غلامی‌جلیسه، درباره تاریخچه کتاب به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: برخلاف تصور عموم مردم که چاپ را اختراع گوتنبرگ می‌دانند، این صنعت برای نخستین‌بار در شرق و در کشور چین متولد شد، از نخستین نمونه‌هایی که در حال حاضر از اختراع این صنعت حدود 600 سال قبل‌تر از گوتنبرگ سراغ داریم، کتابی با نام «سواترای الماس» با موضوع حکمت است که در میان نسخه‌های خطی دوهانگ در اوایل قرن 20 میلادی توسط اورل استین کشف شد.
پژوهشگر صنعت چاپ ادامه داد: نسخه کامل این کتاب در حال حاضر در کتابخانه بریتیش لایبراری موجود است. هرچند سبک کار در چاپ این سوترا و دیگر انواع کتب و اسناد چاپ شده چینی کاملا با آن مفهومی که ما از چاپ به طور کلی و چاپ گوتنبرگی سراغ داریم متفاوت است اما در هر صورت این که به چاپ چوبی بلوکی معروف بود، نوعی از چاپ محسوب می‌شود.
این پژوهشگر درباره گسترش این شیوه در جهان گفت: مسلمانان نیز در همین حدود از طریق ارتباط با شرق از مصارف گوناگون این صنعت آگاهی یافتند و با به‌کار‌گیری الواح چوبی و چاپ بر پارچه و کاغذ در اواخر قرن سوم هجری قمری در مشرق اسلامی و اندلس به شیوه چینیان کتاب‌هایی چاپ می‌کردند. پیش از 50 سند کشف شده در نزدیکی فیوم مصر، متعلق به سال‌های 278 تا 751ق، با قالب‌های چوبی بر پوست، کاغذ و پارچه چاپ شده‌اند. این اسناد در حال حاضر در کتابخانه‌های قاهره، برلین، موزه بریتانیا و دانشگاه کمبریج موجود است و بیشتر این اسناد در حال حاضر در کتابخانـه ملی وین جای گرفته و فهرستی دقیق از آن منتشر شده است.
غلامی‌جلیسه با اشاره به اینکه پیش از گوتنبرگ نیز چاپ با حروف متحرک متداول بود، عنوان کرد: در حدود 200 سال بعد مردی با نام بی‌شنگ سامانه چاپ با حروف متحرک را که در حقیقت همان شیوه‌ای است که گوتنبرگ 400 سال بعد به کار می‌برد، اختراع کرد، بی‌شنگ برای چاپ با این شیوه از گل رس استفاده کرد و حروفی را با این گل ساخت و با در کنار هم قرار دادن آن کلمه و جملات و در نهایت یک صفحه را حروف‌چینی می‌کرد و با آن متنی را چاپ می‌کرد. این شیوه به دلیل استفاده از گل رس آن‌چنان کاربردی نبود و حروف خیلی زود ساییده شده یا می‌شکستند و از بین می‌رفتند.
وی افزود: در سال 1377میلادی فردی کره‌ای با نام بائگون توانست برای اولین بار دستگاه چاپ متحرک با حروف سربی را اختراع و مورد استفاده قرار دهد. او کتابی با نام «جیکجی» شامل قطعات در موضوع خرد ذن بودائیان را به چاپ رساند و بدین ترتیب برای اولین چاپ حروفی یا همان چاپ سربی در کشور کره اختراع شد و مورد استفاده قرار گرفت.
گوتنبرگ، صنعت چاپ را تجاری‌سازی کرد
وی با اشاره به چاپ کتاب از سوی گوتنبرگ عنوان کرد: در این سوی کره زمین به سال 1455 میلادی از یوهان گوتنبرگ موفق شد نخستین کتاب خود با نام انجیل 42 سطری را به همین شیوه چاپ و منتشر کند، آنچه که از تاریخ بر می‌آید گوتنبرگ خود این شیوه را کشف و اختراع کرده و از قرار معلوم گوتنبرگ از شیوه بائگون اطلاعی نداشته و حتی نمونه‌ای از این کار را ندیده است، حداقل در منابع و کتاب‌های تاریخی صحبتی از این داستان به میان نیامده است اما کمی بعید به نظر می‌رسد که با این فاصله زمان حدود بیش از یک قرن نمونه‌هایی از کتاب‌های چاپ به شیوه بائگون به اروپا نرسیده باشد و آنها اطلاعی از این تکنیک به‌دست نیاورده باشند.
غلامی‌جلیسه ادامه داد: در هر صورت این‌گونه باید گفت که گوتنبرگ توانست این صنعت را تجاری‌سازی کرده و در اکثر نقاط اروپا و بعد آفریقا و آسیا گسترش و توسعه دهد و به همین دلیل می‌توان وی را نقطه عطف صنعت چاپ در جهان به‌شمار آورد.
