خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- دنیای خبر و حرفه پرتلاطم خبرنگاری و روزنامه‌نگاری از مشاغلی است که در دنیای امروز نیازمند شناسایی و هر‌چه بهتر معرفی شدن است. این‌که مردمان یک جامعه با ویژگی‌های پرسشگری حقوق خود را از مجریان و مسوولانشان می‌خواهند، فرایندی است که حضور جدی و حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و به تبع آن خبرنگاران و روزنامه‌نگاران را می‌طلبد اما متاسفانه همیشه با موانع و ضعف‌هایی در حوزه‌های شغلی  جامعه مواجهیم که روزنامه‌نگاری و خبرنگاری نیز از این قاعده مستثنی نیست. 17 مرداد در تقویم روز خبرنگار نامگذاری شده و «ایبنا» به مناسبت این روز با مدرس حوزه رسانه گفت‌وگو کرده است. 

قاضی‌زاده در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، در پاسخ به سوالی مبنی بر وضعیت حوزه نشر خبرنگاری و روزنامه‌نگاری گفت: کتاب‌های روزنامه‌نگاری همچنان از فضای تحریریه‌های روزنامه‌نگاری جلوترند و محصول و خروجی این تحریریه‌ها عقب‌تر از مطالب کتاب‌ها و بیان‌‌های علمی در این زمینه است. هزار و یک دلیل برای این مساله وجود دارد که در این جا نمی‌توان به آن پرداخت اما یکی از علت‌های ریشه‌دار نشدن این حرفه در کشور باقی‌نماندن حرفه‌ای‌ها در این رشته است و آن‌هایی هم که در این حرفه مانده‌اند بسیار اندک تحصیلکرده رشته روزنامه‌نگاری هستند و تعداد زیادی از آن‌ها دانش حرفه‌ای ندارند. هرچند کسب تجربیات در محیط کار خبری بسیار مهم است اما چند نفر داریم که همزمان تحصیل و تجربه را با هم داشته باشد؟

این مدرس روزنامه‌نگاری با بیان این جمله که کتاب هیچ وقت کسی را روزنامه‌نگار نمی‌کند، اظهار کرد: به لحاظ تجربه بشری در دنیا تمام علوم نظیر طب، شیمی، علوم زیستی ابتدا تحقیق و آزمایش می‌شوند و سپس نتایج آن تبدیل به اثر مکتوب و ماندگار می‌شود. رشته روزنامه‌نگاری و خبرنگاری نیز از این قضیه مستثنی نیست و از روی تجربیات روزنامه‌نگاری می‌توان کتاب نوشت. 

وی درباره شکاف بین فضای علمی و عملی روزنامه‌نگاری در ایران و وضعیت موجود در آن عنوان کرد: در حال حاضر فضای عملی روزنامه‌نگاری و خبررسانی از فضای آثار کتابی روزنامه‌نگاری، ارتباطی و رسانه‌ای عقب افتاده است. کار روزنامه‌نگاری نیز با توجه به خاصیت و ماهیت میدانی آن از کار‌های پشت میزنشینی و آزمایشگاهی فاصله بسیاری دارد اما متاسفانه بسیاری از افراد شاغل روزنامه‌نگار در جامعه ما بعد از پنج سال فعالیت در این حرفه صاحب کسوت و عنوان و مقام می‌شوند و خود را حرفه‌ای و متخصص این فن نشان می‌دهند، همچنین می‌توان گفت که اغلب این افراد از شرایط و معیار‌های حرفه‌ای در این شغل تهی هستند. 

کار خبرنگار مدح و ستایش نیست!
مولف کتاب «گزارش‌نگاری» در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان این شکاف را در فضای روزنامه‌نگاری کشور پر کرد؟ گفت: تغییرات بسیاری باید روی بدهد. نخست این‌که بخش اجرایی کشور و دولتمردان باید بپذیرند که شغل روزنامه‌نگاری برای جامعه لازم است وقتی این حقیقت پذیرفته شود که در جامعه‌ با روزنامه‌نگاری سالم اطلاع‌رسانی سالم وجود دارد و موجب می‌شود فساد نداشته باشیم یک تحول بزرگ فرهنگی سیاسی پدید می‌آید، در این صورت جامعه یک ظرف شفافی می‌شود که همه از طریق رسانه‌ها یکدیگر را می‌بینند. شاید ذکر این مثال برای اهمیت کار رسانه‌ها و نقش شفاف‌سازی‌شان در جامعه مفید باشد. وقتی بخش اجرایی کشور مبلغ هنگفتی برای یک پروژه عمرانی ارایه می‌دهد اگر هیچ نظارتی نشود که چگونه و به چه میزان این پول خرج شده مسلما فساد و دستبرد صورت می‌گیرد این‌جا نقش روزنامه‌نگاران آشکار می‌شود که با پرسشگری به نیاز و سوال مردم جامعه پاسخ دهند و فرایند سالم ایجاد کنند.

