خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- بیش از صدها سال است که کتابخانه‎ها در دنیا به‌وجود آمده و خدمات متنوعی به مراجعان ارائه می‌دهند، اما اهمیت کتابخانه‌های تخصصی، پس از انقلاب صنعتی در اروپا نمایان شد. کتابخانه‎ تخصصی، روی موضوعی خاص و برای مخاطبانی خاص فعالیت می‎کند. با توجه به اهمیت کتابخانه‌های تخصصی دانشگاهی و لزوم تجهیز و به‌روزرسانی امکانات آن‌ها، در سلسله گفت‌و‌گوهای تخصصی با مدیران و مسئولان این کتابخانه‌‌ها، درباره امکانات، کاستی‌ها و راهکارهای بهبود وضعیت کتابخانه‌های تخصصی دانشگاهی در کشور گفت‌و‌گو کردیم. گفت‌و‌گوی دکتر حمید مهدیقلی، مدیر کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف و مترجم کتاب «مکانیزم و دینامیک ماشین‌ها» را در ادامه می‌خوانید.

اولویت کاری و رسالت اصلی کتابخانه‌های دانشگاهی چیست؟
می‌توان چهار رسالت عمده برای کتابخانه‌های دانشگاه قائل شد:
- تهیه منابع علمی از جمله کتاب در موضوعات مربوط به رشته‌های دانشگاه مربوطه و خرید اشتراک نشریات تخصصی ملی و بین‌المللی.
- سازماندهی منابع، به‌طوری‌که اطلاعات کتاب‌ها و نشریات و دیگر منابع موجود در کتابخانه در کوتاه‌ترین زمان و به‌طور صحیح و دقیق بازیابی و مورد استفاده قرار گیرند.
- اشاعه اطلاعات علمی بین اعضای دانشگاه
- ایجاد ارتباط بین کتابخانه‌ای با هدف استفاده از منابع این کتابخانه‌ها

آیا این کتابخانه‌ها توانسته‌اند نیاز دانشجویان به منابع درسی و تخصصی را برطرف کنند؟
اصلی‌ترین هدف این کتابخانه‌ها، تامین منابع علمی برای اعضای کتابخانه است که کم و بیش در انجام این وظایف خود موفق بوده‌اند. کتابخانه‌های دانشگاهی تا حدود زیادی نیاز دانشجویان به منابع درسی و تخصصی را برطرف می‌کنند. البته این خطر وجود دارد که اگر کتابخانه‌ای منابع خود را به‌روز نکند یا با ضعف امکانات جاذبه‌ای برای اعضای خود نداشته باشد، تبدیل به انبار کتاب شود.

چه محدودیت‌هایی برای استفاده دانشجویان از منابع این کتابخانه‌ها وجود دارد؟
در زمینه تعداد کتاب‌های امانتی برای اعضا محدودیت وجود دارد؛ به‌طور مثال، دانشجویی می‌خواهد همزمان پنج کتاب امانت ببرد که ممکن نیست، چراکه با توجه به امکانات موجود، این امر موجب محدودیت برای سایر اعضا خواهد شد. کتاب‌های مرجع، مجلات و پایان‌نامه‌ها را نیز دانشجویان فقط در محل کتابخانه می‌توانند مطالعه کنند و امانت داده نمی شوند.

کتابخانه‌های تخصصی دانشگاهی تا چه میزان کاربردی هستند؟
منابع کتابخانه باید متناسب با نیاز رشته‌های آن دانشگاه باشد. اگر رشته‌های دانشگاه کاربردی هستند، منابع کتابخانه نیز باید بیشتر کاربردی باشند. فکر می‌کنم این مساله تا حدود زیادی در کتابخانه‌ها ما لحاظ شده‌اند.

کتابخانه‌های دانشگاهی ما چقدر به‌روز هستند و از تکنولوژی‌های روز دنیا استفاده می‌کنند؟
گرچه از نظر خرید منابع جدید محدودیت‌هایی وجود دارد، ولی هر سال سعی می‌شود بنابر تقاضای استادان و نیازهای دانشجویان، کتاب‌های جدید خریداری شوند و در کتابخانه قرار گیرند. در تحقق این روند حدود 50 درصد موفق عمل کرده‌ایم و با رفع محدودیت‌ها می توان آن‌را ارتقا داد. در کتابخانه دانشگاه صنعتی شریف، آخرین چاپ حدود نیمی از کتاب‌ها موجود است.

