به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نشست «مولفه‌های هویت ملی و نقش آنها در عرصه منطقه‌ای» چهارشنبه 21 مهرماه 1400 در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. در این نشست محمد احمدی و علیرضا سلطانشاهی حضور داشتند و درباره موضوعات گوناگونی در این زمینه به گفت‌وگو پرداختند. 

علیرضا سلطانشاهی در ابتدای این نشست به بیان موضوعات مختلفی پرداخت و گفت: در کشورهای منطقه آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی دنبال می‌شود در این میان برخی عنوان کردند که جمهوری اسلامی به دنبال منافع خویش است و در این باره اتهامات زیادی از جمله ترویج تشیع را به میان آوردند، این در حالی است که مقام معظم رهبری اصولی را برای بیداری اسلامی و ورود ایران به آن مطرح کرده‌اند. 

مقام معظم رهبری فرمودند: «جمهوری اسلامی با این نیت که اگر حرکتی در منطقه استکبار و صهیونیست ستیز باشد و همچنین عدالت خواهی و وحدت را در پی داشته باشد از آن حمایت می‌کند و شامل تمام کمک‌ها و حمایت‌های ما می‌شود» این نشان می‌دهد که ایران به دنبال ترویج تشیع نیست، به طور کلی ما راستای وحدت و اصول انقلاب اسلامی به دنبال مقابله و مبارزه با استکبار و صهیونیسم هستیم و طبیعی است که این مبارزه تنها شامل شیعیان نمی‌شود و گروه بزرگی از مسلمانان، اعراب و مردم این منطقه و سایر جهان را شامل می‌شود زیرا تمام آزادگان جهان به دنبال این هدف هستند، کما اینکه مبارزه با صهیونیسم به دلیل آن است که مهد تمدن بشری و قبله اول مسلمین از طرف آنها به خطر افتاده و طبیعی است ایرانی‌ها و سایر مسلمانان در این باره وظیفه دارند تا با تمام توان به میدان بیایند، جالب اینجاست که بیشتر مردم فلسطین سنی هستند که همین مسئله به تنهایی با مسائلی که بسیاری عنوان می‌کنند همخوانی ندارد. 

در ادامه این نشست سلطانیان از احمدی سوالی درباره برخی مسائل فرهنگی مطرح کرد و درباره چرایی لزوم ایران برای حضور فعال در منطقه پرسید. احمدی در این باره عنوان کرد: نکات مهمی در این زمینه وجود دارد که شاید بسیاری از محققان داخلی در این باره تحقیق نکرده‌اند، من قصد دارم تا آنها را باز کنم تا در این خصوص نتیجه‌گیری داشته باشیم. 

موضوع خیلی بیش از آن چیزی است که تصور می‌کنیم، ریشه‌های هویت در تاریخ و آداب و رسوم هر کشور وجود دارد و همین لزوم همکاری را در منطقه مشخص می‌کند، هویت کلید فهم جامعه است و نیروی درونی است که خودجوش ظاهر می‌شود و در موارد چالش برانگیز بدون هماهنگی بروز پیدا می‌کند، همانطور که در انقلاب اسلامی زمانی که هویت ایرانی و اسلامی مردم مورد تهدید قرار گرفت آنها واکنش نشان دادند و در نتیجه منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، در مثال دوم می‌توان مقاومت مردم در دفاع مقدس عنوان کرد زمانی که تهدید هویتی برای مردم وجود داشت ما شاهد آن بودیم که بسیاری به میدان آمدند در سومین مورد هم می‌توان به تلاش برخی برای تغییر نام خلیج فارس اشاره کرد که با واکنش مردم در فضای مجازی رو به رو شد، همچنین در مثال چهارم می‌توان به ورود تکنولوژی و مسائل نوین در ایران اشاره کرد مسئله‌ای که در نهایت با اعتقاد بی‌نظیر میان مردم در دفاع از حقوق هسته‌ای ایران به وجود آمد. 

نکته جالب توجه دیگری که می‌توان در اینجا به آن اشاره کرد مسئله شباهت زیاد مانند ژن‌های زیست شناسی و ژنوم‌های فرهنگی است، مثلاً سنت‌های اجتماعی به صورت موروثی از انسان‌ها منتقل می‌شود و در طول زمان با آموزش و سایر مسائل و در مجموع با اختیار می‌توان آنها را جهش داد دقیقا همان طور که ژن‌های انسان در اثر اختلافات میان ژنهای پدر و مادر به وجود می‌آید و در این میان برخی از آنها جهش هم می‌یابد. ژنها و وجه اشتراک ما با گیاهان و حیوانات‌اند، میم‌ها هم شباهت‌های انسانی ما هستند نسل‌ها همانطور که عنوان شد از اختلاط ژن‌های پدر و مادر به وجود می‌آیند، فرهنگ‌ها هم در اثر اختلاط با یکدیگر دوام پیدا می‌کنند. ترکیب هویت ایران باستان و اسلام در نهایت ایران اسلامی را در پی داشت و پس از آن ترکیب ایران اسلامی و مدرنیته ایران مدرن را تشکیل داد. 

