به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، دومین هم اندیشی «انواع ویرایش و ویراستار» با حضور عبدالحسین آذرنگ، زهرا جلال زاده و علی کافی عصر روز چهارشنبه(12 آبان) با حضور کارشناسان و علاقه مندان به این همایش در انتشارات فنی ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست، عبدالحسین آذرنگ، توجه به مبانی نظری ویرایش را، امری مهم قلمداد کرد که طی سال های گذشته کمتر به آن توجه است و افزود: در طول تاریخ نشر ایران رابطه میان ویرایش و نشر یا میان ویرایش و شاخه های دیگر نشر توجه کسی را به خود جلب نمی کرد. گواه آن مطالبی است که در نیم قرن اخیر و کمی هم بیشتر بدون توجه به ملازمات ویرایشی منتشر شده است.

وی با اشاره به تحولات دهه 1330 در حوزه نشر گفت: در پی تحولات نشر در ایران، مطلبی منتشر نشد که به مباحث نظری که امروز به ان احتیاج داریم بپردازد و بیشتر نوشته ها بر یک اصل کلی در ویرایش تاکید داشت و آن توجه به جنبه های عملی و تجربی بود که ویراستار در پی تجربیات کاری خود بدست می آورد. همین تلقی رایج باعث شد در جمع تخصصی ویراستاران غفلتی حاصل شود و تحولات جهان از منظر آنها دور بماند.

آذرنگ درادامه به اقتصاد ویرایش و وابستگی آن به اقتصاد نشر اشاره کرد و اظهار داشت: نشر به دلیل ویژگی های ساختاری، آمادگی مواجهه با پذیرش تغیر پارادایم را نداشته است و لاجرم حوزه نشر نتوانسته انگیزه لازم را برای بازاندیشی در شاخه های خود، از جمله در ویرایش فراهم سازد. نشر ایران به دلیل فقر نظری و نداشتن توان تحلیل و قدرت آینده نگری زمانی به خود می آید که ره آوردهای فناورانه به درون آن نفوذ کند و اقتصاد آن را به چالش بکشد.

وی در ادامه افزود: تاریخ نشر ایران برای نخستین بار نیست که در چرخه تغیرات غافلگیر می شود. در دوره ای که تحولات در ساختار اجتماعی به هر دلیلی روی می داد، نسلی از ناشران که متوجه تغییرات و تاثیرات آن بر طبقه متوسط جامعه نبودند از میان رفتند. همچنین کتاب فروشانی بودند که با جا به جا شدن هسته مرکزی شهر و تحول در رفت و آمدها ناگهان مشتریان خود را از دست دادند؛ مانند زوال بازار کتاب بین الحرمین، بازار ناصر خسرو، مخبرالدوله، بازار روبه روی دانشگاه ، حرفه چاپ سنگی و حروف چین ها و چاپخانه ها که متحمل خسارت های جبران ناپذیری شدند. نشر امروز نیز در اثر تحولات شتابناک در چند عرصه، در حال تغییر است که به تناسب آن نشر را متحول می کند و در ویرایش تاثیر می گذارد.

آذرنگ با اشاره به تغییرات دو دهه گذشته به ضرورت توجه ویراستاران به این تحولات تاکید و خاطرنشان کرد: ویراستاران باید به این نکته توجه داشته باشند که در دو دهه گذشته در ساختارهای انتشارات چه تغییراتی روی داده است؟ چه مشاغلی حذف یا جابه جا شده اند؟ چه وظایفی از قلمرو ویراستاری خارج و چه مهارت های جدیدی به قلمروی آن راه یافته است؟

وی در ادامه گفت: ویرایش الکترونیک و تسلط یافتن به لازمه های آن یکی از ضرورت های جدید است که هنوز زیرساخت های آن در جامعه فراهم نیامده است؛ اما ویراستاران برای باقی ماندن در بازار نشر نباید خود را از تحولات نشر بی ارتباط بدانند.