وی همچنین در ادامه به انتظاراتی که مردم از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران دارند، اشاره کرد و افزود: مسوولان دولتی نباید توقع داشته باشند که رسانه‌های خبری و خبرنگاران دایم در مدح و تمجید آن‌ها حرف بزنند و از تعهد حرفه‌ای و اخلاقی شغل‌شان باز بمانند، این نکته مهمی است که نقد منصفانه و تحسین هر دو باید در کنار هم باشد تا رسالت روزنامه‌نگاری محفوظ بماند، همچنین اگر یک روزنامه‌نگار جانب اعتدال را در کارش رعایت نکند مخاطبان خود را از دست خواهد داد و مردم پذیرشی به گزارش‌ها و نقد و تحلیل‌هایش ندارند، به این دلیل که آثارشان را واقعی نمی‌بینند و پاسخ خواسته‌های آن‌ها داده نمی‌شود. 

خبرنگاران میرزا بنویس نیستند!
مترجم کتاب «گزارشگری خوب» در ادامه درباره لوازم حرفه روزنامه‌نگاری و رسیدن به فهم درست از این حرفه گفت: روزنامه‌نگار باید به معنای واقعی کلمه روزنامه‌نگار باشد، قواعد و معیار‌های حرفه‌ای شغلش را بداند و خبر، گزارش و مصاحبه را بفهمد. خبرنگاری که تنها متکی به تلفن همراه، مکان خبری و سایر ابزار‌های فنی و رسا‌نه‌ای کمکی باشد، کاری از پیش نمی‌برد. یک روزنامه‌نگار باید زیاد فیلم و تئاتر ببیند، با مردم ارتباط برقرار کند و راه و روش مخصوص به خود داشته باشد اما متاسفانه روزنامه‌نگاران به علت این‌که این حرفه را کم می‌شناسد آرام آرام به میرزا بنویس تبدیل می‌شوند. این در حالی است که خبرنگاری در دنیا یک رشته تحصیلی است و اگر روزنامه‌نگار تنها در همان ارتباط تلفنی و تهیه خبر به این شیوه بماند هیچ ثمری ندارد.

مولف کتاب «گزارش‌نویسی با تجربه‌های ماندگار» به حرفه روزنامه‌نگاری در گذشته پرداخت و گفت: 200 سال است رشته روزنامه‌نگاری در دنیا ایجاد شده و دیگر زمان روزنامه‌نگاری تک منبعی به سر آمده که با واژه‌های «وی افزود» و «همچنین گفت» سروکار داشته باشیم این عادت‌ها برای روزنامه‌نگار مضر است باید از روش‌های جایگزین و تکمیلی به‌روز دنیا بهره برد و از شیوه‌های منسوخ استفاده نکرد. در روزنامه‌نگاری باید رویداد، حادثه، کشف و آگاهی موج بزند. با توجه به داشتن تمدن و تاریخی کهن، باسواد بودن مردم ایران، قدرت خواندن حدود 45 درصد مردم، غنای فرهنگی کشور و قدمت 75 ساله روزنامه‌نگاری و مطبوعات که سابقه قابل ملاحظه‌ای است و همچنین شمارگان بالای برخی روزنامه‌ها، باید در این زمینه مقام و جایگاه بالایی داشته باشیم. این‌گونه نباشد که مخاطب نقش ما را در روزنامه مشاهده نکند و یا اثر خبرنگار و روزنامه‌نگار در ارایه خبر و گزارش مشهود نباشد و کشف و رویداد جدیدی خلق نشود. بنابراین باید این رویه تغییر کند تا در سلسله خبرهای صفحه دوم برخی مطبوعات خبر‌های نقلی با درصدبالا نداشته باشیم.

علی‌اکبر قاضی‌زاده متولد 1328 مدرس، مولف و مترجم حوزه ارتباطات و متخصص گزارش‌نویسی است. وی سابقه روزنامه‌نگاری در بسیاری از موسسه‌های مطبوعاتی و خبرگزاری‌ها دارد و 11 تالیف و ترجمه از وی منتشر شده است. برخی از کتاب‌های وی عبارتند از «ویراستاری و مدیریت اخبار»، «گزارشگری خوب»، «روزنامه‌نگاری حرفه‌ای» و «اخلاق روزنامه‌نگاری».

خبرنگار: مریم سلطانی