او در ادامه درباره مسایلی که می‌تواند برای مسایل فرهنگی باعث ضرر یا سود شوند بیان کرد: برای توضیح بهتر تاثیر مسائل مختلف روی فرهنگ می‌توان گفت همان‌طور که ما شاهد آن هستیم که ژن‌های مرغوب و خوب می‌تواند در بدن موجودات زنده مقاومت و برابری مقابل بیماری را به وجود بیاورد و ژن‌های بد می‌تواند عامل بیماری شود، مسائل مطلوب فرهنگی هم می‌تواند سختکوشی و تلاش را در پی داشته باشد و ژن‌های نامطلوب فرهنگی هم می‌تواند مواردی چون مصرف‌گرایی را در پی داشته باشد، نباید فراموش کنیم که تربیت باعث می‌شود که ژن‌های خوب و بد منتقل شوند.

مثلاً وقتی فرزندان یک قوم شبیه والدینشان می‌شوند که در همان محیط رشد و نمو داشته باشند اما اگر همان فرزندان در زمان رشد به محل جدیدی بروند و یا مهاجرت داشته باشند هویت تازه‌ای پیدا می‌کنند همانطور که بیماری می‌تواند در ژنتیک نفوذ داشته باشد ویروس‌های فرهنگی هم می‌توانند در موارد هویتی تأثیرگذار باشند، ما حالا شاهد برخی صفات بد در جامعه هستیم که نتیجه همین اتفاقات است بعضی از مسائلی که در سال‌های گذشته همواره شاهد آن بودیم، مثلاً برخی معتقدند که تنها راهی پیشرفت و رشد و نمو وابسته به شباهت بی چون و چرا به خارجی‌هاست برای توضیح بهترین مسئله به چند مثال از کتاب و نوشته‌های چند دهه اخیر اشاره می‌کنم. 

صادق هدایت که در دوره پهلوی به عنوان یکی از روشنفکران به شمار می‌آمد در یکی از یادداشت‌هایش می‌گوید: «در مملکتی که آدم مثل یهودی سرگردان است چطور می‌توان زندگی کرد؟ اگر در گذشته ایران سرزمین علم و هنر بود حالا سرزمین بچاپ بچاپ شده و هیچ شباهتی با دیگر کشورها ندارد.» یا به طور مثال ملک‌الشعرای بهار نیز در همین خصوص ابیاتی را نوشته است، همه اینها نشان‌دهنده حس بدبختی و بدبینی است. برای بهتر نشان دادن و مفهومی‌تر کردن این مسئله یکی از نوشته‌های مجله جوانان در یک سال پیش از پیروزی انقلاب اشاره می‌کنم. 

«آنتونی کوئین در کنار وثوقی»با «راه بازیگران ایرانی به هالیوود باز شد» و در یکی دیگر از تیترها آمده است: «ورود 18 ساله‌ها به عرق خوری‌ها و کافه‌ها ممنوع می‌شود» اینها نشان‌دهنده این مسئله است که در گذشته آرمان‌ها را در رسیدن به اهداف خارجی و غربی می‌دانستند این در حالی است که در یکی از عکس‌های جالبی که متعلق به سنگ قبر یکی از ایرانیان مقیم آمریکا بود که بیش از 50 سال در آن زندگی می‌کرد نوشته شده بود. «هر چه بیشتر در اینجا بودند به این نتیجه رسیدم که فقط زیر سایه امام خمینی است که ایرانیان می‌توانند زندگی بهتری داشته باشند.»

