به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در مراسم اختتامیه بیست و پنجمین دوره جایزه کتاب فصل، کتاب «دیسقوریدس» تالیف ديسقوريدس پدانيدس آنازاربی، به ترجمه عربی مهران بن منصور بن مهران و ترجمه فارسی، تحقيق و پی‌نويسی سيدمحمود طباطبائی، به‌ عنوان یکی از 9 کتاب برگزیده جایزه کتاب فصل انتخاب و از سيدمحمود طباطبائی قدردانی شد.
 این نویسنده، مترجم و پژوهشگر گفت: با گذشت دوهزار سال از تدوین کتاب مذکور، این اثر ارزشمند درحال حاضر و آینده هم می‌تواند یکی از منابع ارزشمند و پربار برای تحقیقات گوناگون به‌شمار آید.

وی  عنوان کرد: در این کتاب حدود یک هزار موضوع اصلی مشتمل بر گیاهان دارویی، خوراکی و سمی، فرآورده‌های خوراکی و دارویی جانوری، کانی‌ها، پیامدهای گزش و نیش‌زدگی جانوران گوناگون، سم‌شناسی، علل، علایم و درمان آن‌ها و همچنین انواع مسمومیت‌ها معرفی و درباره هر موضوع توضیحات کافی داده شده است.

وی درباره اهمیت و ارزش علمی کتاب اظهار کرد: مطالعه و ارزیابی متون طبی، داروسازی و گیاه‌شناسی اروپاییان به طور اعم و به ویژه از قرن یازدهم تا اواخر قرن نوزدهم میلادی نشان می‌دهد که مهمترین مرجع داروشناسی طبیبان، داروسازان، گیاه‌شناسان و حتی روحانیون که به امر طبابت و درمان می‌پرداختند کتاب دیسقوریدس بوده است. به‌طوری‌که حتی جالینوس که برجسته‌ترین پزشک شناخته شده تاریخ مکتوب پزشکی به‌شمار می‌آید در بسیاری از موارد تسلیم نظریات دیسقوریدس شده است.

طباطبایی در تشریح هفت گفتار این کتاب بیان کرد: در این کتاب حدود یک‌هزار عنوان اصلی در هفت گفتار آورده شده است. گفتار نخست درباره ویژگی‌های‌ دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی برخی از گیاهان همچون زعفران، دارچین، صمغ‌ها و برخی درختان میوه است. در گفتار دوم ویژگی‌های‌ دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی برخی جانوران، فرآورده‌های جانوری، دانه‌های گیاهی و سبزی‌های خوراکی و دارویی ذکر شده و گفتارهای سوم و چهارم کتاب به ذکر ویژگی‌های دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی مربوط به ریشه‌های گیاهی، افشره‌های گیاهی و دانه‌های گیاهی ویژه با مصارف دارویی اختصاص دارد.

وی در ادامه یادآور شد: گفتار پنجم این کتاب ویژگی‌های‌ دارویی، خوراکی، بهداشتی و آرایشی مربوط به انواع شربت‌ها و مشروبات دارویی و بهداشتی و کانی‌های گوناگون و فرآورده‌های آنها را بررسی کرده و گفتار ششم نیز به ویژگی و کاربرد داروهای سودمند و زیان‌آور برای آدمی و همچنین نشانه‌های اختصاصی مصرف داروهای سمی و کشنده و درمان مسمومیت‌های گوناگون و شیوه‌های مراقبت از بیمار و نگهداری از آن‌ها پرداخته است. گفتار هفتم و پایانی کتاب نیز به علایم شناسایی سگ‌ هار، درمان و مراقبت از بیمار مبتلا به گزیدگی سگ هار و پیش‌آگاهی و همچنین نشانه‌های اختصاصی گزش یا نیش‌زدگی جانوران زهرآگین و شیوه‌های اقدام فوری و مراقبت از بیمار مارگزیده و پیش‌آگاهی در موارد یاد شده اشاره دارد.

