به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ۱۲ شهریورماه، سالروز شهادت رئیس‌علی دلواری و روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس است. با شروع جنگ جهانی اول و حائز اهمیت بودن منطقه جنوب به لحاظ اقتصادی برای انگلیس و همچنین ضعف دولت ایران و حاکم نبودن آن بر منطقه جنوب، فرصت مناسبی را برای انگلیسی‌ها فراهم کرد که به بهانه آشوب‌های جنوب و ناامن بودن جاده‌های تجاری جنوب، این منطقه را به جولانگاه نیروهای خود مبدل کند.
 
اقدامات مزبور با توجه به ذهنیت منفی ایرانیان نسبت به روس و انگلیس، نقض بی‌طرفی ایران در جنگ به حساب می‌آمد و سبب بروز واکنش و مخالفت‌های نیروهای ملی و مذهبی به حضور انگلیس در جنوب ایران شد. مخالفتی که خود را در لباس‌های گوناگونی نشان می‌داد.
 
در مجموع حضور استعماری انگلیس در جنوب چیزی نبود که روح آزادیخواه مردم آن خطه بتواند به راحتی در خود هضم کند و همین امر سبب ظهور افرادی در جنوب شد که رئیس‌علی دلواری یکی از آنان است که در حین مبارزه با دشمنان اسلام و ایران در دوازدهم شهریور 1294 ش(23 شوال 1333) در 33 سالگی، از پشت مورد هدف گلوله فرد خائنی قرار گرفت و به شهادت رسید. کتاب‌هایی که درباره وی به چاپ رسیده در ذیل معرفی شده است.


 
نظام‌نامه‌ حرب؛ یکصد و ده فرمان آیت‌الله بلادی بوشهری برای مبارزان تنگستانی در جنگ جهانی اول
کتاب «نظام‌نامه‌ حرب؛ یکصد و ده فرمان آیت‌الله بلادی بوشهری برای مبارزان تنگستانی در جنگ جهانی اول»، نوشته مرتضی سرهنگی، در برابر ما تصویری از بوشهر قرار می‌دهد که به اشغال کامل انگلیسی‌ها درآمده و آتش جنگ و گریز مدافعان ایرانی با نیروهای اشغالگر شعله‌ور است.
 
آیت‌الله سیدعبدالله بلادی بوشهری در لابه‌‌لای کتاب لوایح و سوانح خود، متن «نظام‌نامه حرب» را آورده است که از فصول درخشان و ماندگار این کتاب است. در همین متن کوتاه متوجه می‌شویم رئیس‌ علی دلواری به شهادت رسیده ولی به روحیه تهاجمی نیروهای ایرانی صدمه‌ای وارد نشده است. در شیراز هم وضعیت فوق‌العاده برای آموزش نظامی و دفاع همه‌ جانبه علیه انگلیس حاکم است.
 
آیت‌الله بلادی در دو سطر آخر شرح وضعیت بوشهر در جنگ جهانی اول (1915 میلادی) درباره علت تألیف نظام‌نامه حرب می‌نویسد: «از مرکز مجاهدین [در تنگستان] خواهش نظام‌نامه اساسی و اصول حربی برای عملیات ملی شد. لذا فورا یکصد و ده ماده اصول حرب نوشتم و برای آن‌ها فرستادم.»
 
کتاب «نظام‌نامه‌ حرب؛ یکصد و ده فرمان آیت‌الله بلادی بوشهری برای مبارزان تنگستانی در جنگ جهانی اول»، تألیف مرتضی سرهنگی در 36 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات سوره مهر روانه بازار نشر شده است.
 


نقش آیت‌الله مجاهد برازجانی در قیام شهید رئیس‌علی دلواری
شیخ محمدحسین ماحوزی ـ مجاهد برازجان ـ (1249-1319 خورشیدی) فرزند شیخ نجف‌علی فرزند شیخ داود فرزند شیخ یوسف ماحوزی است که از بحرین به تنگستان مهاجرت کرده‌اند. شیخ محمدحسین ماحوزی به علت فتوا و مبارزاتی که علیه انگلیس داشته، به مجاهد معروف شده است. وی از شخصیت‌های مبارز و بنام خاندان ماحوزی در جنوب ایران و بلکه در تمام ایران است و در قیام رئیس‌علی دلواری نقش بسیار پررنگی داشت.
 
