خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) محمدجواد محمدحسینی: کتاب «جانشین پیامبر»، تازه‌ترین تألیف آیت‌الله محمدعلی جاودان، دربردارنده برخی نقاط درخشان زندگی امیرالمومنین علی علیه‌السلام از زمان ولادت ایشان تا اندکی پس از شهادت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است که به همت مؤسسه ایمان ماندگار منتشر شده‌است.

کسانی که مباحث آیت‌الله جاودان در سخنرانی‌هایشان را طی چند سال اخیر دنبال کرده‌اند، می‌دانند که ایشان در مناسبت‌های مختلف، پیرامون نقش امیرالمؤمنین‌علی ‌علیه‌السلام در دوران رسالت سخن گفتند و خصوصاً تأکید کردند در سال‌های پایانی حیات مبارک رسول خدا، به مناسبت حوادث مختلف، پیامبر می‌خواستند به مردم بفهمانند که حضرت امیر با بقیه اصحاب فرق دارند و با نشان دادن فضائل حضرت علی، زمینه را برای معرفی ایشان برای جانشینی خود فراهم نمایند.

از چندی پیش استاد کوشیدند تمام مباحثی را که سال‌ها در منبر‌های خود بیان کرده بودند، مکتوب کرده و با ذکر مستند آن‌ها در قالب یک کتاب آن مباحث را عرضه کنند. تلاش‌های ایشان بهار امسال به ثمر نشست و کتاب «جانشین پیامبر» منتشر شد.

مؤلف در مقدمه‌ای 16 صفحه‌ای مشکلات و موانع سر راه تحقیق در تاریخ اسلام را ذکر کرده و در این مقدمه از کوششی سخن گفته که در طول تاریخ به عمل آمده تا حقیقت، کتمان و تاریخ، تحریف شود. پس از مقدمه، هفت صفحه از کتاب به تولد و کودکی حضرت علی علیه‌السلام اشاره دارد.

اما بجز مقدمه و صفحات ابتدایی، این کتاب دو بخش اصلی دارد: اول، حوادث مهم دوران رسالت پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم با محوریت نقش حضرت امیر در آن دوران؛ البته اینگونه نیست که تمام قسمت‌های این بخش اختصاص به رشادت‌های حضرت امیر داشته باشد، بلکه برخی از مباحث، مربوط به خود پیامبر است و حتی شبهاتی که نسبت به پیامبر مطرح شده، در این بخش پاسخ داده شده‌است؛ از جمله می‌توان به نقد و بررسی ماجرای کشتار یهودیان بنی‌قریظه اشاره کرد. اما در این بخش سعی شده آن نقاط درخشان و افتخارآمیز زندگی حضرت امیر در دوران حیات مبارک پیامبر که شهرت یافته، از قلم نیفتد و بطور مستند ذکر شود. از جمله: لیلة المبیت، غزوه احد، جنگ احزاب و نبرد با عمروبن‌عبدود، فتح خیبر، نجوای پیامبر با حضرت امیر در طائف، ابلاغ آیات ابتدایی سوره توبه، حدیث منزلت، سد ابواب، مباهله و غدیر. پایان این بخش، ماجرای وصیت مکتوب پیامبر است که متأسفانه با سخنان نسنجیده برخی اصحاب به سرانجام خود نرسید.

دوم، روایت حوادث مهم ماه‌های ابتدایی پس از شهادت پیامبر و ظلم وارد شده به امیرالمؤمنین و همسرشان است؛ از جمله این حوادث، سقیفه، غصب فدک و هجوم به خانه وحی است. قسمت‌هایی از این بخش با کتاب «دختر پیامبر» که آن هم تألیف آیت‌الله جاودان است، هم‌پوشانی دارد؛ اما برخی از قسمت‌های این بخش قبلاً در مکتوبات معظم‌له ذکر نشده بود. از جمله: روایت سقیفه از زبان دومین حاکم پس از پیامبر، برخورد هیئت حاکمه با مانعین زکات، ماجرای مالک‌بن‌نویره، قتل عام قبائل کنده و تطمیع عباس (عموی پیامبر). پایان این بخش نقد بر سخنان ابن‌تیمیه در رد فضائل حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهاست.

«جانشین پیامبر»، یک روایتِ صرف از تاریخ صدر اسلام نیست؛ بلکه در موارد متعددی نقل‌های تاریخی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌است؛ لذا شاید بتوان این کتاب را در زمره کتاب‌هایی با موضوع «تاریخ تحلیلی» قرار داد.

