نقد آثار دفاع مقدس پیش از انتشار در دستور کار نویسندگان قرار گیرد

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «بررسی مؤلفه‌های ادبیات فاخر در حوزه دفاع مقدس»، دوشنبه 19 مهرماه با حضور یحیی نیازی؛ استاد دانشگاه و نویسنده آثار دفاع مقدس، مریم برادران؛ نویسنده آثار دفاع مقدس و جواد کلاته‌عربی؛ نویسنده و پژوهشگر دفاع مقدس با همکاری خانه کتاب و ادبیات ایران و سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس برگزار ‌شد.

جواد کلاته‌عربی در آغاز این نشست با بیان این نکته که هنوز بعد از 30 سال از پایان جنگ تحمیلی، ناگفته‌های بسیاری از آن دوران داریم، گفت: به‌تبع تولیدات در این حوزه هم هنوز رونق خودش را دارد. به هر جهت علی‌رغم اینکه شاید خروجی تولیدات نسبتی با منابع و گنجینه‌های این حوزه نداشته باشد، اما آمار کتاب‌هایی که در این حوزه تولید می‌شود، قابل‌توجه است. مخصوصا با پیدا شدن موضوع مدافعان حرم که ژانر جدیدی را در ادبیات پایداری رقم زده است.

وی اظهار کرد: در کنار تولیدات این حوزه دغدغه‌هایی باید در رابطه با تولید اثر خوب وجود داشته باشد. همیشه جای این نشست‌ها خالی است و این نشست‌ها می‌تواند با بدنه مخاطب و نویسنده ارتباط برقرار کند. خوب است در این جلسات ناشران و مخاطبان جدی این آثار شرکت کنند و نظرات کارشناسان به تولیدکنندگان آثار منتقل شود.

یحیی نیازی نیز در ادامه مباحث این نشست به بررسی مؤلفه‌های ادبیات فاخر در حوزه دفاع مقدس پرداخت و گفت: برای بررسی این موضوع باید بگویم دلیل این امر که این حوزه می‌تواند برای تولید آثار فاخر مؤثر باشد، خود ویژگی‌های دفاع مقدس است؛ یعنی اگر ما این چهل و چند سال انقلاب اسلامی را در حوزه‌های مختلف بررسی کنیم، اگرچه انقلاب اسلامی به لحاظ طول مدت و شاکله‌های ساختارساز و نهادساز بزرگ‌تر از دفاع مقدس است؛ یعنی دفاع مقدس در ذیل این مجموعه قرار می‌گیرد، ولی به لحاظ ویژگی‌ها و بازتاب‌دهندگی، دفاع مقدس بازتاب‌دهنده ارزش‌ها، ایثارها و حماسه‌هایی است که هویت ملی ما را در این موضوعات می‌توان دید. از طرفی بسیاری از مضامین، شخصیت‌ها، پیامدها و اتفاقاتی که در این هشت سال به وقوع پیوسته جا برای گفتن، شنیدن و پرداخت ندارد.

این نویسنده افزود: ما در حوزه‌های دیگر انقلاب ازجمله حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، موفقیت‌های بسیاری داشته‌ایم؛ اما این هشت سال یک تابلوی روشنی است که در همه‌جا می توان این تابلو را بلند نگه‌داشت و ارائه کرد. هشت‌سالی که ما در محاصره اقتصادی و نظامی بودیم و مهم‌تر از همه این‌ها خط تبلیغی وسیعی از سوی استکبار جهانی علیه ما کار می‌کرد؛ اما یک جامعه ایجاد شد که آن جامعه می‌توانست به مدینه فاضله که مدنظر هویت ایرانی و اسلامی ماست، نزدیک باشد. انسجام و هماهنگی بین افراد وجود داشت و اگر رزمندگان در خط مقدم می‌جنگیدند، کسانی که در پشت جبهه حضور داشتند که همدل و همراه بودند، لذا مرارت‌هایی که در این دوره اتفاق افتاد، با ایثار و فداکاری قابل تحمل شد و این اتفاقات، دستاوردهای مهمی دارد؛ به همین دلیل این موضوع می‌تواند منشأ معرفی و تقویت ادبیات فاخر ما باشد.

وی اظهار کرد: انقلاب اسلامی وقتی که به وقوع پیوست تأثیرات خود را در ادبیات گذاشت، ولی دفاع مقدس به لحاظ ویژگی‌هایی که می‌توان برای آن برشمرد بسیار می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد، از آغاز جنگ تحمیلی ادبیات با نوشتن خاطرات فردی رزمندگان و تیترهایی که برخی روزنامه‌ها در آن زمان داشتند، ظهور و بروز پیدا کرد. در‌عین‌حال ادبیات دفاع مقدس با حضور تعداد محدودی از ادیبان و برخی رزمندگان اذهان عمومی را به خودش جذب کرد که به مرور زمان با ادبیات پایداری و دفاع مقدس از لحاظ کمی رشد پیدا کرد و از نظر کیفی نیز جای بررسی دارد. اما به‌عنوان کسی که سال‌هاست در این حوزه تلاش می‌کنم، به نظرم برای رسیدن به ادبیات فاخر گام‌های زیادی را باید برداریم.