کتاب‌های جدید بر چه اساسی و بیشتر در چه حوزه‌‌هایی خریداری می‌شوند؟
سیاست خرید کتاب و تجهیز کتابخانه، با توجه به رشته‌های موجود در دانشگاه صورت می‌گیرد. اکنون حدود 80 درصد کتاب‌های موجود در کتابخانه تخصصی دانشگاه صنعتی شریف در شاخه‌های مختلف فنی و مهندسی و 20 درصد نیز در زمینه علوم انسانی است.

تکنولوژی‌های روز کتابخانه‌ای در کتابخانه‌های دانشگاهی ما چه جایگاهی دارند؟
در این زمینه حدود 10 سال از کشورهای پیشرفته عقب هستیم. نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای در کشور ما، کارآیی کامل و 100 درصدی ندارند. بودجه کافی برای خرید منابع جدید و خرید تجهیزات و فناوری‌های مدرن فراهم نیست. از نظر دستیابی به اهداف و اجرای وظایف یک کتابخانه، کتابخانه‌های ما فاصله زیادی با کتابخانه‌های کشورهای توسعه یافته ندارند. ما از نظر تأمین سریع منابع علمی جدید کمی کمبود داریم. برای تجهیز کتابخانه‌ها به فناوری‌های جدید مثل «RFID» که کاربردهای زیادی از جمله در دایر کردن سیستم خودکار امانت و بازگشت کتاب دارد، نیز به اعتبارات بیشتری نیاز هست.

دیگر گره‌های کور در کجاها قرار دارند و تاکنون چه کارهایی برای رفع مشکلات و محدودیت‌های موجود انجام شده است؟
علاوه بر ناکافی بودن اعتبارات که در پاسخ‌های قبلی به آن اشاره شد، نبود نمودار سازمانی روزآمد و همچنین موجود نبودن شاخص‌های روشن و معتبر برای ارزیابی عملکردهای یک کتابخانه دانشگاهی را می توان به‌عنوان نقاط ضعف ذکر کرد. کمبود نیروی انسانی متخصص، علاقه‌مند و با‌انگیزه نیز از مشکلاتی است که بسیاری از کتابخانه‌های دانشگاهی ما با آن مواجهند.

برای رفع این مشکلات، تلاش‌هایی گرچه ناچیز صورت گرفته و می‌گیرد، ولی بدیهی است تا در این‌باره با حلقه‌های مسئول در دانشگاه هماهنگی صورت نگیرد و تصمیمات کاربردی اتخاذ نشود، به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید.

برای برطرف کردن نقاط ضعف سعی شده از پتانسیل و تجربه نیروهای متخصص در دسترس استفاده شود، ولی نبود اعتبارات کافی موجب می‌شود که آن‌طور که لازم است نتوان به موقع از دانش متخصصان سود جست.

پیشنهاد شما برای بهبود وضعیت کتابخانه‌های دانشگاهی چیست؟
قوانین جدید و معیارهای دانشگاهی می‌گویند که حدود 30 درصد از اعتبارات و درآمدهای پژوهشی دانشگاه باید صرف تجهیز نرم‌افزاری و سخت‌افزاری کتابخانه و منابع آن شود. به این ترتیب شاید بتوان در اوایل هر سال بودجه مشخص و روشنی برای هر کتابخانه دانشگاهی درنظر گرفت.

یک کتابخانه تخصصی دانشگاهی، باید در هر چهار رسالت اصلی که در ابتدای گفت‌و‌گو بیان شد، فعال و به‌روز باشد. همچنین کتابخانه‌ باید برای کاربران و اعضای خود (استادان، دانشجویان و کارکنان دانشگاه) برنامه آموزشی مدون سالانه داشته باشد.

وب سایت کتابخانه باید به‌روز و با مراجعان در تعامل باشد. یعنی کاربر بتواند به سهولت اطلاعات لازم را کسب و به راحتی پرسش و پاسخ لازم را در اسرع وقت دریافت کند.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم کتابخانه‌های تخصصی، ایجاد محل مناسب برای مطالعه فردی و گروهی است که امروزه باید مجهز به تجهیزات کمک آموزشی، اینترنت، شبکه مناسب برق و تهویه مطلوب در تمام فصول سال باشد.