به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج متولد ۲۱ آبان ۱۲۷۴ در دهکده یوش استان مازندران و بنیانگذار شعر نو فارسی است. شعر نو عنوانی بود که خود نیما بر هنر خویش نهاده بود. وی در ۱۳ دی ۱۳۳۸ درگذشت و ۱۳ دی امسال، پنجاه و یکمین سالروز درگذشت او بود.

تمامی جریان‌های اصلی شعر معاصر فارسی برگرفته از تحولی هستند که نیما مبدع آن بود. برهمین اساس آثار بسیاری در قالب کتاب و مقاله در زمینه نیماپژوهی منتشر شده است.

«بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» و «عطا و لقای نیما یوشیج» تالیف مهدی اخوان‌ثالث، «بوطیقای شعر نو» اثر شاپور جورکش، «یادمان نیما یوشیج» نوشته سیروس طاهباز و محمدرضا لاهوتی، «نگاهی به شعر نیما» تالیف محمود فلکی، «پر درد کوهستان» اثر طاهباز، «شعر نیما از آغاز تا امروز» تالیف محمد حقوقی، «داستان دگردیسی» از سعید حمیدیان، «خانه‌ام ابری است» نوشته تقی پورنامداریان، و «نگاهی به شعر نمیا یوشیج» تالیف امید طبیب‌زاده از جمله آثار منتشر شده درباره نیما و شیوه شاعری او هستند.

به مناسبت 13 دی، پنجاه و یکمین سالروز درگذشت نیما یوشیج ایبنا با چند تن از کارشناسان این عرصه درباره چند و چون آثار منتشر شده درباره نیما گفت‌و‌گو داشت.

مرتضی کاخی، ضیاء موحد، مریم حسینی، سعید حمیدیان، فاطمه راکعی و احمدرضا بهرام‌پور عمران افرادی بودند که به تشریح کیفیت آثار منتشر شده درباره نیما پرداختند.

«خانه‌ام ابری است»
کتاب «خانه‌ام ابری است»(شعر نیما از سنت تا تجدد) تالیف تقی پورنامداریان یکی از آثار شاخص در حوزه نیما‌پژوهی است که ویرایش جدید و چاپ سوم آن امسال توسط انتشارات مروارید منتشر شد.

مولف این کتاب را حاصل انس سالیان خود با شعر نیما می‌داند و سعی کرده از کار نیما و میراث شعری او به اجمال تصویری دقیق و راستین ارائه کند. سنت شعر فارسی بر سه رکن قالب، زبان ادبی و معنی‌داری بوده است. برهمین اساس سه بخش اصلی این کتاب مباحثی مبتنی بر تغییر این سه رکن در شعر نیما را تشکیل می‌دهد.

در گفت‌‌و‌گوهایی که ایبنا با برخی از صاحب‌نظران در زمینه شعر نیما و آثار منتشر شده درباره او داشت، این کتاب به عنوان اثری جامع در حوزه نیما‌پژوهی معرفی شد.

حسینی، استاد دانشگاه الزهرا از این اثر به عنوان قوی‌ترین اثر موجود در این زمینه یاد کرد و گفت: پورنامداریان در این اثر از نظریه‌های منتقدان غربی و شرقی به خوبی بهره گرفته است تا به وجه صحیحی از نقد شعر نیما دست یابد. همچنین این اثر جزو نخستین آثاری است که به نقد ساختاری و فرمالیستی از جنبه کابردی آن پرداخته است.

وی در بخش دیگری از سخنانش توضیح داد: او در این اثر از جهات صورت و معنا که شامل صور خیال، زبان و موسیقی می‌شود شعر نیما را بررسی کرده است. از سوی دیگر نه تنها برجستگی‌های شعر نیما را مطرح کرده بلکه به کاستی‌های زبانی شعر نیما و خطاهای او در تمرین‌های شاعری‌اش نیز اشاره داشته است.