در بخش دیگری از این نشست، مریم برادران با اشاره به موضوع ادبیات دفاع مقدس گفت: نگاه من این است که اگر کتاب به‌عنوان یک محصول است، این محصول حاصل یک کار جمعی است که هر بخش آن معنای خاص خودش را دارد و در جای خودش اگر درست قرار نگیرد، محصول نهایی، ویژگی فاخر بودن را نخواهد داشت. خیلی وقت‌ها در حیطه دفاع مقدس، نویسندگان کسانی نیستند که لزوما جنگ را درک کرده باشند، بنابراین حلقه‌هایی که به نویسنده خوراک می‌دهند، مانند منابع، راویان و محققانی که گاهی واسطه هستند، نکاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. گاهی محقق و نویسنده یکی هست و این موضوع را در مسیر مناسب‌تر قرار می‌دهد؛ اما متأسفانه گاهی نویسندگانی که وارد حیطه دفاع مقدس می‌شوند، این‌قدر به مسائل ارزشی فکر می‌کنند و می‌خواهند کاری انجام دهند که ثواب دنیا و آخرت داشته باشد، از کیفیت غافل می‌شوند. در صورتی که این حیطه اگر سر جای خودش بنشیند، می‌تواند حتی ثواب اخروی خودش را داشته باشد؛ بنابراین لازم است اگر با رویکرد ارزشی وارد این حیطه‌ها می‌شویم، حواسمان باشد که دقیقاً با چرایی و چگونگی وارد این حیطه شویم.

وی بیان کرد: محقق ویژگی خود را دارد و باید کاملا پرسشگرانه با دوری از تعصب برای کشف حقیقت وارد این حیطه شود و اگر اینطور نباشد، محتوای باکیفیت تولید نخواهد شد. نویسنده گزینه دیگر است و در این زمینه گاهی به حضور مشاوران نیاز پیدا می‌شود، درحالی‌که به‌نظر می‌رسد خیلی‌وقت‌ها از این موضوع غافل هستند، شاید چون بار مالی را لحاظ می‌کنند که این اتفاق نمی‌افتد.

جشنواره‌ها محفلی در خدمت کیفیت باشد
برادران افزود: حتی بعد از اینکه نویسنده وارد این عرصه می‌شود و کار به اتمام می‌رسد، این حلقه تمام نمی‌شود. ناشر، گزینه مهمی است و این خیلی اهمیت دارد که ناشران با چه ویژگی‌هایی وارد این حیطه می‌شوند. ادبیات دفاع مقدس الزامات خودش را دارد. بعد از ناشران، بحث توزیع و تبلیغات مطرح است که چطور روی این محصول تبلیغ می‌شود؟ آیا تولید به‌درستی مسیر خود را طی کرده است؟

وی در ادامه به اهمیت نشست‌های نقد و بررسی آثار دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: طی سال جشنواره‌های مختلفی برگزار می‌شود که به تعداد آن‌ها هرسال افزوده می‌شود. این خوب است؛ اما به شرط این‌که محفلی باشد برای این‌که در خدمت کیفیت باشد؛ یعنی اگر یک اثر را به هر دلیلی معرفی می‌کنیم، شاخص‌های کیفی را در نظر گرفته باشیم. همچنین یکی از نکات که خیلی در این چرخه مهم هست، موضوع نقد و بررسی است که می‌تواند در بهتر شدن این مسیر تأثیر داشته باشد و حتی ذائقه مخاطب را تغییر دهد. اگر مخاطبان درست انتخاب کنند، نویسندگان هم به سمت بهتر نوشتن و ناشران هم به سمت بهتر تولیدکردن حرکت می‌کنند.

در ادامه این نشست نیازی با بیان این‌که متأسفانه نقد پیش از انتشار را معمولا در دستور کارمان نداریم، گفت: این اقدام خیلی می‌تواند مؤثر باشد، اما بعضاً بعد از انتشار، جلسات نقد برگزار می‌کنیم که به جای خودش خوب است؛ ولی فراگیرشدن جلسات نقد پیش از انتشار خیلی می‌تواند مؤثر باشد. نکته بعد اینکه ما در این موضوع ابعاد مختلفی داریم که با ورود به هرکدام از آن‌ها می‌توانیم آثار فاخری تولید کنیم، ولی مغفول مانده است. مخصوصا آن جاهایی که روح انسانی وجود دارد. یعنی جان‌مایه جنگ، جامعه‌ای است که همه در آن نقش آفریدند؛ اما فقط به یک‌سری موضوعات می‌پردازیم. مثلاً درمورد یک شهید آثار بسیاری ارائه می‌‌شود؛ در صورتی که به برخی از شهیدان اسلام پرداخته نشده است. حتی بعضی از مکان‌ها مثل دوکوهه که رزمندگان اسلام در آن مستقر بودند، تقریباً مشهور است؛ اما مکان‌های دیگری بوده که رزمندگان در آن‌جا مستقر بودند و زندگی اجتماعی و اعتقادی آن‌ها آن‌جا صورت گرفته؛ اما دارند محو می‌شوند. این‌ها در کنار هم می‌تواند آثار فاخر به ما ارائه دهد.

