به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «جغرافیای تاریخی و باستان‌شناختی سرزمین دیوالا»به مبحث قوم‌شناسی دیوالا اختصاص دارد. در این کتاب تلاش شده تا علاوه بر معرفی سرزمین دیوالا و محدوده جغرافیایی آن، شهرهای تاریخی و باستانی منطقه (سیروان، صیمره مراکز ایالت‌های ماسبدان و مهرگان کدک)، شهر الرز (ردین) و برخی شهرهای دیگر چون آریوجان (آریوخان، آزیوجان، آریوحان) و ... به عنوان مدخل ورود به پژوهش‌های تاریخی ورود به پژوهش‌های تاریخی مورد مطالعه قرار گیرند.

بر اساس اسناد تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی آثار و ابنیه و محوطه‌های متعددی در منطقه زاگرس در غرب فلات ایران از دوران مختلف زندگی انسان بر جای مانده است. برخی از شهرها و مراکز جمعیتی که در مسیر ارتباطی کاروان‌ها و یا معابر، جاده‌ها و ایل راه‌های باستانی بوده‌اند تاکنون معرفی شده‌اند. اما، در مواردی در منابع، به برخی شهرها و مراکز جمعیتی اشاره شده که مکان اینگونه شهرها تاکنون شناخته نشده‌اند. سرزمین دیوالا واقع در استان ایلام از جمله محدوده‌های استقراری در غرب زاگرس است که کمتر مورد توجه مورخان و تاریخ‌نویسان بوده است.

بررسی برخی منابع در رابطه با تاریخ معاصر دیوالا از نکات مهم مطرح در رابطه با منطقه دیوالاست. در راستای این هدف بخش‌ها و فصول تدوینی کتاب جغرافیای زاگرس غربی و منابع حیاتی آن، جغرافیایی تاریخی منطقه، راه‌ها و معابر تاریخی، جغرافیای تاریخی منطقه، راه‌ها و معابر تاریخی زاگرس نشینان و معرفی مکان‌ها و محوطه‌های شاخص باستانی مرتبط با موضوع در بخش‌ها و فصول تدوینی کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. 

مطالعات باستان‌شناسی دیوالا چگونه بوده است؟
مطالعات باستان‌شناسی در محدوده شهرستان ایلام تا سال 1380 به صورت نامنظم و موردی صورت پذیرفته است. در این سال میراث فرهنگی استان طرح مستندسازی آثار باستانی حوزه شمالی استان را به مرحله اجرا درآورده است، بررسی گزارش‌ها نشان می‌دهد با انجام این طرح حدود پنجاه اثر شناسایی و مستندسازی شده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

در سال‌های 1381 و 1382 محدوده دشت میان کوهی ایلام که به نام دشت دیوالا نیز معروف است مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت و هیات باستان‌شناسی میراث فرهنگی استان موفق شد تعدادی از گورستان‌ها و استقرارهای پیش از تاریخ را دوره آهن در این منطقه شناسایی کند. 

اما متاسفانه گزارش رسمی از آن‌ها در دست نیست. با این وجود، در قالب مقالات منتشره از سوی هیات‌های خارجی اطلاعات پراکنده‌ای در مورد برخی از آثار حومه ایلام به دست آمده است. پروفسور لویی واندنبرگ، رئیس هیات باستان‌شناسی بلژیک، گورستان‌های پاکل، چنارباشی و برخی دیگر از آثار را در محدوده حومه ایلام حفاری کرده است. این هیات گورستان‌های بردبال و پاکل را متعلق به عصر آهن می‌داند و آثار مکشوفه در این گورها را اواخر این دوره (900 – 1100 ق-م) تاریخ‌گذاری کرده است.

یانا مدود سکایا مدیر بخش مطالعات شرق باستان آکادمی سن پطرزبورگ روسیه، در کتاب خود در مورد گورستان‌های بردبال و پاکل اطلاعات مناسبی ارائه داده است. او به کشف 72 گور در بردبال متعلق به دوره آهن اشاره کرده است. در محدوده مورد مطالعه 76 اثر باستانی شامل گورستان‌ها، محوطه‌ها، تپه‌ها و دیگر آثار و ابنیه کشف شد. بیشتر این آثار برای نخستین‌بار مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته‌اند.

هیات باستان‌شناسی دانمارکی به سرپرستی پورگن ملدگارد در سال‌های (1963 – 1964) در منطقه پشتکوه لرستان به ویژه در دره هلیلان فعالیت‌های حفاری و کاوش باستان‌شناسی داشته است.

انتشارات زاگرو کتاب «جغرافیای تاریخی و باستان‌شناختی سرزمین دیوالا» تالیف حبیب‌اله محمودیان را در 234 صفحه به بهای 165 هزار تومان راهی بازار کتاب کرده است.