حمیدیان نیز این کتاب را اثری جامع در حوزه نیما‌پژوهی می‌داند و بهرام‌‌پور عمران بررسی همه جانبه کارنامه شعری نیما و داشتن نگاه انتقادی متعادل به آثار نیما را در این کتاب از دلایل موفقیت آن برشمرد.

همچنین راکعی از این اثر به عنوان یکی از کتاب‌های موفق و جامع در زمینه بررسی نماد و نمادگرایی در شعر نیما یاد و تشریح کرد: پورنامداریان در این کتاب به‌طور علمی و ضابطه‌مند به تحلیل شعر نیما پرداخته است. البته در بررسی آثار نیما کتاب‌های بسیار منتشر شده و در تمامی کتاب‌های معرفی و نقد آثار شاعران معاصر پس از مشروطه یادی از نیما نیز شده است.

پورنامداریان خود حاضر به گفت‌و‌گو درباره کتابش و ویژگی‌های آن نشد و گفت: ترجیح می‌دهم افراد دیگری که این اثر را مطالعه کرده‌اند درباره نکات مثبت و منفی آن اظهار نظر کنند.

«داستان دگردیسی»(روند دگرگونی‌های شعر نیما یوشیج)
«داستان دگردیسی» اثر سعید حمیدیان، عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی است.

حمیدیان درباره ویژگی‌های این اثر اظهار داشت: در این کتاب روند کلی شعر نیما، قالب شعری، موضوعات و محتویات شعر او را در سیر زمانی بررسی کرده‌ و نشان داده‌ام که نیما به چه دیدگاه‌های جدیدی در حوزه شعر دست یافته و چه تجدیدنظری در شیوه شعرش داشته تا آرام آرام به نیمایی که ما می‌شناسیم بدل گشته است؛ نیمایی که شعر سمبلیک و در قالب آزاد می‌‌سراید.

وی افزود: در هر زمان با نیما پیش رفته‌ام و در هر مقطع زمانی که تغییری در دیدگاهش داشته است علت این دگرگونی و تغییر و زمینه‌های آن‌را نشان داده‌ام.

بهرام‌پور عمران نیز از این کتاب به عنوان اثری جامع در نیما‌پژوهی یاد و تصریح کرد: بررسی دگرگونی‌های تاریخی شعر و اندیشه نیما و پرداختن به جزئیات در بازه‌های زمانی مختلف از جمله ویژگی‌های این اثر است.

از دیگر افرادی که درباره این کتاب به اظهار نظر پرداخت ضیاء موحد بود که گفت: «داستان دگردیسی» یکی از کتاب‌های منتشر شده درباره نیما است و به ‌نظرم اشاره به مناسبت تاریخی برخی از شعرها در این کتاب نقطه قوت آن به حساب می‌آيد.

اما موحد به‌طور کلی تمامی آثار نیما‌پژوهی را آثاری متوسط برشمرد که اغلب از سر ارادت به نیما و نه از جنبه نقد محض به رشته تحریر درآمده‌اند.

«در تمام طول شب»(بررسی آراء نیما یوشیج)
«در تمام طول شب» کتاب جدیدی در حوزه نیما‌پژوهی است که به کوشش بهرام‌پور عمران توسط انتشارات مروارید منتشر شد. این اثر، پژوهشی در دیدگاه‌های نیما درباره نظریه شعر، نوآوری و شعر شاعران است. كتاب چهار فصل مروری بر آثار منثور نیما، نیما و نظریه شعر(امكان‌ها و تنگناها)، نیما و نوآوری و نیما و شعر شاعران را شامل می‌شود.

بهرام‌پور عمران در گفت‌و‌گویش با ایبنا به ارائه توضیحاتی درباره ویژگی‌های این اثر و جنبه‌هایی که در کتاب به آن‌ها توجه داشته است پرداخت.

