میدان نقش جهان اول در قزوین بنا شد، بعد در اصفهان!

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ مهدی نورمحمدی، نویسنده فعال استان قزوین تاکنون آثار متعددی را درباره این استان به رشته تحریر درآورده است که از جمله آن‌ها می‌توان به «قزوین در انقلاب مشروطیت»، «سرگذشت موسیقی‌دانان قزوین»، «مشاهیر قزوین»، «دیوان عارف قزوینی» و «خاطرات عارف قزوینی»،«سرآغاز عکاسی در قزوین»،«تئاتر و سینما در قزوین»،«تاریخ شهرداری قزوین» و «من و آزادی(خاطرات میرزا حسین خیاط)» اشاره کرد.

به گفته وی، شهر قزوین در دوره شاه طهماسب صفوی به عنوان پایتخت برگزیده شد. این سرزمین همواره در دوران سلطنت شاه اسماعیل، سلطان خدابنده و شاه عباس نیز پایتخت کشور بود و سرانجام شاه عباس صفوی این پایتخت را به اصفهان انتقال داد.

دوران صفویه و تبلور زبیایی در قزوین
نورمحمدی گفت: قزوین در عهد صفوی صاحب بناها، کاخ‌ها و عمارات زیبا و بی‌بدیلی شد. باغ‌ شاه و باغ سعادت‌آباد از جمله بناهای پر رونق عصر صفوی به شمار می‌آیند که مقر حکومت، محل تاج‌گذاری و محل اقامت سفرای خارجی در عهد پادشاهان صفوی‌اند. البته هنر باغ‌آرایی برای ایرانیان است که از زمان ساسانیان در ایران توسعه یافت.

وی افزود: میدان نقش جهان پیش از آن‌که به دستور شاه عباس در اصفهان ایجاد شود، در مقیاس کوچک‌تری در قزوین بنا شده بود و به میدان سعادت‌آباد شهرت یافت. کاخ‌های سعادت‌آباد هفت باب داشتند که در شعر شاعران آن عصر هم نمود پیدا کرده است. اینک شش باب آن تخریب شده‌اند و اثری از آن‌ها باقی نمانده است و تنها «سردر عالی‌قاپو» با کتیبه خط ثلث «علیرضا عباسی» خوشنویس مشهور عصر صفوی در شهر قزوین خودنمایی می‌کند.

نویسنده کتاب «قزوین در انقلاب مشروطیت» درباره سابقه معماری شهر قزوین در طول تاریخ بیان کرد: اینک شهر قزوین از کاخ ـ موزه «کلاه فرنگی» یا «چهل ستون» بهره می‌برد. نقشه این ساختمان را یک معمار عثمانی به شاه طهماسب صفوی عرضه کرد. کاخ ـ موزه «کلاه فرنگی» در دو طبقه بنا ‌شد. اکنون در طبقه زیرین آن‌چه که بیش از هر چیزی خودنمایی می‌کند، نقاشی دیواری‌های عصر صفوی است. البته امروزه این طبقه به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده است.

مساجدی گویای هنر معماری اسلامی‌
این پژوهشگر قزوینی درباره مساجد تاریخی قزوین اظهار کرد: «مسجد جامع قزوین» قدیمی‌ترین مسجد جامع ایران محسوب می‌شود و قدمت آن به قرن نخست هجری قمری بازمی‌گردد. این در حالی است که پیش از آن‌که به عنوان مسجد از آن بهره‌برداری کنند، در دوره ساسانی این مسجد، یک آتشکده بود.

وی ادامه داد: مسجد جامع قزوین از دوران هارون‌الرشید تا عصر قاجار به تدریج ساخته شد، به این ترتیب که هر سلسله وقتی روی کار می‌آمد، آن را تکمیل و شبستانی به این مسجد اضافه می‌کرد. اکنون این مسجد موزه‌ای از هنر تاریخ اسلامی محسوب می‌شود. مناره‌های زیبا و گچبری‌های این مسجد در قرن پنجم هجری همزمان با حکومت سلجوقیان ایجاد شدند.

وی ادامه داد: «مسجد شاه» از دیگر آثار باستانی این شهر است که به همت فتحعلی شاه قاجار احداث شد و امروز به «مسجد نبی(ص)» موسوم است. همچنین مسجد «چهار ایوانی» به دلیل چهار شبستان به این نام معرف شده و قدمت آن افزون بر 200 سال است.

به گفته نورمحمدی، «مسجد ـ مدرسه صالحیه» قزوین را ملاصالح برقانی در اواخر دوران سلطنت محمدشاه قاجار بنا کرده است. این بنا که دومین مسجد ـ مدرسه ایران پس از «مسجد ـ‌ مدرسه مادر شاه» در اصفهان به شمار می‌آید، دومین کانون علمی قزوین در عهد قاجار بوده است.

شاهکار منبت در آرامگاه شاهزاده حسین(ع)
وی افزود: یکی دیگر از آثار فرهنگی و مهم قزوین از حیث تاریخ و هنر، آرامگاه امامزاده حسین(ع) معروف به شاهزاده حسین(ع) و فرزند بلافصل امام رضا(ع) است. بنای این عمارت، گنبد، مناره‌ها، ‌بارگاه، ‌گچ‌بری‌ها و منبت‌کاری‌های آن، یکی از نمونه‌های شاهکار منبت در ایران است که زمان احداث آن به عصر صفوی و ناصرالدین‌شاه قاجار تعلق دارد.

