چرا فوتبال سینماست؟/معجزه برن و تولد ققنوس‌وار آلمان از خاکستر

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مهدی صادقی، مدرس و پژوهشگر هنر و منتقد فیلم در تازه‌ترین کتاب خود به ارتباط فوتبال و سینما و جلوه‌های دراماتیک فوتبال پرداخته است. این کتاب با عنوان «فوتبال سینماست: معجزه برن و قهرمانی آلمان در جام جهانی فوتبال» در هفته دوم مهر از سوی نشر رسم روانه کتابفروشی‌ها شد.

صادقی در این کتاب با تحلیل فیلم «معجزه برن» ساخته سونک وورتمن در سال ۲۰۰۳ به بحث درباره تاثیر حضور تیم ملی فوتبال آلمان در فینال جام جهانی 1954 سوئیس (پنجمین دوره از این رقابت‌ها) می‌پردازد. جام جهانی 54 یک جام خاص با ویژگی‌هایی متفاوت و البته صحنه‌های دراماتیک بسیار بود. در این جام برای نخستین بار مسابقات به صورت زنده از طریق تلویزیون پخش شدند.

در این دوره تیم فوتبال آلمان با تیم قدرتمند و نخبه مجارستان و تیم‌های ترکیه و کره جنوبی در گروه دوم مسابقات جای گرفته بودند. مجارستان با کاپیتانی بازیکن نخبه‌ای چون فرانس پوشکاش قدرتمندترین تیم جهان در آن سال‌ها بود. آنها از چهار سال و نیم قبل و تا فینال بازی‌های این دوره به هیچ تیمی نباخته بودند. در دور مقدماتی مجارستان با نتیجه حیرت‌آور هشت به سه آلمان را به راحتی هرچه تمام‌تر شکست می‌دهد. دست تقدیر این دو تیم را به بازی فینال می‌رساند.

در حالی که همه برد راحتی را برای مجارستان پیش‌بینی می‌کردند و مجارها نیز در کشور خود آماده جشن نخستین قهرمانی تیمشان بودند، این آلمان بود که بازی فینال را سه بر دو برد.

روند تبادل گل‌ها نیز در این دیدار جذاب و جالب است، مجارستان تا دقیقه هشت بازی به راحتی هرچه تمام‌تر دو گل وارد دروازه حریف می‌کند. در دقیقه 10 بازی مکس مارلوک، مهاجم تیم ملی آلمان، یکی از گل‌ها را جبران کرد. در دقیقه 18 هلموت ران، مشهور به «باس» یا رئیس، گل تساوی آلمان را می‌زند. در دقیقه 84 بازی ران دومین گل خود در این بازی را وارد دروازه مجارستان می‌کند و معجزه واقعی رخ می‌دهد. پوشکاش افسانه‌ای در دقیقه 88 گلی را وارد دروازه آلمان می‌کند، اما آفساید اعلام می‌شود. همه چیز دست به دست هم می‌دهد تا آلمان که در جنگ جهانی دوم آتش گرفته و خاکستر شده بود، ققنوس‌وار دوباره متولد شود.

هلموت ران، زننده گل پیروزی‌بخش آلمان در فینال جام جهانی 1954

صادقی درباره این لحظه به ثمر رسیدن گل پیروزی بخش آلمان در فصل «فینال جام جهانی با ما چه می‌کند» نوشته است: «هربرت زیمرمن مفسر معروف فوتبال آلمان که این دیدار را گزارش می‌کرد، پس از سومین گل چنین گفت: «ران به توپ ضربه زد، گل! گل! گل!» و پس از این جمله هشت ثانیه ساکت شد. زیمرمن شوکه شده بود. سپس ادامه داد: «گل برای آلمان! آلمان سه مجارستان دو. به من بگویید دیوانه، به من بگویید روانی.» چند مجله مشهور مانند کیکر، گازتا دلو اسپورت، گاردین و... این چند ثانیه را به عنوان برجسته‌ترین گزارش فوتبال در تاریخ انتخاب کردند.»