وی درباره روند کلی این کتاب توضیح داد: در این کتاب دگرگونی‌های اندیشه نیما را در آثار منثور او هم‌چون نامه‌ها و یادداشت‌هایش بررسی کرده‌ام و دگرگونی‌های تاریخی شعر و اندیشه نیما را سال به سال نشان داده‌ام. همچنین نگاه نیما به شعر 15 شاعر از شاعران پیش از او و پیروان خودش را بازگو کرده‌ام.

خیام، نظامی، فردوسی، برخی از شاعران سبک هندی، شاعران هم‌دوره نیما چون شهریار، میرزاده عشقی و ملک‌الشعرای بهار و احمد شاملو و مهدی اخوان‌ثالث که از پیروان شعر نیمایی بودند چهره‌هایی هستند که در این حوزه بهرام‌پور عمران نگاه نیما به آن‌ها را بررسی کرده‌ است.

حسینی نیز کتاب «در تمام طول شب» را اثری موفق در این عرصه برشمرد و گفت: این کتاب به دلیل توجه ویژه داشتن به مباحث کمتر پرداخته شده در آثار نیما از اهمیت بسزایی برخوردار است.

«از صبا تا نیما»‌
کتاب «از صبا تا نیما»‌ تالیف یحیی آرین‌پور از دیگر آثاری بود که کارشناسان درباره آن نظرات خود را اعلام کردند.

ضیاء موحد این کتاب را یکی از قدیم‌ترین آثار نیما‌پژوهی خواند و درباره آن گفت: این کتاب اطلاعات خوبی را درباره نیما ارائه می‌کند.

حمیدیان نیز درباره این کتاب اظهار داشت: یکی از کتاب‌های موفق در حوزه نیما‌پژوهی کتاب «از صبا تا نیما» است که تمام دگرگونی‌های صورت گرفته را بر اساس تاریخ ادبیات جامع نشان می‌دهد. آریان‌پور در این کتاب تنها به شعر بسنده نمی‌کند، بلکه در هر دوره‌ای ابتدا مختصات آن دوره را از نظر تاریخی، سیاسی، اقتصادی و دیگر مسائل بررسی می‌کند. پس از آن زمینه‌هایی هم‌چون هنر، شعر، ادبیات، رمان و نمایش‌نامه را بررسی می‌کند. برهمین اساس کتاب اثری شاخص در این زمینه به حساب می‌آید.

«بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج»
«بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» تالیف مهدی اخوان‌ثالث است. مرتضی کاخی این اثر را نخستین اثری معرفی کرد که توانست در معرفی چهره حقیقی نیما گام موثری بردارد و درباره آن افزود: این کتاب از آثار برجسته نیما‌پژوهی در گذشته است که شیوه عروضی شعر نیما را به خوبی نشان می‌دهد و آن‌را اثبات می‌کند.

بهرام‌پور عمران نیز دو کتاب مهدی اخوان‌ثالث درباره نیما با عنوان‌های «عطا و لقای نیمایوشیج» و «بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» را باتوجه به این‌که بیش از 50 سال پیش به رشته تحریر درآمده‌اند علاوه بر ارزشمند بودن مباحث مطرح شده توسط اخوان‌ثالث از نظر جایگاه تاریخی نیز قابل توجه می‌داند.

از دیگر کتاب‌هایی که درباره آن نظراتی بیان شد می‌توان به کتاب «بوطیقای شعر نو» اثر شاپور جورکش اشاره کرد که حمیدیان از آن به عنوان کتابی مفید یاد کرد و گفت که جورکش در این کتاب با بررسی شعر نیما مختصات شعر نو را تعیین کرده است.

نیما‌پژوهی؛ بایسته‌ها و شایسته‌ها
کارشناسان در جمع‌بندی سخنان خود با اشاره به ضرورت‌ انجام پژوهش‌ در حوزه شعر نیما نظرات مختلفی داشتند.

