حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، نویسنده و قرآن‌پژوه در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره وضعیت کمی و کیفی آثار حوزه دین و پژوهش‌های قرآنی در کشور بیان کرد: در سه سال گذشته که مسئولیت برگزاری جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را داشتم، اینطور تصور می‌کنم که تحول خاصی در وضعیت نشر حوزه دین رخ نداده است. البته از نظر کمی هیچگاه کمبودی نداشتیم، بلکه گاهی رشد نیز داشته‌ایم، ولی از لحاظ کیفی، نه اینکه کارهای مهمی انجام نمی‌شود، بلکه باید گفت که کارهای مهم در سطح توقع ما انجام نمی‌شود. ما در کشور جمهوری اسلامی هستیم و ادعای ام‌القرایی برای جهان اسلام داریم و قرائت ما از اسلام، قرائت شیعی است که حقا و انصافا، عقلانی‌ترین، دقیق‌ترین، استوارترین و بی‌مساله‌ترین قرائت است. با توجه به همه این موارد، برایند خیلی رضایت‌بخش نیست.
 
وی با اشاره به اینکه حوصله و دقت در کار پژوهش کم شده، افزود: در کتاب سال حوزه که به حوزه دین اختصاص دارد، حجت‌الاسلام حقی که با این جایزه همکاری دارد، ارزیابی از آن داشته که هم نزدیک به واقعیت و هم تکان‌دهنده است؛ نتیجه این بود که برای مواردی همچون تتبع و دیدن منابع مختلف امتیازها در سطح بالا (عالی و ممتاز) بوده، ولی آیتم‌هایی همچون ابتکار، خلاقیت، نوآوری و تحلیل‌های دقیق و عمیق و مستند بر اصول فنی تحقیق، حتی امتیاز بسیارخوب هم نداشت. این نشان می‌دهد که هرچه ابزار پژوهش گسترده‌تر و دستیابی به منابع آسان‌تر و روان‌تر شود، تامل و حوصله و دقت به خرج دادن کمتر می‌شود. این آفتی است که باید ارزیابی و آسیب‌شناسی شود.
 
سردبیر فصلنامه «نقد کتاب قرآن و حدیث»،‌ کمیت‌گرایی را آفتی می‌داند که ما را به سمت باری به هرجهت‌گرایی می‌کشاند. وی در این‌باره توضیح داد: وقتی به‌عنوان استاد یا محقق برای ارتقای علمی شخصی در مقام ارزیابی قرار داریم و یا در جلسات ارتقاء مثلا می‌بینیم پژوهشگری 20 مقاله در 20 مجله علمی - پژوهشی دارد. در هنگام امتیازدهی به مجلات بسیار سخت‌گیری می‌شود، ولی آیا در ادامه مسیر هم این سخت‌گیری‌های لازم ادامه دارد و مقالاتی که در این مجلات چاپ می‌شوند نیز همان سطح بالا را دارند.؟ مثلا استادی که رشته‌ای خاص دارد در موضوعی دیگر به‌طور اشتراکی مقاله‌ای ارائه داده است. این موارد باعث می‌شود که پژوهشگران، اساتید و اهالی قلم به کمیت‌ها بیاندیشند و در فکر این هستند که چقدر مقاله و چقدر کتاب بنویسند که به درجات استادیاری و استادی برسند.
 
مهدوی‌راد با ذکر نمونه‌هایی از پژوهش‌های واقعی که در آن‌ها کیفیت بر کمیت غلبه دارد نیز گفت: در میان عالمان کسانی هستند که فقط یک کتاب 100 صفحه‌ای دارند. سید مرتضی یک کتابچه با موضوع متفردات شیعه دارد. یکی از اساتید می‌گفت ایشان به اندازه یک کتابخانه کتاب خوانده تا این کتابچه را نوشته است. این کتاب 100 صفحه‌ای به همه فقه عامه و فقه شیعه اِشراف دارد. کمیت نباید برای ما معیار باشد. البته امروز هم روزنه‌های امیدی می‌بینیم. چند سال پیش کتابی از یکی از اساتید جوان گروه تاریخ و تمدن اسلامی در دانشکده الهیات با موضوع فرهنگ و اندیشه دیدم که به قدری این اثر پرمنبع، پرمصدر و پرمطالعه و دقیق همراه با استنتاج‌های استوار تدوین شده بود که از دیدن و مطالعه آن لذت بردم و نویسنده جوانش دعا کردم.
 