حال برای اینکه بگوییم راه مقابله با این ویروس‌های فرهنگی چیست می‌توان به این مسئله اشاره کرد که انسان برای دوری از ویروس‌های ژنتیکی بهتر است که سلامتی خود را حفظ کند درباره مسائل فرهنگی هم وقتی نگاهی به آموزه‌های دینی مان داشته باشیم می‌بینیم که خداوند گفته است که بهتر است انسان سلامت خود را با انجام زندگی درست حفظ کند. به طور مثال می‌توان به جای سخنان مخرب فعلی از اتفاقات خوب فعلی گفت، از فراوانی‌ها، از محبان امام حسینی که امروز به واسطه شرایط ایران در کشورمان حضور دارند، از ارزاق فراوان و دانشمندان ایرانی که در رده‌های بالا فعالیت می‌کنند و همچنین عناوین بالای کتابی که در ایران چاپ می‌شود با وجود این که فارسی زبانان در جهان نسبت به روس زبانان، انگلیسی زبانان، فرانسوی زبانان و دیگران زیاد نیستند ایران جایگاه دوم بیشترین عناوین چاپ شده کتاب را در اختیار دارد.

همچنین در علوم خالص رتبه ایران جایگاه هفتم جهان است، مثلاً در سال 2010 بانک جهانی و یونسکو عنوان داشتند که ایران رتبه اول رشد علم و فناوری را در اختیار دارد همچنین ایران تولیدات علمی زیادی داشته است و هر سه سال این میزان رشد دو برابر شده است علاوه بر این‌ها می‌توان به ترس خارجی‌ها از توان نظامی کشورمان اشاره کرد این در حالی است که ایران مانند بسیاری از کشورها ولخرجی و هزینه‌های بیهوده نظامی ندارد اما کشورمان  با هزینه پایین و البته منطقی توانسته است به چنین نتیجه برسد همین حالا توسعه انسانی در ایران بر اساس طول عمر و آموزش جایگاهی کشورمان را به رتبه 55 جهان رسانده است، این در حالی است که فاصله چندانی با کشورهای برتر جهان ندارد، در کنار این‌ها شاهد آن هستیم که کشورمان در دهه‌های گذشته رشد بسیار بالای 18 درصدی در این زمینه روبه‌رو بوده است این در حالی است که رشد دیگر کشورها به این میزان نبوده است. 

احمدی در ادامه بیان کرد: برای پاسخگویی به برخی ویروس‌های فرهنگی باید از داخل و خارج  تلاش کنیم، به برخی از نظرسنجی‌های بین‌المللی که در سال‌های گذشته صورت گرفته است اشاره می‌کنم به طور مثال این درصد خوشحالی مردم در جهان 78 درصد است که بر این اساس کشورهایی مانند برزیل و مکزیک در رتبه‌های بالای جدول قرار دارند این در حالی است که وضعیت اقتصادی این کشورها به مراتب از کشور ما بدتر است.

وقتی به این جدول نگاه می‌کنیم می‌بینیم که 59 درصد مردم ژاپن خوشحال هستند این در حالی است که 57 درصد پاکستانی‌ها هم از زندگی خود رضایت دارند و میان ژاپن و پاکستان تنها دو درصد اختلاف وجود دارد، مردم ایران هم بر اساس مطالبی که در این جدول و خبرها آمده بر رضایت 47 درصدی در جایگاه پایین‌تری نسبت به این کشورها قرار دارند، وقتی دقیق‌تر نگاه می‌کنیم می‌بینیم که بسیاری از این مسائل به خودباوری ما برمی‌گردد برخی تصورات اشتباه و غلطی دارند و فکر می کنند که باید همه چی ما همانند غربی‌ها باشد این در حالی است که ما از وضعیت به مراتب بهتری نسبت به دیگر کشورها بهره می‌بریم.

به طور مثال از لحاظ فساد و تصور آن مادر رتبه 47 دنیا قرار داریم در این جدول هرچه که عدد بالاتر باشد وضعیت بهتر است ما شاهد آن هستیم که کشورهایی مانند چین و برزیل اسپانیا و ایتالیا به مراتب جایگاه پایین‌تری از ما دارند. این در حالی است که ما در رسانه‌ها دنیا چنین مسئله‌ای را ندیده‌ایم همین حالا کشورمان رتبه بالایی در اعتماد و رضایت در انتخاب های زندگی دارد به این مسئله به درآمد و رفاه بستگی دارد. 

نکته جالب توجهی که می‌توان به آن اشاره کرد آن است که رابطه جالبی میان درآمد بالا و رضایت کمتر مردم در جهان وجود دارد در واقع افزایش و رفاه درآمدها و زندگی می‌تواند باعث سردرگمی انسان‌ها و در نتیجه نارضایتی شود. ما نیاز داریم در انتخاب برخی شاخصه‌ها بازنگری کنیم و تنها به آن چیست که غربی‌ها و خارجی‌ها می‌گویند بسنده نکنیم، مثلا در شاخص‌های سیاسی ما مواردی که برای فرهنگ ما چون نژادپرستی، برده‌داری، ظلم و ستم، اشغالگری جنایت و لابی‌هایی که در کشورهای غربی غوغا می‌کند را نمی‌بینیم.

