دكتر محسن ابراهيم‌پور در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، با اشاره به سفري كه چند ماه قبل به ميعادگاه مسلمانان جهان داشت، اظهار كرد: حج، بزرگترين مناسك جهان و عظيم‌ترين گردهمايي مسلمانان است. من شهرهاي مذهبي هندوها، بودائي‌ها و ... را ديده‌ام، اما هيچ‌يك به لحاظ جامعه شناختي، گستردگي، نظام‌يافتگي و پيشينه تاريخي سرزمين مكه و خانه خدا را نداشتند.

وي با اشاره به موضوع اصلي كتابش افزود: اغلب مناسك حج به تحليل جامعه‌شناختي عميقي نياز دارد، اما من در اين اثر تنها برداشت‌هاي اجتماعي خود را نوشتم. بسياري از عوامل اجتماعي در ارتباط با مسجدالنبي، ارتباط شيعيان با قبرستان بقيع، شهداي احد، مساجد تاريخي مدينه، احرام‌بستن در مسجد شجره و ... از جمله مباحثي‌اند كه مي‌توان تحليل‌هاي جامعه‌شناسانه فراواني در اين باره ارايه كرد.

دكتر ابراهيم‌پور با تاكيد بر اين كه در مناسك حج همه انسان‌ها با يكديگر يكي مي‌شوند، گفت: در تحليل‌هاي جامعه‌شناسانه اين اثر نيز عنوان كرده‌ام كه ‌آنچه ابراهيم(ع) در پي آن بود، جامعه آرماني بود كه يكتاپرستي، وحدت، شعور و آگاهي در بالاترين سطح آن قرار داشت. تمامي اين خواسته‌ها را در مشعر و عرفات درخواهيم يافت.

وي با اشاره به اين كه در كتاب خود با بيان اهداف و تعالي حج، به بررسي وضعيت و شرايط كنوني حجاج به ويژه زائران ايراني در سفر حج پرداخته است، عنوان كرد: متاسفانه به دليل آگاهي اندك يا در مواردي مغالطه ميان رفتارهاي غيرمذهبي با اعتقادات قلبي، رفتارهايي از سوي برخي حج‌گزاران مشاهده مي‌شود كه صحيح نيستند. از اين ميان مي‌توانم به چيدن برخي از گياهان كنار مساجد هفت‌گانه توسط يكي از ايرانيان اشاره كنم كه در اين كتاب نيز به آن پرداخته‌ام. چنين رفتارهاي ناشايستي كه به دليل تبرك‌انگاري آن اشياء يا اجسام صورت مي‌گيرند، وجهه خوبي از زائران در نگاه مردم آن سرزمين و ساير مسافران باقي نمي‌گذارند. 

نويسنده و پژوهشگر جامعه‌شناسي درباره آسيب‌شناسي‌هايي كه در اين سفر داشته و در اثر خود نيز آنها را انعكاس داده است، گفت: در يكي از اين بررسي‌ها از پزشك كاروان سوال كردم كه در اينجا بيشترين بيماري زائران ايراني چيست و آنها اغلب به دليل چه مشكلاتي به اين بخش مراجعه مي‌كنند. او نيز در پاسخ، پرخوري زائران ايراني را يكي از مشكلاتي خواند كه همواره آنها را آزار مي‌دهد و يادآور شد كه آنها همچنين به دليل عدم رعايت برخي از شرايط در هنگام ورود و خروج خود به هتل و محل اقامتشان به دليل آن كه در معرض تغييرات دماي شديد قرار مي‌گيرند، اغلب دچار گرفتگي عضلات و سرماخوردگي مي‌شوند!

اين جامعه‌شناس اختصاص زمان‌هاي طولاني براي خريد سوغات و وسايل ديگر را از ديگر آسيب‌ها خواند و اظهار كرد: دولت ايران مي‌تواند با اختصاص جايگاه‌هايي براي خريد زائران پيش از سفر يا پس از بازگشت آنها به ايران، زمينه‌هايي را فراهم كند كه اين سرمايه‌هاي ملي در داخل صرف شوند و زائران زمان و نظم بيشتري براي انجام اعمال خود داشته باشند.

وي با اشاره به بررسي‌هاي جامعه‌شناسانه خود، تمامي كالاهاي عرضه شده در فروشگاه‌هاي اين سرزمين را در شمار اشياي وارداتي خواند و گفت: عربستان تقريبا محصول توليدي از خود ندارد و بيشتر كالاي وارداتي كشورهاي ديگر را به زائران عرضه مي‌كند. عربستان حتي حزب، سنديكا و تشكل سياسي يا اجتماعي نيز ندارد تا منشاء حركتي در اين سرزمين باشد و بيشتر از 90 درصد كالاهاي خود را از چين و كشورهاي اروپايي تهيه مي‌كند.

استاد دانشگاه و نويسنده حوزه جامعه‌شناسي، يكي از مسايل و پيامدهاي اجتماعي كثرت اين دسته از خريدها در سفر حج را به خطر افتادن امنيت خانم‌ها خواند و گفت: در عربستان اغلب خانم‌ها به خريد وسايل و تهيه سوغات علاقه فراواني دارند و زمان زيادي را براي اين كار اختصاص مي‌دهند. اين امر موجب مي‌شود امنيت آنها در اين كشور به خطر بيفتد. همچنين فروشندگان نيز برخورد مناسبي با ايرانيان به ويژه بانوان ايراني ندارند. آنها براي زائران سرزمين‌هاي ديگر نظير زائران تركيه احترام بيشتري قائلند، چرا كه آنها كمتر در اين كشور به خريد مي‌پردازند و بيشترين زمان خود را صرف زيارت و عبادت مي‌كنند.

