پورعیسی در گفت‌وگو باخبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با اشاره به این نکته که تنها متخصصان صلاحیت ارایه نظر درباره ترجمه آثار حوزه ادبیات نمایشی دارند، عنوان کرد: روان بودن و فهمیدن زبان فارسی ترجمه برای مخاطب، به خودی خود روشن می‌شود و مخاطب تنها با یک خواندنِ درست است که می‌تواند نسبت به کیفیت آگاهی حاصل کند. کار منتقدان نیز در این حوزه حایز اهمیت خاصی است. منتقدان نیز باید بر ترجمه‌های مختلف نقد بنویسند تا نقدهای آنان از کارهای بعدی مترجمان ضعیف جلوگیری کنند. 

پورعیسی در ادامه نظر شخصی‌اش را درباره ترجمه مجدد ادبیات نمایشی این‌گونه بیان کرد و توضیح داد: به نظر من در مجموع ترجمه مجدد از یک نمایشنامه ضرری ندارد و نیازی به جلوگیری از آن نیست، اما در برخی مواقع کج‌فهمی‌هایی از سوی مترجمان رخ می‌دهد که واکنش نسبت به آن ترجمه را ضروری می‌سازد؛ به عنوان مثال یک سری از ناشران کار سفارشی قبول می‌کنند و نسبت به آن کار هیچ اشرافی ندارند. در حالت دیگر بسیاری از مترجمان نسبت به اثر اصلی به زبان مبدا آشنایی کامل و درستی ندارند که این امر سبب اشکال و فهم اشتباه از متن و در نتیجه انتقال این درک نادرست به عموم مخاطبان می‌شود. 

پورعیسی گفت: برخی مترجمان نیز وارد حوزه‌هایی می‌شوند که نه تنها تحصیلات دانشگاهی در آن حوزه ندارند، بلکه فاقد هرگونه اطلاعات تخصصی درباره آن هستند. در هر حال مترجم تخصصی در ایران بسیار انگشت‌شمار است و مهم‌ترین نیاز در حوزه ادبیات نمایش داشتن مترجمان تخصصی در این حوزه است. 

این مدرس دانشگاه در ادامه در پاسخ به این سوال که «اشتباه‌های رایج در ترجمه نمایشنامه‌ها از چه دسته‌ای است؟» گفت: من همراه با دانشجویانم در کلاس‌های دانشگاه یا موسسه کارنامه، متن‌های بسیاری را خواندیم که ابهامات زیادی داشتند و من چون متن اصلی برخی این نمایشنامه‌ها را خوانده بودم، آن‌ها را سر کلاس تصحیح و درباره مفاهیم‌شان صحبت کردم که بیشترین مشکلات، تلفظ اشتباه اسم‌ها و نگارش غلط عنوان‌ها و توضیح صحنه‌ها بودند.

وی افزود: بعضی نمایشنامه‌های ترجمه شده، نیز خوب و روان هستند، اما اشکالاتی در اسامی اشخاص در ترجمه داشتند که باعث کج فهمی می‌شد؛ به عنوان مثال نمایشنامه «کودک مدفون» اثر سام شپرد را آهو خردمند به فارسی ترجمه کرده است. این ترجمه در عین روانی در تلفظ برخی اسامی خاص اشتباهاتی دارد. به عنوان نمونه یکی از شخصیت‌های این نمایشنامه «دوگی» ترجمه شده، در حالی که تلفظ درست آن «داج» است. دلالت ضمنی این شخصیت به «ماشین داج» محصول کاپیتالیستی محصول آمریکا باز می‌گردد. «داج» نمایشنامه «کودک مدفون» به طور کل کاپیتالیسم آمریکا را انعکاس می‌دهد. بر این اساس خوب است که مترجم این نمایشنامه را دوباره ترجمه کند. 

مترجم «نمایشنامه آناکارنینا در استوا» همچنین در پاسخ به این سوال که «در چه مواردی ترجمه مجدد از یک نمایشنامه ضروری است؟» گفت: نمایشنامه‌ای را در نظر بگیرید که مثلا در دوران مشروطیت در ایران، به لحن و زبان فارسی رایج در آن دوره ترجمه شده است، در حالی که این ترجمه در زمان حاضر کارآیی ندارد. 

پورعیسی گفت: زبان و گویش رایج در بین جوامع مدام و در طول سال‌ها دچار تغییر و تحولات بنیادین می‌شود، بر این اساس متون ترجمه‌‌ای نیز می‌توانند در این دوره‌ها دوباره ترجمه و بازتولید شوند. 

این مدرس «دراماتورژی» همچنین درباره چرایی و چگونگی ترجمه‌های موازی و هم‌زمان از یک اثر خاص، گفت: چگونگی دسترسی مترجمان به منابع اصلی مهم‌ترین مساله‌ای است که سبب ترجمه‌های موازی است. مترجمان ممکن است متنی را که برای ترجمه انتخاب می‌کنند، از منابع مختلفی به دست آورند. 

پورعیسی گفت: به دلیل سخت بودن راه‌های ورود کتاب‌های خارجی به ایران، بیشتر مترجمان به سراغ «ebook» یا کتاب‌هایی که در اینترنت برای دانلود وجود دارد می‌روند. حال ممکن است این منابع نقص‌هایی داشته باشند که از چشم مترجم دور بماند. 

پورعیسی در پایان گفت: به دلیل آن‌که قانون «کپی رایت» در ایران اعمال نمی‌شود، مترجمان از کار همدیگر بی‌خبر می‌مانند و حقوق ناشر و نویسنده اصلی نیز ضایع می‌شود. در این بین متاسفانه دزدی ادبی هم غیر قابل انکار است. در مواردی ممکن است که متنی ترجمه شده در حین انتشار، شخص دیگری آن را سرقت کرده و ترجمه را با تغییراتی منتشر کند. البته اگر امکان ثبت ترجمه‌ها پیش از انتشار وجود داشت، این مساله اتفاق نمی‌افتاد. 

وی گفت: نمایشنامه «آناکارنینا در استوا» نوشته نیلو کروز، نمایشنامه‌نویس معاصر آمریکاییِ کوبایی‌تبار را من به عنوان پروژه نهایی کلاس زبان تخصصی‌ام در مقطع کارشناسی ارشد در سال 1383 یعنی حدود 9 سال پیش، به استادم تحویل داده و نمره کامل گرفتم. 

پورعیسی افزود: در جشنواره فجر سال 1383 این اثر پذیرفته شد و دو سال بعد نیز یعنی سال 1385 در جشنواره نهم تئاتر دانشگاهی جایزه برترین ترجمه را به خود اختصاص داد. بعدها متوجه شدم که در همین سال ترجمه دیگری از این نمایشنامه منتشر شده است. من به هیچ عنوان از این مساله اطلاعی نداشتم و ناشر نیز در روند انتشار این ترجمه بسیار کند عمل کرد.



علی پورعیسی فارغ‌التحصیل مقطع دکترای حرفه‌ای در رشته دراماتورژی و نقد دراماتیک از دانشگاه ییل، آمریکا است. او هم‌اکنون در دانشکده‌های تئاتری تهران و همچنین موسسه کارنامه به تدریس هنرهای نمایشی، تاریخ هنر و زبان انگلیسی مشغول است. 

نمایشنامه «آناکارنینا در استوا» نوشته نیلو کروز یکی از ترجمه‌های منتشر شده پورعیسی در حوزه ادبیات نمایشی است.

خبرنگار: محمد آسیابانی