نویسنده کتاب «تاریخ چاپ سنگی اصفهان» سپس به نخستین کتاب که از سوی گوتنبرگ به چاپ رسید اشاره کرد و و ویژگی‌های آن را برشمرد و گفت: اولین کتابی که گوتنبرگ با استفاده از این روش به چاپ رساند کتاب انجیل بود که به انجیل گوتنبرگ و یا انجیل 42 سطری معروف شد و شمارگان آن 49 نسخه بود. گوتنبرگ این کتاب را در فاصلـه سال‌های 1454م. تا 1455م. به چاپ رسانده است.
ترویج سریع‌تر افکار، هدف چاپ نخستین کتاب
وی در پاسخ به این سوال که چرا نخستین کتابی که به چاپ رسید این کتاب بود؟ گفت: بدون شک هدف اصلی چاپ، تکثر کتاب و یا بهتر بگویم افکار است. یعنی اساسا مهم‌ترین دلیلی که بشر را به ساخت ابزاری برای تکثیر نوشته‌هایش وادار کردن ترویج بیشتر و سریع‌تر افکار بود. از همین رو بود کلیسای قرن 15 میلادی تمایل شدیدی به استفاده از این تکنولوژی برای گسترش تفکر مسیحیت در وهله اول در اروپا و بعد از آن در آفریقا و آسیا داشت و با همین هدف بود که اولین کتابی که از سوی گوتنبرگ چاپ و انتشار یافت انجیل بود. البته ناگفته نماند تا سال‌های سال قریب به اتفاق آثار چاپ شده در اروپا یا آثار مذهبی بودند و یا آثار علمی که به کار کلیسا می‌آمد و تقریبا در یک قرن نخست آغاز صنعت چاپ در اروپا چاپ عمدتا در دست کلیسا بود.
غلامی‌جلیسه درباره تاثیر شرایط اجتماعی اروپا در چاپ نخستین کتاب اظهار کرد:
اساسا چاپ یکی از نتایج رنسانس در اروپا بود و صد البته یکی از ابزارهایی بود که در پیشبرد رنسانس در اروپا نقش مهم و کلیدی را داشت. یعنی به نظر من اگر ما بخواهیم نموداری از رشد فرهنگی و صنعتی و اقتصادی اروپا را ترسیم کنیم صعود این نمودار از ابتدای ورود صنعت چاپ در اروپا سرعت شگرفی به خود می‌گیرد. چرا که اساسا کلیسا و دانشگاه‌ها و بسیاری از اندیشمندان و متفکران اروپا با استفاده از این صنعت بود که توانستند تفکر و علم و دانش خود را خیلی سریع منتقل کرده و تکامل بخشند.
وی افزود: دوره رنسانس دوره خردگرایی، ریاضیات و منطق است و دوره‌ای است که خرد به مقابله با کلیسا بر می‌آید و اساسا در دوره رنسانس مذهب در اروپا تحت‌الشعاع قرار گرفته است و کلیسا شدیدا احساس خطر می‌کند اما با استفاده از همین تکنولوژی صنعت چاپ و یا بهتر بگویم علم است که کلیسا به مقابله با خردگرایی برمی‌آید و با چاپ و انتشار افکار و عقاید خود سعی می‌کند تا راهی برای خود پیدا کرده و به اصطلاح خودشان جامعه را از منجلاب بیرون بکشد.
مبلغان مذهبی، طرفداران جدی صنعت چاپ بودند
غلامی‌جلیسه با بیان اینکه اگر تفکر استفاده از این تکنولوژی نبود فاتحه کلیسا در دوره رنسانس خوانده شده بود، عنوان کرد: اهمیت این صنعت آن‌چنان برای کلیسای آن روزگار آشکار شده بود که بسیاری از کلیساها مجهز به چاپخانه شدند و خیلی زود کشیش‌ها و مبلغان مذهبی با این صنعت و حرفه آشنا شدند. ما می‌بینیم که حتی مسیونرهایی که به کشورهای آفریقایی و آسیایی فرستاده می‌شوند با این صنعت و فواید آن آشنا هستند و حتی برخی از این میسیونرها خود در کشورها و شهرهای مختلف چاپخانه راه‌اندازی می‌کنند.
وی در پایان این گفت‌وگو به نخستین کتاب چاپ شده در ایران اشاره و اظهار کرد: در ایران برای اولین بار در کلیسای جلفای اصفهان کشیش خاچاطور کیساراتسی اقدام به راه‌اندازی چاپخانه جلفا می‌کند و اولین کتاب را با نام «ساغموس» یا «زبور داود» به سال 1638م. در اصفهان چاپ می‌کند و با ممارست سعی به توسعه این چاپخانه می‌ورزد.
نظر شما