است و تفکیک بین متن اصلی و نقل قول‌ها در این کتاب بسیار سخت است. جمشیدی قدرت تحلیلی بسیاری دارد و در کارهای دیگر این قدرت را نشان داده اما در این اثر قدرت تحلیلی ایشان کمتر خودش را نشان داده و بیشتر بحث نقل قول‌ها مطرح شده و گاهی تکرار هم هست. در جمع بندی‌های آخر کتاب، هم خرمای آن نخیل‌ها باقی می‌ماند و ما خیلی نمی‌توانیم دستاوردهای ایشان را در این کتاب پیدا کنیم.
شجاعی جشوقانی با بیان اینکه نسبت منظومه فکری و اندیشه فرهنگی آیت‌الله خامنه‌ای در قبال جریان‌های فکری رقیب در جامعه ارائه نشده است عنوان کرد: بازخوانی این اندیشه فرهنگی در بین جریان رقیب اعم از راستی‌ها، چپی‌ها، حوزوی‌ها و ... معلوم نیست و اگر اینها معلوم نشود گویا در این باره کاری نکردیم و شاید مهمترین چیزی که باعث شود وزن نقل قول‌های مقام رهبری بر تحلیل ایشان غلبه کند به این دلیل است که ایشان این نسبت اندیشه مقام آیت‌الله خامنه‌ای را با جریان رقیب مقایسه نکردند.
او گفت: من پیشنهادم این است که خوب بود ایشان کارشان را فاز بندی و در فاز اول علوم انسانی، غرب شناسی و ... را بررسی می‌کرد و آنگاه ایشان بیشتر وقت داشت. مخاطب تا با ایشان همراه می‌شود جمشیدی مخاطب را به سوی تحلیل می‌برد و در نیمه کار رها می‌کند، گویا مخاطب وقتی این کتاب را می‌خواند با تصویر شسته و رفته از اندیشه فرهنگی مقام رهبری مواجه نیست.
.jpg)
مهران کریمی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه کتاب قابلیت گفت‌و‌گو در فضای فکری و فرهنگی را دارد گفت: اغلب تولیدات کنونی در فرایند ما قبل نقد است اما اینکه یک اثر مخاطبان خود را درگیر کند خودش یک نقطه مثبت است. جامعه ما از لحاظ توجه به وجوه فکری اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای در این 15 سال اخیر رشد داشته است. در گذشته بیشتر ایشان به عنوان مرجع تقلید و شخصیت سیاسی شناخته می‌شدند و کمتر وجه نظریه پردازی ایشان دیده می‌شد، به عبارت دیگر شخصیت حقیقی ایشان تحت الشعاع شخصیت حقوقی‌اشان بود اما در این کتاب خلاف این موضوع رخ داده است. البته در فضای آکادمی تولیداتی درباره اندیشه ایشان داشتیم اما در تولیدات عمومی‌حجم کارها کم بوده است.
او ادامه داد: از لحاظ تبار شناسی فرهنگی باید بگوییم برخلاف سنت فرهنگی غرب که توجه به میراث گذشتگان دارند اما ما در ایران، 10 متفکر مطهری شناس نداریم و درباره مقام معظم رهبری هم این شجاعت برای بررسی اندیشه‌ها وجود ندارد.در کتاب صورت بندی ارائه شده، موجب می‌شود، حجم بسیاری از داده‌های مربوط به فرمایشات رهبر انقلاب در اختیار مخاطب قرار بگیرد. تطوری از اندیشه‌های ایشان در دوره‌های مختلف در کتاب ارائه می‌شود و از نقاط قوت آن است.
کریمی با بیان اینکه منظومه سازی از گفتارهای آیت‌الله خامنه‌ای هم از نقاط قوت کتاب است افزود: اما لازم است بگوییم که کتاب یک مساله را مورد شناسایی قرار می دهد و آن اصالت فرهنگی در اندیشه ایشان است. در این باره نگرش‌های زیادی وجود دارد اما رهبر اصالت را به امر فرهنگی می‌دهد و معتقد است تغییر از حوزه فرهنگ رخ می‌دهد کلید واژه‌های مانند گفتمان سازی، فرهنگ سازی و .... در همین چهارچوب قرار می‌گیرد. پس ایشان معتقد است برای اینکه مسایلی به عینیت تبدیل شود باید قبلش از لحاظ فرهنگی زمینه سازی کرده باشیم و افکار وقتی آماده شود حرکت اجتماعی شکل می‌گیرد.
