محسنیان‌راد: جزئی‌نگری نیاز اصلی تحقیقات حوزه ارتباطات است

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «تحلیل محتوای چهل سال متون آموزشی روزنامه‌نگاری» نوشته دکتر مهدی محسنیان‌راد از سوی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها در سال 77 منتشر شد. این کتاب نخستین کتاب درباره روزنامه‌نگاری بود که روزنامه‌نگاری و تاریخ آن در جهان را معرفی می‌کرد. محسنیان‌راد در این کتاب طی سه دوره تاریخی وضعیت چهل سال متون آموزش روزنامه‌نگاری از سال 1333 تا 1373 را بررسی می‌کند.

در دوره نخست پیش از تاسیس موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی (1333 ـ 1346) حداقل 6 کتاب در حوزه مطبوعات منتشر شده است. در دوره دوم (1347 ـ 1357) که از تاسیس موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی تا انحلال دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی را در برمی‌گیرد پرحجم‌ترین کتاب «روزنامه‌نگاری» در سال 1350 توسط دکتر کاظم معتمدنژاد با همکاری دکتر ابوالقاسم منصفی از انتشارات دانشکده علوم اجتماعی منتشر شد. این کتاب در واقع نسخه کامل شده جزوه‌های درسی‌ بود که از سوی دو مولف (معتمدنژاد و منصفی) در دانشکده تدریس می‌شد. می‌توان گفت که این کتاب تا چاپ سوم در سال 68 با فصل جدید در بازنگری روزنامه‌نگاری معاصر، پرنفوذترین منبع آموزش روزنامه‌نگاری در کشور بوده است.

در دوره سوم که از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 72 را شامل می‌شود با انحلال دانشکده و ایجاد رشته علوم اجتماعی با گرایش ارتباطات در دانشکده علوم اجتماعی مجتمع ادبیات و علوم انسانی نخستین جزوه درسی روزنامه‌نگاری نوشته دکتر نعیم بدیعی با عنوان «روزنامه‌نگاری خبری» منتشر شد و تا سال 72 چند کتاب دیگر در این حوزه از دکتر محسنیان‌راد تالیف و ترجمه شدند.

محسنیان‌راد در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره سیر تحولات کتاب‌های منتشر شده حوزه ارتباطات و رسانه گفت: از سال 76 تاکنون تحقیق جامع پژوهشی مانند تحقیق تحلیل محتوای متون روزنامه‌نگاری انجام نشده است اما بر اساس آمار و شواهد موجود در حوزه ارتباطات طی دو دهه اخیر می‌توان به بخشی از این روند با نگاه کلی اشاره‌ کرد.

وی درباره توقف رشد کتاب‌های چاپی حوزه مطبوعات، ارتباطات و رسانه در یک مقطع خاص اظهار کرد: در سال 56 که من عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات بودم، ارتباطات به عنوان رشته‌ای مستقل بود اما پس از انقلاب این رشته به یکی از رشته‌های علوم اجتماعی با گرایش ارتباطات تنزل پیدا کرد. این اتفاق، بستر تولید در زمینه تالیف و ترجمه کتاب در این حوزه را دچار آسیب کرد. دکتر معتمدنژاد در این سال‌ها دور از ایران بود و بعد از بازگشت از پاریس به ساختمان فعلی دانشکده علوم اجتماعی علامه طباطبایی رفت و مقاطع تحصیلی ارشد و دکتری رشته ارتباطات و همچنین کارشناسی روزنامه‌نگاری و روابط عمومی را در دهه 70 و 80 راه‌اندازی کرد و از من به عنوان استاد مدعو برای تدریس استفاده ‌شد.

دانشیار دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه عنوان کرد: در نهایت بعد از مدتی یک عده برای مقطع دکتری ارتباطات تربیت شدند و من در کنکور و مصاحبه‌های آن همکاری داشتم و چند درس را تدریس می‌کردم. افرادی که در این دوره حضور داشتند محمدمهدی فرقانی، هادی خانیکی، یونس شکرخواه، سید محمد مهدی‌زاده، علیرضا پاک‌دهی و احمد میرعابدینی بودند که هر کدام حداقل چند عنوان کتاب در حوزه ارتباطات و روزنامه‌نگاری منتشر کردند. در این دوره کتاب «روش‌های مصاحبه خبری» و «ارتباط‌ شناسی» به چاپ‌های بالایی دست یافت و کتاب روزنامه‌نگاری‌ دکتر معتمدنژاد منبع کنکور کارشناسی ارشد شد.

این محقق و مدرس باسابقه ارتباطات همچنین به تاسیس دانشکده‌های ارتباطات اشاره کرد و از نقش آن‌ها در روند تحولات آثار چاپی حوزه ارتباطات و رسانه گفت: در دهه 80 با تاسیس دانشکده ارتباطات و معارف دانشگاه امام صادق(ع) و راه‌اندازی رشته‌های مرتبط با این حوزه که بر تعدادشان افزوده می‌شود، کتاب‌هایی عرضه شد. دکتر ناصر باهنر در حوزه فرهنگ و ارتباطات، آموزش و پرورش و رسانه‌های سنتی و دین کتاب منتشر کرد. «شناخت وسایل ارتباط جمعی» یکی از کتاب‌های وی است.

وی افزود: همچنین دکتر سعید مهدوی‌کنی کتاب «سبک زندگی» و دکتر حسام‌الدین آشنا نیز به عنوان رییس دانشکده ارتباطات و معارف آثاری را تالیف کرد. با راه‌اندازی مقطع دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات در دانشگاه امام صادق (ع) آمار تالیف و ترجمه کتاب‌های حوزه ارتباطات افزایش یافت.

مولف کتاب «ایران در چهار کهکشان جهانی» در پایان به نقش دانشگاه تهران در تولید کتاب‌های حوزه ارتباطات و رسانه تاکید و اظهار کرد: عده‌ای از استادان جوان دانشگاه تهران (دکتر علیرضا دهقان، مسعود کوثری، مهدی منتظرقائم، حمید عبداللهیان و اعظم راودراد و مهری بهار) گروه ارتباطات را راه‌اندازی و رشته ارتباطات را در دو گرایش محض و مطالعات فرهنگی و رسانه در دهه 80 برای مقطع ارشد و دکتری تاسیس کردند. به همین دلیل این‌‌ استادان توانستند برای تامین نیاز‌های آموزشی و پژوهشی دانشجویان به تالیف و ترجمه کتاب‌های مختلف در حوزه‌‌‌های جدید رسانه روی بیاورند.

مهدی محسنیان‌راد متولد 1342 با مدرک فوق لیسانس تحقیق در ارتباط جمعی و دکتری جامعه‌شناسی به عنوان یک عضو برجسته در توسعه و تعمیق دانش ارتباطات در ایران شناخته شده و کتاب‌های بسیاری در زمینه علوم ارتباطات منتشر کرده است.

خبرنگار: مریم سلطانی