یا مثلاً آمار و نظرسنجی‌های دقیقی درباره مسائلی چون طلاق، تجاوز و سوء استفاده‌های جنسی نمی‌بینیم، همه اینها در حالی است که وضعیت ما در این مسائل به مراتب بهتر از غربی‌هاست ولی آنها با نظرسنجی های شان طوری وانمود می کنند که انگار جایگاه بالاتری نسبت به ما دارند، نباید فراموش کنیم که حس هویت باعث افتخار است و در همه کشورها حالا ما شاهد بحران هویت هستیم مخصوصاً در کشورهای توسعه یافته‌ای چون آمریکا، ما نیاز داریم کتاب و فیلم‌های زیادی درباره افتخارات ملی‌مان منتشر کنیم ما باید سرفصل‌های تاریخی‌مان را بیاوریم تا مردم به جایگاه واقعی ما پی ببرند. 

احمدی افزود: یکی از راه‌های تاثیرگذار را در تدوین دانشنامه‌ای برای بیان هویت‌های ملی و همچنین تدوین دروسی در کنار دروس اصلی مدارس و دانشگاه‌ها می‌دانم ما باید تلاش کنیم تا به خوبی با بیان واقعیات خلقیات مردم و کشورمان را معلوم کنیم. عناصری اسلامی چون شیعی، موعودگرایی و اصلاح جهانی را مثال بزنیم عناصر انقلابی، اسلامی و پیوند دین و سیاست را مثال بیاوریم ،همه اینها مولفات اسلامی است که باید طبقه‌بندی شود اما وقتی با مردم و دستگاه‌های مختلف سر و کار داریم باید به درستی با آن‌ها روبه‌رو شویم، ممکن است در هر کشور حساسیت‌هایی روی برخی از موارد وجود داشته باشد مولفه‌های هویت ملی‌مان را هم می‌توان در سه طبقه عناصر فراگیر، وحدت حقوق اقوام برای مردم درون ایران و ایران بزرگ در نظر گرفت. 

وی درباره اهمیت نظر سنجی‌های درست و مثال‌های موجود در این زمینه عنوان کرد: مردم در مسائلی که مربوط به مخالفت با آمریکا و سیاست‌های آن می‌شد درصد بالایی داشتند در نظرسنجی که در سال 2020 انجام شد نشان داد که مردم ایران 99 درصد به خانواده‌هایشان اهمیت می‌دهند یا اهمیت دین برای آنها 93 درصد است، پرورش کودکان 90 درصد اهمیت دارد و اهمیت پرورش دینی فرزندان 55 درصد است رضایت از زندگی خود انسان‌ها 60 درصد است و در مجموع رضایت بیش از ۸۰ درصد برای تمام پیشرفت ها و نحوه زندگی شان وجود دارد.

مناشیف تحلیلگر و نویسنده اسرائیل در حوزه ایران‌شناسی می‌گوید: «هر چقدر ایرانی‌ها کنکاش می‌کنید بیشتر گیج می‌شوید ما نباید ایرانی‌ها را دست کم بگیریم و باید روی خودمان تکیه کنیم.» نکته مهم دیگر این است که ما باید بر اساس توانمندی‌های‌مان از کمک به دیگران دریغ نداشته باشیم و نوع دوستی‌مان را به آنها نشان دهیم. 

احمدی در پایان درباره اهمیت ژنوم‌ها و مسائل فرهنگی بیان داشت همان طور که ما در سال‌های گذشته شاهد آن بودیم که بسیاری از دانشمندان تلاش کردند تا با تغییر های ژنتیکی بر روی گیاهان و حتی جانداران از آنها بهره برداری بهتری داشته باشند، ما هم می‌توانیم ژن‌های فرهنگی را تغییر دهیم تا از آن‌ها جواب‌های بهتری بگیریم.
ما نکات بسیار مثبتی داریم و توانمندی‌های بالایی هم داریم که می‌توانیم با استفاده از آنها جایگاه حقیقی خودمان و شرایط‌مان را به دیگران نشان دهیم ما نباید اجازه دهیم تا شرایطی مانند ارمنستان برای ما پدید بیاید آنها در سال‌های گذشته از توانایی هویتی بسیار قدرتمندی بهره‌مند بودند اما با تلاش‌های دیگران آنها را تا حدودی ضعیف کردند.