فیلم «معجزه برن» آلمان تحقیر شده و سرشکسته در جنگ جهانی دوم را نشان می‌دهد که قدم به جام جهانی 1954 گذاشته است. پسربچه و پدری که از اسرای جنگ جهانی دوم بودند شخصیت‌های اصلی داستان معجزه برن را تشکیل می‌دهند. پسربچه دوست باس (هلموت ران) در فیلم است و حضورش در کنار زمین برای رئیس شانس می‌آورد. آلمان در بازی‌های گروهی هشت به سه به مجارستان می‌بازد. بازیکنان و مربی پس از بازی از این تحقیر بزرگ آرام و قرار ندارند، اما خود را پیدا می‌کنند. در آن دوره نتایج اکثر بازی‌ها عجیب و پرگل است، آنها در بازی گزینشی با ترکیه (دومین بازی با این تیم در دوره گروهی) 7 بر 2 ترکیه را شکست می‌دهند و به عنوان تیم دوم راهی دور بعد می‌شوند.

مصائب جنگ چیزی است که با ظرافت هرچه تمام‌تر در فیلم «معجزه برن» مطرح می‌شود. آلمان نیاز به یک اتفاق بزرگ دارد تا جنگ و رخدادهای جنگ را فراموش کند و آن پیروزی در فینال است. این پیروزی برای آلمان در سال 1954 خود رخدادی دراماتیک بود و در «معجزه برن» دراماتیک‌تر از قبل می‌شود. فیلم با این جمله به پایان می‌رسد: «شکوفایی اقتصادی آلمان یکسال پس از قهرمانی در جام جهانی شروع شد.» مهدی صادقی به خوبی از این جمله بهره برده و به تحلیل درخشانی از فیلم دست می‌زند و به مخاطب سینما و دراماتیک بودن فوتبال را اثبات می‌کند.

صادقی در بیان چرایی انتخاب «معجزه برن» نوشته است: «آنچه در معجزه برن برای من جذابیت دارد، این است که رگ و ریشه‌اش در واقعیت تاریخی است، اما عینیت‌گرا نیست تا فیلم، مستند تاریخی شود. دقیقا شبیه همان «هزار دستان» علی حاتمی است که کتاب پیشین‌ام را درباره‌اش نوشتم...

جنگ جهانی دوم آلمانی‌ها را تحقیر کرد و روحیه سرافکندگی و سرخوردگی فزونی گرفت. این ناامیدی در گفتار یکی از بازیگران در میان فیلم نمایان است: «ما جنگ را باختیم، فوتبال را هم می‌بازیم.» اما نتیجه نهایی این بازی آنگونه نشد که مرد مایوس می‌گفت. آلمان این جام را می‌برد و قهرمان می‌شود و یک‌سال پس از آن، شکوفایی اقتصادی آلمان شروع می‌شود. پیروزی در جام جهانی به آلمانی‌های مایوس و ناامید روحیه داد تا بار دیگر بتوانند سرپایشان بایستند. حالا احساس می‌کنند که جهان آنها را بخشیده و آنان قهرمان جهان شده‌اند.»

«کتاب کبریت ایران»، «حاتمی در امتداد فردوسی: تحلیل تاریخ‌محور بر هزاردستان علی حاتمی با نگاه به چندی از داستان‌های شاهنامه»، «گرافیک و خلاقیت»، «گرافیک و سینما»، «کتاب چوبی گرافیک ایران»، «جنگل آسفالت»، «گرافیک و هلوژی: تمرینی برای خلاقیت در طراحی گرافیک» با همکاری زکیه رستمی و افسانه فیروزه، «سه: گزیده طرح‌های مهدی صادقی درباره موسیقی» و «گوتنبرگ ۵۵۵: منتخب پوسترهای طراحان گرافیک ایران» عناوین شماری دیگر از کتاب‌های منتشر شده مهدی صادقی است.

نشر رسم «فوتبال سینماست» نوشته مهدی صادقی را با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۱۶۴ صفحه و بهای ۱۷ هزار تومان منتشر کرده است.