4 پیغمبری که در خاک قزوین چهره در نقاب خاک کشیدند
نورمحمدی بیان کرد: بنای تاریخی ـ مذهبی «پیغمبریه» آرامگاه «سلام»، «سلوم»، «سَهولی» و «اِلقیا» چهار پیامبر بنی‌اسرائیل است. تاریخ مدفن این پیامبران به دوران مادها بازمی‌گردد که در دوران صفویه و قاجار تکامل یافتند و سالانه تعداد زیادی از خاخام‌ها از این بارگاه بازدید می‌کنند.

ردپای قاجار و صفویه بر قزوین
نویسنده کتاب «سرگذشت موسیقی‌دانان قزوین» ادامه داد: در عصر صفویه قدیمی‌ترین خیاین ایران احداث شد. این خیابان به «سپه» شهرت یافت و دقیقا مقابل «سر در عالی‌قاپو» قرار دارد و در دوره شاه طهماسب صفوی ایجاد شد.

وی درباره «موزه مردم‌شناسی حمام قجر» نیز گفت: این حمام به همت سردار قجری «امیر گونه‌بیک قاجار» در عصر صفوی بنا شده است. اینک میراث فرهنگی آن را خریداری کرده و بازسازی آن را شهرداری قزوین بر عهده گرفته است. در این حمام، نمونه بازسازی شده طوایف مختلف قزوین با مشاغل گوناگون به نمایش گذاشته شده است.

وی درباره آثار بناهای تاریخی قاجار در قزوین گفت: «آب‌انبار سردار» بزرگترین آب‌انبار تک گنبدی ایران است که به دستور محمدحسن‌ قاجار، یکی از سرداران فتحعلی‌شاه احداث شده است. البته مخزن این آب‌انبار اکنون خالی است. همچنین «کاروانسرای سعدالسلطنه» توسط باقرخان سعدالسلطنه در عهد قاجار بر بقای کاخ سعادت‌آباد بنا شد. این کارونسرا، بزرگترین کاروانسرای درون‌شهری ایران به شمار می‌آید. «کاروانسرای سعدالسلطنه» سه هکتار وسعت دارد و در آن هفت کاروانسرا، تیمچه، قیصریه و مکان‌های تجاری وجود داشته که امروز شهرداری قزوین مرمت و بازسازی این مکان تاریخی را برعهده گرفته‌ است و سالانه یکصد هزار نفر از سراسر ایران به مناسبت برگزاری جشنواره ملی «بازی و اسباب‌بازی» از این مکان تاریخی بازدید می‌کنند.

مکاشفاتی در الموت
این نویسنده قزوینی با بیان این‌که قلعه حسن صباح در الموت 130 سال به ترویج فرقه اسماعیلیه اختصاص داشت که سرانجام این مقر حکومت و قلعه به دست هلاکوخان مغول سقوط کرد.

نورمحمدی گفت: اکنون این قلعه در مرحله بازسازی و مرمت قرار دارد. کارشناسان در این بازسازی‌ها سیستم جالب و شگفت‌انگیزی از مهندسی آب‌رسانی، انبار خوراک ساکنان و راهروهای زیرزمینی این قلعه را کشف کرده‌اند.

وی یادآور شد: قزوین از مناظر طبیعی و زیبایی مانند باغستان، کوه الموت و دریاچه «اُوان» بهره‌ می‌برد. «اُوان» دریاچه بزرگی است که از بافت‌های جانوری متنوع، پرندگان، حیوانات و درختان فراوانی برخوردار است.

ستارگان فروزان قزوین
نویسنده کتاب «نامه‌های عارف قزوینی» درباره مشاهیر و بزرگان قزوین گفت: استان قزوین از حیث پرورش بزرگان در حوزه‌ها مختلف ایران بی‌بدیل است و «حمدالله مستوفی»، «عبید زاکانی»، «میرعماد قزوینی»، «عارف قزوینی»، «سیداشرف‌الدین حسینی»، «علامه علی‌اکبر دهخدا»، «علامه محمد قزوینی»،‌ «عماد الکُتاب»، «ابوالحسن اقبال آذر»، «آیت‌الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی»، «آیت‌الله سیدموسی زرآبادی»،‌ «ملامحمدتقی برغانی؛ شهید ثالث»، «شهید محمدعلی رجایی»، «شهید عباس بابایی» و «علی اکبر ابوترابی» از استان قزوین به مجامع ایران و جهان معرفی شده‌اند.

سوغات و صنایع دستی قزوین
نورمحمدی درباره سوغات و صنایع دستی قزوین گفت: هر گردشگری که قصد سفر به شهری دارد، نخست درباره اماکن تاریخی و سوغات شهر مقصد پرس‌و‌جو می‌کند. سوغات شهر قزوین شیرینی‌های خانگی نظیر «باقلوای قزوین» و «نان برنجی قزوین» است که از شهرتی جهانی برخوردارند. همچنین سوزن‌دوزی، ابریشم‌دوزی، گلابتون‌دوزی و ملیله‌دوزی از صنایع دستی قزوین به شمار می‌آید.