جایگاه کتابهای علمی؛ از مخاطب تا نویسنده/2
معتمدی: برخی مولفان کتاب علمی را با خیالبافی مخلوط میکنند
اسفندیار معتمدی، رئیس اتحادیه انجمنهای علمی- آموزشی معلمان فیزیک ایران با اشاره به سیر تحول نشر کتاب علمی بر اثر تلاش مولفینی مانند محمود بهزاد و احمد بیرشک در انتقاد از وضعیت فعلی برخی از کتابهای علمی گفت: محتوای برخی کتابهای علمی با خیالبافی همراه دانست.
وی با اشاره به ویژگی مفاهیم علمی افزود: واقعیتهای علمی را باید کشف کرد بنابراین وضع شدنی نیستند؛ بهعنوان مثال، قانون جاذبه کشف شده است یا دانشمندان در پی کشف اربتاط پدیدههای مختلف طبیعی با یکدیگر هستند. فهم این ارتباطها از راه مطالعه و تحقیق و آزمون روشن شده است. محتوای کتابهای علمی زاییده اندیشه مولف نیست، بلکه ماحصل آزمون و تحقیق و بکارگیری اندیشه در تحلیل رابطه پدیدههای مختلف است. استفاده از توانایی اندیشه در فهم ارتباط پدیدههای مختلف به معنای خیالبافی نیست.
نشر کتابهای علمی از قاجار شروع شد
معتمدی در شرح تاریخچه تالیف کتابهای علمی در ایران گفت: از دوران قاجاریه نشر کتابهای علمی در دو بخش ترجمه و تالیف آغاز شد؛ بهعنوان مثال میرزا عبدالرحیم طالبزاده تبریزی مشهور به طالبوف در کتاب «احمد» حدود 160 سال پیش اطلاعاتی درباره برق، راهآهن و و کشفیات مختلف را جمعآوری کرده است. محتوای کتابهای علمی با گذشت زمان دقیقتر شد بعد از بازگشت دانشجویان ایرانی تحصیلکرده اروپا برخی با پیوستن به دانشگاهها به انتشار کتابهای علمی دانشگاهی اقدام کردند.
رئیس اتحادیه انجمنهای علمی - آموزشی معلمان فیزیک ایران ادامه داد: نزدیک به 50 سال گذشته عدهای با ایده ترویج علم در کشور تولید کتاب را در دستور کار خود قرار دادند. بهعنوان مثال، محمود بهزاد 200 عنوان کتاب در قطعهای متفاوت را ترجمه و اطلاعات متنوعی از شاخههای مختلف علوم در اختیار مخاطبان و علاقهمندان قرار داد. مرحوم پرویز شهریاری نیز کتابهای متعددی در زمینههای مختلف علوم برای مخاطب عام منتشر کرده است. احمد بیرشک از سرشناسترین پیشگامان این عرصه است؛ افرادی که به فکر انتقال دانش مدارس و دانشگاهها به زبان ساده برای عموم جامعه بودند.
وی افزود: اهدف اصلی نخستین نویسندگان کتابهای علمی اطلاعرسانی است؛ اما در ادامه تلاش این دسته کاربردی میشود بهعنوان مثال چگونگی استفاده یا نگهداری از ابزارهای الکترونیکی نیز شرح شده؛ بهعبارت دیگر علم فقط یرای دانستن نیست بلکه جنبه «توانستن» به خود گرفته است؛ البته طی چهار دهه گذشته علاوه بر تاکید بر تقویت جنبههای کاربردی، برخی از مولفین و مترجمان بدون کسب اطلاعات دقیق علمی به ترجمه و تالیف کتاب دست میزنند که البته محتوای این کتابها بیشتر زاییده تخیل مولف است.
برخی کتابهای علمی دچار آسیب خیالپردازی است
معتمدی درباره آسیب خیالپردازی و بزرگنمایی برخی مولفین در تالیف کتابهای علمی اظهار کرد: برخی کتابهای علمی که از اطلاعات دقیق علمی خالی یا تا حدودی از نظر محتوا انحرافی است انگیزهای برای ایجاد شورای کتاب کودک شد. انتشار فرهنگنامه کودکان و نوجوانان ازجمله اقدامات این شوراست البته تاکید میکنم مخاطب این مجموعه تا گروه سنی جوان را نیز شامل میشود. مرحوم بیرشک، معتقد بود همه علوم که در هر کجای دنیا ایجاد شده را باید به زبان شیرین فارسی ترجمه و در اختیار مخاطبان قرار گیرد.
مترجم کتاب «چگونه به فرزندان خود کمک کنیم» ادامه داد: مولفان با ذوق، همیشه ایجاد حس پرسشگری در مخاطب را در فرآیند تالیف خود در نظر دارند. هدف انجمن ترویج علم ایران یا نظام آموزش و پرورش تقویت روحیه پرسشگری به جای انتقال صرف اطلاعات است. بهنظر میرسد که سیاستگذاری بر این پایه در مدارس کشور در حال شکلگیری است؛ اما چنین تحولاتی به کُندی صورت میگیرد. اصل بر تبدیل ذهن مخاطب و آحاد جامعه به چشمههای جوشان و پرسشگر طبیعت است.
مروری بر پرونده
پدر علم ترویج و توسعه روستایی ایران معتقد است، نویسندگان کتابهای علمی بر انتقال تجربه و تولید کتاب تمرکز کردهاند. متن کامل گفتوگوی خبرنگار (ایبنا) با دکتر اماعیل شهبازی را اینجـــــــــا بخوانید.
نظر شما