برای نمونه مؤلف در مسئله غدیر، روایت خود را از حجة الوداع آغاز می‌کند: پیامبر به همه نقاط سرزمین اسلام پیام فرستاد تا در حج حاضر شوند. در طول مدت حج، پیامبر علاوه بر تغییر سنت‌های جاهلی و احیای حج ابراهیمی در چند موقف به ایراد سخنرانی پرداختند. در این خطبه‌ها از مردم حاضر خواستند که سخن ایشان را به دیگران برسانند. ایشان سعی داشتند مبانی اصیل اسلامی را به مردم بیاموزند. اولین خطبه در اجتماع عرفات بود که پیامبر پس از توصیه‌هایی در مورد وظایف مسلمانان نسبت به همدیگر، حدیث ثقلین را انشا، کرده و تصریح می‌کنند که پس از ایشان 12 نفر بر مسلمین امیر خواهند بود. مؤلف با استناد به منابع کهن تشریح می‌کند که این سخنان پیامبر با مخالفت حاضرین روبه‌رو شد؛ طوری که آنقدر سر و صدا کردند تا پیامبر نتوانند سخنشان را به گوش همه برسانند. ایشان در منیٰ هم خطبه خواندند و توصیه‌هایی به امت کردند و مجددا قرآن و عترت را جانشین خود معرفی کردند. خطبه دیگر پیامبر در مسجد خیف بود که ایشان در آن خطبه اشاره کردند مرگشان نزدیک است؛ سپس بعد از توصیه‌هایی به مسلمین دوباره حدیث ثقلین را خواندند و قرآن و عترت را با دو انگشت سبابه خود در کنار هم به مردم نشان دادند که حاکی از یکی بودن آن دو است. پس از این ذکر این خطبه‌ها مؤلف در مورد حدیث ثقلین توضیحاتی ارائه می‌کند و می‌گوید، افزون بر لفظ «ثقلین»، لفظ «خلیفتین» هم در مورد قرآن و عترت آمده‌است. پس از تشریح حضور پیامبر در مکه و نقل خطبه‌های ایشان، مؤلف واقعه عدیر را روایت می‌کند؛ خواننده وقتی در فضای آخرین سفر پیامبر قرار می‌گیرد و سپس خطبه غدیر را می‌خواند، دیگر چنین شبهه‌ای برایش ایجاد نمی‌شود که منظور پیامبر از لفظ «مولا»، دوست است! بلکه به‌سادگی متوجه می‌شود که منظور امامت مسلمین است. مؤلف در خلال روایت‌گری خویش، به چرایی نزول آیه بلاغ هم اشاره می‌کند و می‌نویسد: «جبرئیل مدتها قبل از غدیر دستور تبلیغ امر ولایت را برای پیامبر آورده بود، ولیکن زمان خاصی برای رساندن آن به مردم تعیین نشده بود. پیامبر در ابلاغ این دستور احساس خطر جدی می‌کرد. کسانی از منافقان درصدد بودند نگذارند این کار به سر انجام برسد و اگر پیامبر در تبلیغ ولایت امیرالمومنین اصرار ورزید تا پای انکار پیامبری او بروند؛ این همان چیزی بود که پیامبر از آن می‌ترسید، نه از جانش؛ اینکه برای اثبات اصل چهارم از اصول دین، اصول دیگر از بین بـرود و انکار بشود؛ بنابراین پیامبر منتظر بود تا در زمان مناسب و در یک امنیت تضمین شده و در شرایطی که بیشترین اثربخشی را داشته باشد، دستور الهی را به امت خویش ابلاغ کند ... آنگاه که تضمین الهی رسید، در آخرین روزهایی که ایشان می‌توانست با عموم مردم صحبت کند، آخرین پیام و مهمترین پیام الهی را برای مردم بیان کرد. هیچ خطری پیش نیامد. مردم به ظاهر استقبال نیز کردند.»

مؤلف پس از بررسی نقل‌هایی که از خطبه غدیر ذکر شده و پس از بیان شرح واقعه، شبهات پیرامونی را پاسخ می‌دهد. او پاسخ فخر رازی را می‌دهد که آیه اکمال دین را بجای غدیر، بر روز عرفه تطبیق داده‌است. در انتهای این بحث هم آیت‌الله جاودان مورخان و سیره‌نویسان، همچون ابن‌هشام و واقدی، را مورد نقد قرار می‌دهد که چرا چنین حادثه‌ای را نقل نکرده‌اند.

کتاب «جانشین پیامبر» به قلم محمدعلی جاودان با شمارگان دو هزار نسخه در 520 صفحه به بهای 65000 تومان از انتشارات واژه‌پرداز اندیشه قم و با کوشش مؤسسه ایمان ماندگار منتشر شده است.