وی اظهار کرد: در حوزه آثار دفاع مقدس یک مجموعه برای سیاستگذاری و نظارت نیاز داریم که ابعاد مختلف جنگ را بشناسد، نظام موضوعات دفاع مقدس را ارائه دهد و بعد از نویسنده بخواهیم برمبنای این نظام موضوعات که می‌تواند مطرح باشد، کار کند. برگزاری جشنواره‌ها در مقطعی شروع شد در ابتدا به‌صورت کم‌رنگ بود و بعد رشد و نمو پیدا کرد. در ابتدای کار، اتفاقاتی می‌افتاد که اقدامات ترویجی بود و کاملا هم درست بود. اما اکنون بعد از 18 یا 19 دوره نباید به این سمت برویم. باید کتاب در تراز ملی ارائه دهیم. به همین دلیل به سراغ کیفیت رفتیم. این جشنواره‌ها چون چشم‌اندازی ندارند که نویسنده را به مسیر خودش هدایت کند، وقتی کتابی در مورد یک شهید مشهور انتخاب می‌شود، همه می‌خواهند در مورد ایشان بنویسند؛ لذا این‌ها مسائلی هست که باید مورد توجه قرار گیرد.

نیازی موضوع دفاع مقدس را موضوعی با ابعاد مختلف دانست و افزود: ترویج علوم و معارف دفاع مقدس آن‌قدر وسیع است که بنا به فرمایش رهبر معظم انقلاب اسلامی، هزاران لحظه پربار در این حادثه وجود دارد. همچنین ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، برداشتن گام‌های استوار در آینده را مشروط به شناخت صحیح از گذشته می‌کنند؛ بنابراین اگر چنانچه بخواهیم گذشته را به‌طور صحیح احصا کنیم، نیازمند مفاخر هستیم.

مجموعه شورای سیاست‌گذاری و نظارت بر تولیدات آثار دفاع مقدس باید وجود داشته باشد
این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس مطرح کرد: باید یک مجموعه با عنوان شورای سیاستگذاری و نظارت بر تولیدات آثار دفاع مقدس وجود داشته باشد که یک بانک اطلاعاتی وسیع تشکیل دهد که مشخص شود در چه بازه‌هایی کار شده و چه ابعادی بر زمین مانده است. مسئله دوم این‌که از تصدی‌گری دوری شود. نکته دیگر که در این زمینه می‌توان به آن پرداخت این است که ما نیازمند یک راهبرد عملیاتی و کاربردی هستیم نه در قالب شعار و گزارش دادن، بنابراین اگر ما یک سند راهبردی داشته باشیم که در آن سند وضع موجود ترسیم شود و وضع مطلوب هم ترسیم شود، حد فاصل وضع موجود و وضع مطلوب نیاز ما می‌شود.

وی افزود: ما نیازمند زنجیره‌ای هستیم که آغاز و پایانش معلوم باشد. یک چرخه تولیدی که این چرخه فقط کارش تولید اثر نیست. وقتی تولید درست انجام شود، نقد پیش از انتشار داشته باشیم، کتاب به درستی تولید شود و متن فاخر ارائه شود، به مخاطب فرهیخته می‎رسد؛ یعنی فقط مخاطب مصرف‌کننده دنبال این اثر نیست ما در نویسندگی می‌گوییم نویسنده تا رسیدن به اوج چند مرحله را طی می‌کند که شامل مرحله نادانی، توهم دانایی، ذوق زدگی، استادی و نبوغ است. 70 درصد افراد در مرحله ذوق‌زدگی قرار دارند. 15 درصد در مرحله توهم دانایی می‌مانند و 15 درصد هم به مرحله نبوغ می‌رسند.

نیازی گفت: به‌هرحال آثاری که در مرحله ذوق‌زدگی نوشته می‌شود، جای خودش را باز می‌کند. منظور از مخاطبان فرهیخته افرادی نیستند که تحصیلات بالایی داشته باشند؛ ولی کسانی هستند که با هدف مطالعه می‌کنند، روی متن تفکر می‌کنند و هیچ‌گاه شما را به عنوان نویسنده فراموش نمی‌کنند. مخاطب فرهیخته نویسنده را به دیگران معرفی می کند. بخش زیادی از آثاری که الان تولید می‌شود، برای مخاطب مصرف‌کننده تألیف می‌شود؛ در صورتی که اگر ما باید به سمت مخاطبی برویم که ارتباط عمیق با آنچه تولید می‌شود، پیدا کند و این ارتباط عمیق ایجاد نمی‌شود؛ مگر اثر فاخر تولید شود.