در کتابی که با عنوان «نقش آیت‌الله مجاهد برازجانی در قیام شهید رئیس‌علی دلواری»، تألیف شده، به اختصار زندگی، فعالیت‌ها و نقش وی در قیام شهید رئیس‌علی دلواری بررسی شده است. برخی از مباحث کتاب نیز شامل ماحوز کجاست و نگاهی به جایگاه آن در بحرین، مهاجرت ماحوزی‌ها از تنگستان به دشتستان، نامه کنسول انگلیس به مجاهد برازجانی، جواب وی به کنسول انگلیس، جواب مجاهد به اتهامات بالیوز انگلیسی، مجاهد برازجانی و رئیسعلی دلواری و نامة وی به مجاهد، شهادت رئیسعلی دلواری و.... است.
 
کتاب «نقش آیت‌الله مجاهد برازجانی در قیام شهید رئیس‌علی دلواری»، تألیف سیدابوالحسن حسینی در 56 صفحه، شمارگان 1500 نسخه از سوی انتشارات آئینه جنوب منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.


 
رئیس‌علی دلواری و استعمار انگلیسی
در اين كتاب به بررسی زندگی «رئيس‌علی دلواری» و نقش او در مبارزه با استعمار انگليس پرداخته می‌شود. دلواری در سال 1261 در روستای «دلوار» از توابع «تنگستان» متولد شد. با شروع نهضت مشروطيت، رئيس‌علی در حالی كه 24 سال بيشتر نداشت از پيشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ايران شد. دوران جوانی او همزمان با حضور گسترده استعمار انگليس در خليج فارس بود؛ وی نقشی كليدی در قيام جنوب داشت. قيام مردم تنگستان به رهبری وی هفت سال طول كشيد تا از بوشهر پاسداری شود و استقلال وطن حفظ شود.
 
کتاب «رئیس‌علی دلواری و استعمار انگلیسی»، تألیف علی‌اصغر سلیمانی در 138 صفحه، شمارگان 100 نسخه، به همت انتشارات والتین چاپ و منتشر شده است.
 


رئیس‌علی دلواری؛ تجاوز نظامی بریتانیا و مقاومت جنوب
موضوع این کتاب، شرح سرگذشت «رئیس‌علی دلواری» و بررسی تاریخ «قیام تنگستان» است. در پژوهش حاضر، تلاش شده تا با تکیه بر اسناد و مدارک، کتاب‌های منتشر شده، رساله‌های خطی، روزنامه‌ها، آرشیوها، گفت‌وگوها و خاطرات شفاهی به دور از هر گونه اغراق، زندگی و مبارزات «رئیس‌علی دلوار» بررسی شده و در چارچوب رویارویی تاریخی مردم جنون ایران با مداخلات کشورهای بیگانه، مداخلات امپریالیستی «بریتانیا» در سده‌های معاصر مورد توجه قرار گیرد. در فصل نخست کتاب، پیشینه تاریخی مقاومت مردم «بوشهر» و «تنگستان» علیه مداخلات «انگلیس» شرح داده شده و در فصل بعدی، ماجرای نبرد مردم «بوشهر» با «انگلیسی»ها در سال 1272هـ.ق و مقاومت سپاهیان «تنگستانی» در نبرد علیه دشمن خارجی تشریح شده است. تلاش قابل تحسین «رئیس‌علی» در ایجاد اتحاد بین خوانین و حمله به مواضع انگلیسی‌ها و دول متحد در آستانه جنگ جهانی اول از جمله مباحث فصل بعدی است و در پایان، ماجرای رازگونه و پرابهام کشته شدن «رئیس‌علی» تحلیل و نظریه‌های مختلف موجود در باب شناخت عامل یا عاملان این قتل بررسی شده است.
 
کتاب «رئیس‌علی دلواری؛ تجاوز نظامی بریتانیا و مقاومت جنوب»، تألیف سیدقاسم یاحسینی در 208 صفحه، شمارگان 2200 نسخه از سوی انتشارات پردیس دانش روانه بازار نشر شده است.
 
