شبانی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: شعر حافظ از تاویل‌پذیرترین سروده‌های زبان فارسی است و با آن‌که تاکنون درباره این موضوع نوشته‌های سودمندی پدید آمده اما هنوز گفتنی‌ها ناگفته مانده است.
وی با تاکید بر تلاشش در این پژوهش برای بررسی عوامل گوناگون تاویل‌پذیری شعر حافظ ادامه داد: در این اثر سعی کرده‌ام مهم‌ترین عوامل تاویل‌پذیری شعر حافظ را واکاوی و بررسی کنم. در آغاز این کتاب در شش فصل تدوین شد. البته بنابر دلایلی فصل دوم آن‌را حذف کرده‌ام و کتاب در پنج فصل به چاپ می‌رسد.
مولف در فصل حذف شده این اثر به مسایل هرمنوتیکی در شعر حافظ پرداخته است.
این پژوهشگر با اشاره به فصل نخست کتاب توضیح داد: فصل نخست به مقدمه، کلیات، پیشینه و روش تحقیق اختصاص یافته است. در فصل دوم نیز درباره موضوعات حافظ، زندگی، آثار و اندیشه‌های تاویل‌پذیر او بحث کرده‌ام.
وی با بیان اینکه در فصل سوم مهم‌ترین عوامل تاویل‌پذیری و جنبه‌های چندمعنایی شعر حافظ را در سه بخش تدوین کرده است افزود: در بخش نخست عوامل درون‌متنی بررسی شده که خود دربرگیرنده استعاره، الهام و کنایه است و در بافت افقی شعر به صورت کلمه، ترکیب یا گزاره‌ای چند معنایی حضور دارند.
شبانی ادامه داد: بخش دوم به عوامل میان‌متنی اختصاص دارد. این عوامل طیفی بسیار گسترده را در برمی‌گیرند. از همین رو تنها به عنوان نمونه به گوشه‌ای از گفتمان حافظ با قرآن کریم پرداخته شده است.
وی درباره بخش سوم این فصل اظهار کرد: عوامل برون‌متنی مبحثی است که در بخش سوم بررسی شده و عبارت است از انتخاب سه نوع خوانش (شیعی، فرویدی و هرمنوتیکی) از دیوان حافظ و فال، ابهام و تصرف حافظ، کاتبان و نساخ.
این مدرس دانشگاه به فصل چهارم و پنجم کتاب اشاره و تشریح کرد: در این فصل یک غزل از حافظ با توجه به عوامل تاویل‌پذیری و جنبه‌های چندمعنایی آن بررسی شده است. هریک از این عوامل در جهت وسعت بخشیدن به تنوع معانی در بازی‌های زبانی حافظ جایگاه ویژه‌ای دارند و چنین به‌نظر می‌رسد که حافظ خود دیدگاه‌های هرمنوتیکی نسبت به خدا، جهان و انسان داشته است. این مساله در فصل آخر بررسی شده است.
وی در توضیح بیشتر مبحث فصل آخر کتاب مثالی را از صفحه 241 مجموعه مقالات شمس تبریزی مبنی بر «از همه اسرار الفی بیش بیرون نیفتاد و باقی هرچه گفتند در شرح آن الف گفتند و آن الف البته فهم نشد» ارایه کرد.
شبانی در ادامه پیشنهادی را که در این اثر مطرح کرده است شرح داد و اظهار کرد: در این اثر پیشنهادی مطرح کرده‌ام که به دلیل گستردگی موضوع تاویل‌پذیری شعر حافظ، شایسته است عزمی جزم در میان فرهیختگان دانشگاهی پدیدار شود تا فهم‌های گوناگون، دائرمدار کار حافظ پژوهی شود؛ چراکه در جهان فرهنگی امروز متن حافظ می‌تواند آیینه تمام نمای خاطره قومی ایرانیان باشد.
وی از آماده‌سازی متن سخنرانی‌اش برای انجمن دوستداران حافظ پس از پایان ماه مبارک رمضان خبر داد و گفت: «حافظ و کافکا» عنوان موضوع این سخنرانی دو ساعته است. در این جلسه درباره «ایوب‌نگاهی‌های حافظ و کافکا در کارگاه خلقت» صحبت می‌کنم.
شبانی در پایان افزود: در کتاب مقدس تورات بابی به نام ایوب آمده و در برگیرنده اعتراض‌هایی است که ایوب به جهان خلقت دارد. بازتاب این اعتراض‌ها در گوشه‌ای از نگاه حافظ و کافکا هماهنگ افتاده است. این همان مساله‌اي است که در سخنرانی خود به آن خواهم پرداخت.
عزیز شبانی استادیار دانشگاه آزاد اسلامی شیراز و پژوهشگر ادبی است.
دوشنبه ۲۴ مرداد ۱۳۹۰ - ۱۱:۱۱
پژوهشی با عنوان «بررسی مهم‌ترین عوامل چند معنایی شعر حافظ» به کوشش عزیز شبانی به پایان رسیده و از سوي انتشارات پایتخت فرهنگی در شیراز در دست چاپ است. نويسنده در این اثر مهم‌ترین عوامل تاویل‌پذیری شعر حافظ را براساس عوامل درون‌متنی، میان‌متنی و برون‌متنی بررسی کرده است.*
نظرات