سردبیر نشریه «آیینه پژوهش» نداشتن دید کافی نسبت به انجام پژوهش‌های خارج از مرزها را از آسیب‌ها برشمرد و ادامه داد: یکی از مشکلات جدی ما در زمینه پژوهش‌ به‌ویژه در حوزه دین این است که به خارج از مرزها نگاه دقیق و جدی نداریم و از نتایج پژوهش‌های دیگران غافلیم. به‌ویژه در سال‌های اخیر تحولات زیادی در اندیشه و تفکر دینی در خارج از مرزها ایجاد شده و آثار متعددی درباره اسلام و تشیع به نگارش درآمده که البته همه آثار غرض‌ورزانه نبوده و گاها نگاه متعادلی دارند. ما باید ضمن توجه به کیفیت آثار خودمان، به برآیند پژوهش‌های دیگران نیز اهمیت دهیم و به‌طور مداوم رصد کنیم. حتی همین اندازه اندک از آثار جدید خارجی‌ها را نیز که در اختیار داریم، بررسی دقیق نمی‌کنیم. البته برخی موسسات در ایران هستند که تقریبا همه کتاب‌های مهم خارج از مرزها را خریداری می‌کنند، ولی فقط در همین حد باقی می‌ماند و بررسی و نقد علمی روی آن‌ها صورت نمی‌گیرد و یا آثار در دسترس همه پژوهشگران قرار نمی‌گیرد.
 
دبیر علمی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی بیان کرد: عرب‌ها به‌ویژه کشورهایی مانند مغرب و الجزایر، در حوزه مطالعات بین‌رشته‌ای قرآنی پیشروتر از ما هستند و شاید این به دوزبانه بودن آن‌ها برمی‌گردد. کمتر استاد دانشگاهی را در آن کشورها پیدا می‌کنید که در کنار زبان اصلی خود، حداقل به یک زبان دیگر از جمله انگلیسی و فرانسه مسلط نباشد. متاسفانه ما چندان پیوندی با یادگیری زبان نداریم. نکته دیگر این است که مواجهه آن‌ها با غرب از ما زودتر و بازتر است؛ یعنی زودتر با برآیند اندیشه‌های متفکران غرب برخورد کردند و کمی هم فضای ارتباطی بازتری نسبت به ما دارند. ما هم در بخش‌هایی مانند تراث، روشنفکری، مطالعات قرآنی و بحث‌های کلامی جدید، حرف‌های بسیاری برای گفتن داریم. در حوزه مطالعات تفسیری هم اعم از تک‌نگارانه و مفصل امروز اوضاع چندان بدی نداریم و در زمینه‌های پژوهش‌های دینی و قرآنی نمی‌گوییم اصلا کاری صورت نمی‌گیرد، ولی مطلوب ما نیست.
 
مهدوی‌راد همچنین در بیان اهمیت تعامل و همکاری در حوز‌های پژوهش و نشر با دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای منطقه، گفت: موسسات و مراکز علمی، پژوهشی و انتشاراتی ما باید با دیگر کشورها ارتباط موثر و تبادلی داشته باشند. موسسات انتشاراتی همچون «دارالنور» از کشور اردن از جمله ناشرانی است که ایرانی‌ها خیلی خوب می‌توانند با آن‌ها تعامل برقرار کنند. در کشور مغرب موسسه‌ای با عنوان «مومنون بلاحدود» وجود دارد که به‌نظر می‌رسد نام آن‌را از روی پزشکان بدون مرز برداشته‌اند. نام این موسسه واقعا با ماهیت‌شان سازگاری دارد و اسیر مذهب و مذهب‌بازی‌ نیستند و آثار متنوع و خوبی را از همه کشورها چاپ می‌کنند. این موسسه مجله‌ای با عنوان «یتفکرون» دارد که در آن مقالات فضلای ایرانی به زبان عربی ترجمه و چاپ شده است. مطمئنا اگر همان فکری که درباره آن مقاله می‌نویسند در قالب کتاب منتشر و عرضه شود، برای ما هم بسیار قابل استفاده است.