دكتر ابراهيم‌پور با اشاره به اين كه بخشي از كتابش به تبيين تعارضات رفتاري ساكنان شهر مكه و مدينه مربوط مي‌شود، عنوان كرد: آنها زماني كه صداي اذان را مي‌شنوند، مغازه و كارهاي خود را تعطيل مي‌كنند و براي خواندن نماز اول وقت و به صورت جماعت مي‌شتابند، در حالي كه پس از خواندن نماز و بازگشت به كار خود، رفتارهاي قبلي‌شان را ادامه مي‌دهند و اين عبادات تاثيري در رفتارها و عملكردشان ندارد! به عنوان نمونه، كالايي را مي‌فروشند كه با چانه زندن مي‌توانيم آن را با پرداخت نيمي از بهاي عنوان شده خريداري كنيد! 

دكتر ابراهيم‌پور درباره بخش ديگري از كتاب خود كه به تعارضات فرهنگي اين جامعه توجه دارد، گفت: عدم وجود توليدات فرهنگي نظير داشتن حتي يك بنياد سينمايي در حالي كه تمامي مردم از رفاه نسبي بالايي برخوردارند، از ديگر تعارضات موجود در اين كشور است. 

نويسنده كتاب «نگرش جامعه‌شناختي به حج» با اشاره به اين كه بخش‌هايي از اين كتاب درباره زائران ايراني و بخش‌هايي نيز درباره ساكنان مكه و مدينه به رشته تحرير درآورده شده‌، عنوان داشت: برخي از تعارضات رفتاري و مسايلي كه حجاج ايراني در زمان حج با آن مواجه‌اند را مي‌توان از طريق تمرين تمامي مراحل و مناسك حج در ايران كاهش داد. بسياري از ناهماهنگي‌هاي اعمال در آنجا مربوط به فراموش كردن بخشي از اعمال يا وسواس در كارهاست كه عده زيادي از اعضاي خانواده‌ها و كاروان‌ها را به دردسرهايي مي‌اندازد. حج، موضوع اعتقادي مهمي است كه براي جلوگيري از ابطال اعمال آن بايد دقت فراواني صورت گيرد.

وي رعايت رژيم غذايي مناسب و استفاده از مواد غذايي ساده حتي چند روز پيش از سفر حج، كاهش ميزان خريد در مسافرت، همراه داشتن لباس و وسايل مورد نياز و كاستن از لوازم اضافي در سفر، اختصاص زمان بيشتري از سفر را به انجام اعمال، عبادات و راز و نياز با خدا به جاي خريد و رفت و آمد در بازارهاي عربستان را از جمله راه‌كارهاي جامعه‌شناسي خواند كه در اين كتاب تاكيد ويژه‌اي بر آن شده است.

اين جامعه‌شناس با بررسي‌هاي انجام شده در سال‌هاي گذشته و مقايسه آن با رفتارهاي كنوني زائران ايراني كه مباحثي از اين اثر پژوهشي را تشكيل مي‌دهند، گفت: بسياري از اين رفتارها در سال‌هاي اخير تصحيح شده‌اند، اما بايد به برخي از رفتارهاي زائران ايراني و همچنين برخي از كوتاهي‌هاي سران كشورهاي ديگر كه موجب ايجاد مصائبي براي مسافران سفر حج در عربستان مي‌شود، رسيدگي كرد.

وي درباره يكي از مهمترين نكاتي كه به تفصيل در كتاب «نگرش جامعه‌شناختي به حج» به آنها پرداخته است، گفت: در اين اثر، انواع برخوردهايي كه زائران ايراني در عربستان با آنها مواجه مي‌شوند، در چهار گروه دسته‌بندي شده‌اند. نخستين نوع برخورد كه از نظر جامعه‌شناسي نيز اهميت دارد، برخورد تعصب‌آميز وهابيت است كه حجاج بايد تا مي‌توانند خود را از چنين برخوردهايي كه منجر به تنش مي‌شود، دور نگه دارند. برخورد بعدي، رفتار كسبه و بازاريان با حجاج ايراني است. متاسفانه برخي از آنها به عده‌اي از ايرانيان به ديده تحقيرآميز مي‌نگرند كه يكي از دلايل اين موضوع، خريدهاي بيش از حد ايرانيان از آنهاست!

وي افزود: برخورد مردم كوچه و بازار با ايرانيان در ايم حج كه اغلب با علاقه و احترام همراه است، برخورد سوم مطرح شده در اين كتاب است كه از نظر جامعه‌شناسي نيز اهميت دارد. آنها ايرانيان را با صفات خوبي نظير شجاعت، دلاوري، مذهبي و مومن بودن به ويژه در دفاع از فلسطيني‌ها ياد مي‌كنند. چهارمين نوع اين برخوردها كه در لايه‌هاي پنهان جامعه قرار دارند، موج پنهان جمعيت مكه و مدينه‌اند كه علاقه فراواني دارند ارتباط‌هاي تشكلي با ايرانيان داشته باشند. اغلب افراد اين دسته را قشر تحصيل‌كرده عربستان مانند دانشجويان، معلمان، پزشكان و ... تشكيل مي‌دهند.

ابراهيم‌پور با اشاره به اين كه تاليف اين كتاب به پايان رسيده است، گفت: «نگرش جامعه‌شناختي به حج» اكنون در مرحله حروف‌چيني در انتشارات جامعه‌شناسان قرار دارد.