او ادامه داد: بحث جهاد تببین ایشان که امروز مطرح شده مبتنی بر تجربه زیسته ایشان است. پس این در نقطه مقابل نگرش‌های دیگر است که به اصالت فرهنگ معتقد نیستند. توجه به واژه سازی در کتاب پررنگ است اما توجه به نهادسازی در کتاب کمرنگ است و دلالت‌های عملی و عینی اندیشه رهبری جای کار بیشتری دارد. ایشان تفکر را برای تحقق می‌خواستند و به طور مثال دلالت‌های عملی از توحید ارائه می‌کنند بنابراین کتاب وجوه روند گذرانه ایشان در مسایل فرهنگی را کمتر دیده است.
کریمی گفت: کتاب به ریشه‌های فکری ایشان اشاره می‌کند و صحبت از سنت فلسفی و صدرایی بودن ایشان می‌کند. البته این بیراه نیست و ایشان خودشان را شاگرد اصولی امام می‌داند اما آیت‌الله خامنه‌ای را نمی‌شود متفکر صدرایی به معنای سنتی و کلاسیک آن دانست. ایشان حکیم قرآنی است و این در حوزه فرهنگی آیت‌الله خامنه‌ای دلالت‌هایی دارد. آیت‌الله خامنه‌ای از کلید واژه جهاد کبیر یاد می‌کند که ریشه قرآنی دارد و بنابراین ذهن ایشان را نمی‌توان صدرایی به معنای سنتی آن دانست. ایشان همواره نقاط ضعف و قوت را در همه مسایل می‌بیند و کتاب هم به این موضوع توجه داشته است.
این محقق با تاکید بر انضمامی کردن اندیشه ایشان گفت: باید رهنمودهای ایشان را درباره اخلاق، تدبر در قرآن، نماز و ... انضمامی و آن را تحلیل کرد. از لحاظ فرمی کتاب خسته کننده است. باید دید مخاطب کتاب چه کسانی هستند؟ اما هر مخاطبی را در نظر بگیریم مطالعه کتاب برایش سخت است. پیشنهاد می‌کنم در ویرایش‌های بعدی از میان تیترها برای استراحت ذهنی مخاطب استفاده شود.
پاسخ به انتقادات
جمشیدی در پاسخ به انتقادات مطرح شده از سوی شجاعی جشوقانی گفت: من همه سوابق تحقیق را دیدم اما واقعیت این است که این بیماری من است که ارجاعی به منابع ندادم! احساس می‌کنم در این باره رویکرد پست مدرن دارم و از آن نظم رویکرد اثبات گرایی و هنجار معرفتی فاصله گرفتم. در واقع من عامدانه از پیشینه تحقیق فاصله می‌گیرم و فقط نوآوری‌های خودم را بیان می‌کنم. من می‌خواهم با نظریه مواجه شوم و هیچ پژوهشی را حائل بین خودم و ایشان قرار ندادم و می‌خواهم روایت خودم را از کار داشته باشم.
او ادامه داد: من همه چیز را کنار می‌گذارم و اتاق را خلوت می‌کنم و با این نظریه گفت‌و‌گو می‌کنم و حتی نگاه منفعلانه به مقام معظم رهبری ندارم. به خودم اجازه فهمیدن می‌دهم اما با رعایت نظم و امانتداری و غیره. این نقد را که طراحی نظریه برای چشم انداز جایش خالی است قبول دارم.
او با طرح این سوال که من چرا این همه روی تاریخ تاکید کردم اما در کتاب این موضوع کمرنگ است؟ گفت: من در مرحله عمل دارم یاد می‌گیرم چه باید بکنم چون تجربه معرفتی من در این باره محدود است.
نظر شما