مترجم کتاب «دیسقوریدس» درباره پیشینه ترجمه این کتاب ارزشمند پزشکی اظهار کرد: نخستین ترجمه کتاب «دیسقوریدس» اواخر قرن سوم هجری از زبان یونانی به زبان عربی از سوی پزشک مسیحی به نام «حنین بن اسحاق» با همکاری «استفن بن بسیل» انجام شد. در قرن ششم هجری و دوازدهم میلادی دانشمندی به نام «مهران بن منصور بن مهران» ترجمه‌ دیگری از کتاب «دیسقوریدس» مشتمل بر هفت مقاله را به زبان عربی ارایه کرد که از نظر سبک نگارش و قابل فهم بودن الفاظ بر ترجمه حنین برتری آشکاری داشت. از این ترجمه یک نسخه بسیار نفیس خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود که از وقفیات شاه عباس اول صفوی است.

وی افزود: نسخه خطی دیگری از همین ترجمه در کتابخانه موزه گلستان تهران نگهداری می‌شود که با خط زیبایی نوشته شده و مزین به تصاویر رنگی بسیار زیبایی است که در سال 1038 هجری قمری از روی نسخه آستان قدس استنساخ شده است. به‌طور کلی از این کتاب نسخه‌های کامل و ناقص بسیاری در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی کشورهای مختلف پیدا شده که تقریبا همه آنها از ترجمه «حنین بن اسحاق» استنساخ شده است.

منتخب بیست و پنجمین دوره جایزه کتاب فصل در بیان ارزش و اعتبار این کتاب نفیس یادآور شد: ارزش علمی این کتاب زمانی اثبات می‌شود که همه موضوع‌های آن برای مجامع علمی و تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی امروزی قابل فهم باشند اما متاسفانه نسخه‌های این کتاب به‌قدری پر از تصحیف، لغزش، جابجایی، واژه‌های بدون نقطه و نامشخص و عبارات نامفهوم است که تنها به‌عنوان متن تاریخی و موزه‌ای نگهداری می‌شدند.

طباطبایی در پایان عنوان کرد: پس از چند سال تحقیق، تلاش و پیگیری و استفاده از چند‌صد منبع معتبر قدیم و جدید در تخصص‌های گوناگون زبان‌شناسی، قاموس‌ها و لغت‌نامه‌های معتبر قدیم و جدید متن عربی و برگردان فارسی، این کتاب در حجمی حدود چهار هزار و 500 صفحه آماده شد و همه عناوین و مطالب آن پس از تصحیح به زبان علمی قابل قبول برای مجامع علمی و دانشگاهی همسان‌سازی شده و نقایص و ابهامات در حد توان برطرف شد؛ به این امید که این دستاورد باب جدیدی را در تحقیق و پژوهش علوم پزشکی بگشاید.

چند نکته جالب درباره کتاب «دیسقوریدس»
دیسقوریدس در این کتاب برای طبقه‌بندی گیاهان به جای استفاده از شیوه‌های رایج که الفبایی بوده گیاهان را بر اساس ویژگی‌های اصلی و کاربرد آنها طبقه‌بندی کرده است. در این اثر در بسیاری از موارد نام‌های جانوران منطبق با نام علمی مندرج در کتاب‌های تخصصی نوین است.

دیسقوریدس، نویسنده کتاب در پیشگفتار اثرش آورده است: «گرچه بیشتر نویسندگان پیشین و معاصر، کتاب‌های متعددی درباره ویژگی‌ها و کاربرد داروهای شناخته شده نگاشته‌اند اما با توجه به این‌که از یک سو بسیاری از آن‌ها شناخت درست و فراگیری درباره اظهارات خود نداشته و تنها شنیده‌های خویش را بی‌آنکه از راه آزمایش و مشاهده به درستی آنها پی برده باشند بازگو کرده و از سوی دیگر برخی از آنان مطالب بی‌پایه و سست بنیادی را آورده‌اند، برآن شدم که آنچه را از راه آزمایش و مشاهده فراگرفته و به درستی آن پی برده‌ام همراه با تصویرش در این کتاب به گونه‌ای بیاورم که خواننده نه تنها به درستی گفته‌هایم پی ببرد بلکه به خوبی دریابد که هیچ چیزی را بی‌پایه و گزاف نگفته،‌ وقت وی را بیهوده تلف نکرده‌ام و بیشترین کوششم نگاشتن ویژگی‌ داروهای سودمند و با ارزشی بوده که پیشینیان و معاصرین به آن پی نبرده‌اند.»