حمیدیان در این زمینه گفت: بدیهی است که در هر حوزه‌ای جای پیشرفت و خلق آثار جامع‌تر وجود دارد. به هر حال هیچ‌یک از پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده خالی از ایراد نبوده و جا دارد تا پژوهش‌گران دیگر با پژوهش‌های جدید و جامع‌تر به رفع نواقص اثر من یا دیگر آثار منتشر شده اقدام کنند؛ چراکه چنین پژوهش‌هایی باید پویا و زنده باشد. این امر هم تنها با تحقیق و پژوهش مداوم امکان‌پذیر است.
راکعی نیز برگزاری همایش‌های علمی در حوزه نیما‌پژوهی را از جمله اقدامات مناسب در این عرصه دانست و توضیح داد: برگزاری همایش‌هایی همچون دو دوره همایش علمی نیما‌شناسی در دانشگاه مازندران از اقدامات مناسب در زمینه شناخت بیشتر نیما به حساب می‌آید. مقالات ارزشمندی به دبیرخانه این دو همایش ارسال شد و در نهایت نیز دو مجموعه مقاله جامع پیرامون محورهای علمی همایش منتشر شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.

کاخی همچنین در میان آثار معاصر به برخی از کتاب‌های محمدرضا شفیعی‌کدکنی هم‌چون «موسیقی شعر»، «ادوار شعر فارسی: از مشروطیت تا سقوط سلطنت»، مجموعه سخنرانی‌های او در دانشگاه و کلاس‌های درس و حتی کتاب‌هایش درباره شعر و شاعران کلاسیک اشاره کرد و آنها را منابعی موثر و جامع خواند و گفت: شفیعی در این منابع هر کجا که مجالی یافته تحلیلی از شعر نیما را ارائه کرده است.

وی یادآور شد: جا دارد پژوهش‌گران به سراغ آثار شفیعی کدکنی بروند و تمامی اظهارنظرهای او درباره نیما و شعر نیمایی را از میان آثار مختلفش استخراج و گردآوری کنند.

بهرام‌پور عمران به‌طور کلی معتقد است هر یک از آثار منتشر شده درباره نیما را با توجه به هدفی که دنبال می‌کرده‌اند باید مستقل بررسی کرد. به باور او جایگاه تاریخی این آثار و این‌که در چه زمانی تدوین شده‌اند نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.

به باور حسینی پژوهش‌گران در حوزه نیماپژوهی هنوز در آغاز مسیر شناخت این شاعر قرار دارند و جا دارد مباحث گسترده‌تری را در اشعار نیما مطرح و بررسی کنند.

وی همچنین درباره برخی از این مباحث پژوهشی جدید توضیح داد: بحث روایت در شعر نیما، بحث منظومه‌های شعری نیما و همچنین تطبیق کارکرد سمبل‌های شعر نیما با سمبل‌های جهانی از موضوعات مهم در شعر نیماست که جا دارد در آثار پژوهشی جدید به این مباحث بپردازیم.

اما موحد که جایگاه نیما در شعر فارسی را انکارناپذیر می‌داند معتقد است تاکنون پژوهش جدی درباره آثار نیما یوشیج صورت نگرفته و آن‌چه تاکنون در این حوزه انجام شده بیشتر خوانش شعرهای نیما و یا تحلیل بخشی از آثار او بوده است.

او قضاوت اغلب صاحب‌نظرانی که درباره نیما و آثار او مطلب می‌نویسند را نه از جنبه نقد محض نیما و جایگاه او در شعر فارسی، که بیشتر از جنبه ارادت نسبت به نیما می‌داند.

موحد تاکید کرد: سال‌ها از فعالیت شعری نیما می گذرد و باید براساس این فاصله به آثار او نگاه دقیق‌تر و جامع‌تری داشته باشیم. بررسی این امر که تحولات ایجاد شده توسط نیما در شعر فارسی تا چه اندازه عمقی و ریشه‌دار و یا تاثیرگذار بوده است از ضرورت‌ها در این حوزه به حساب می‌آید.