 

تکسوار دلوار؛ زندگینامه داستانی رئیس‌علی دلواری
کتاب حاضر، روايتی داستانی از زندگی رئيس‌علی دلواری است که با زبانی ساده و روان نگاشته شده است. رئيس‌علی با همراهی ديگر مشروطه‌خواهان، بوشهر را از حاکميت استبداد محمدعلی شاه قاجار خارج کرد. در سال ۱۲۸۷ خورشيدی، ۱۹۰۸ ميلادی به درخواست ملاعلی تنگستانی و سيد مرتضی مجتهداهرمی که مخالف استبداد محمدعلی شاه بود، بوشهر را تصرف کرد و حدود ۹ ماه شهر را در کنترل داشت.
 
کتاب «تکسوار دلوار؛ زندگینامه داستانی رئیس‌علی دلواری»، تألیف نیلوفر مالک در 104 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات مؤسسه انجمن قلم ایرانیان امروز منتشر و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
 


تاج سر کرانه؛ روایتی داستانی از زندگی و مبارزه رئیس علی دلواری
«زائر محمد»، پدر «رئیس‌علی»، برای هر کسی که در «دلوار» به دنیا می‌آمد، ده تومان هدیه می‌برد که در آینده تفنگچی پسرش باشد. حالا بعد از گذشت سال‌ها، تفنگچی‌های ماهر دلوار چون «زارحسن»، به سرگروهی او کار می‌کردند. یکشب «سید مرتضی» رو به رئیس‌علی کرد و گفت: گمرک بوشهر برای دولت ایران نقش بسیار مهم و اساسی دارد و سالانه با مالیات و عوارض گمرکی، پول زیادی به خزانه شاه وارد می‌شود، این منبع باید قطع شود. رئیس‌علی نیز پذیرفت و بعد از آن با افراد گروهش صحبت کرد و قرار شد برای یک‌سره کردن کار گمرک بوشهر به آنجا بروند. پس از آن اتفاقاتی رخ داد که در ادامه داستان بیان شده‌ است. در کتاب حاضر شرح زندگی و مبارزات رئیس‌علی دلواری در قالب داستان روایت شده است. وی یکی از مبارزان جنوب ایران علیه تجاوز نیروهای انگلیسی به سواحل خلیج فارس است.
 
کتاب «تاج سر کرانه؛ روایتی داستانی از زندگی و مبارزه رئیس علی دلواری»، تألیف محمد ولی‌زاده در 112 صفحه، شمارگان 1500 نسخه به همت انتشارات آئینه جنوب چاپ و منتشر شده است.
 


آسیب‌شناسی جنگ نامتقارن در ایران؛ بررسی تطبیقی نبرد آریوبرزن و رئیس‌علی دلواری
کتاب حاضر، یکی از مجموعه کتاب‌های «دغدغه‌های جوان پویا» است که با هدف پاسخگویی به برخی مسائل و پرسش‌های نسل جوان به بررسی و پژوهش در مورد مسائل و مشکلات آن‌ها می‌پردازد. این کتاب پژوهشی است که در آن به بررسی دو نبرد جانانه ایرانیان که متأسفانه نهایتاً به شکست منتج شد، می‌پردازد. یکی نبرد سردار ایرانی «آریوبرزن» علیه «اسکندر مقدونی» و دیگری مقاومت دلیران تنگستان و خصوصاً «رئیس‌علی دلواری» علیه نیروهای انگلیسی بود که هر دو مهاجمین غربی بودند. نوشتار حاضر، با توصیف و تحلیل این دو نبرد در یک نگاه آسیب‌شناسانه و تطبیقی، به دنبال پاسخ بدین پرسش است که دلایل شکست سرداران و فرماندهان و نیروهای این نبرد چیست؟ تا در مقام توصیف و تجویز برای ایران امروز، از تاریخ درس عبرت گرفته و در صورت بروز خطر و نبرد تجربه شکست‌ها مجدداً تکرار نشود و پایداری‌های ایرانیان درنبرد احتمالی به فتح و ظفر ختم شود.
 
کتاب «آسیب‌شناسی جنگ نامتقارن در ایران؛ بررسی تطبیقی نبرد آریوبرزن و رئیس‌علی دلواری»، تألیف محمد منصورنژاد در 48 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات جوان پویا روانه بازار نشر شده است.