آذرنگ در ادامه به کم توجهی رشته های مرتبط با ویراستاری اشاره کرد و بیان داشت: در نوشته های متخصصان ارتباطات، مطلبی که بحث نظری ویرایش را مطرح کرده باشد نیافتم. در گرایش روزنامه نگاری درسی درباره ویرایش خبر و ویرایش مطبوعات وجود دارد. در متن های فارسی این درس نکاتی از ویرایش روانی مطرح شده است. اما از تلاش های ویراستاران طی دو دهه اخیر و دستاورد های آنها سخنی به میان نیامده است و اثری از نوشته های آنها به چشم نمی خورد.

وی در ادامه گفت: بسیاری از کتابداران و اطلاع رسانان افراد صاحب قلم اند؛ اما در حوزه انتقال اطلاعات، مطالبی از جنبه نظری و به کارگیری روش های ویراش در دیدگاه کارکرد های ویراستاری اطلاع رسانی و کتابداری وجود ندارد. در رشته زبان و ادبیات فارسی نیز متن های ویرایش زبانی و دستوری بر اثر برداشت نادرست تعمیم یافته و کل ویرایش تلقی شده است. در حالی که در امر ویرایش باید با زبان خارجی آشنا بود و جنبه های فنی و سازوکارهای انتقال را دانست.

آذرنگ در ادامه تصریح کرد: ویرایش شاخه ای از نشر است و اقتصاد ویرایش ناگزیر به اقتصاد نشر وابسته است. اما این به معنای آن نیست که زیر مجموعه، تفکر و آینده نگری را به راس مجموعه واگذار کند؛ در حالی که می تواند مانند دیگر علوم به عنوان شاخه ای فرعی از دانش، موجبات تحول رشد یافته را فراهم آورد و نخست، بر قلمرو همجوار تاثیر گذاشته و پارادایم های حاکم را بر داشته و پارادایم های دیگری را جای آن بگذارد.

وی با اشاره به وضعیت موجود نشر ایران خاطرنشان کرد: نشر ایران هنوز آمادگی ندارد که بحث علوم نشر را به گونه ای که در دنیای امروز شکل گرفته است، به همراه لازمه های آن بپذیرد. زیرا این امر به تغییر نگرش، آینده نگری تحلیل، تغییر در ساختار مناسبات و سود اقتصادی نیاز دارد که علائم آن در نشر ما دیده نمی شود. نشر ما خودآگاه نیست. بررسی در حوزه های مختلف نشان می دهد برای تکوین، تدوین منابع نظری و روش های علمی نمی توان به انتظار پژوهش و کاوش و راهیابی آنها نشست. زیرا درباره نخستین مبانی نظری ویرایش تعمل نشده است. البته این انتظار را هم نمی توان داشت؛ زیرا پرداختن آن حوزه ها به ویرایش انگیزه می خواهد که در حال حاضر نمی توان آن را ایجاد کرد.

وی برای دور شدن ویرایش از ضرر و زیان های چرخه نشر گفت: ویرایش برای دور ماندن از ضرر و زیان به نگرش کلان و چشم اندازه گسترده نیاز دارد تا نشر و تمام اجزای آن با تمام تحولاتی که از سر می گذرانند آینده نگری و چشم انداز را با نگاهی تحلیلی ، تحقیقی و راهبردی طراحی کنند و آن را با سازوکارهای چندگانه که با تحولات روی می دهد، یکی کنند و دانش ویراستاران را روزآمد سازند و به نسل های جدید حوزه ویرایش انگیزه و نوآوری ببخشند. همچنین دیگر ویراستاران را از طریق دوره های آموزشی تکمیلی به دانشی مجهز کنند که از رشد و تغیر و تحولات جا نمانند.

وی افزود: ویرایش برای رها شدن از دنباله نشر واسطه گری و خرده پایی و محدوده های تنگ بومی اندیشی ناگزیر است در بدیهیات و مفروضات بازنگری کند. ویراستاران باید به عرصه باز اندیشی بیایند و با حذف کجی وکاستی های این حوزه با علم آن به روز شوند تا در چرخه پیشرفت باقی بمانند.

زهرا جلال زاده به عنوان سخنران دوم با نگاهی گذرا به وضعیت نشر در ایران گفت: در دسته بندی ویراستاران در انتشارات خصوصی، دولتی و دانشگاهی مشخص شده است که توجه به ویرایش از ناشر خصوصی به ناشر دولتی مطلوبتر است و در مجموع نگاه ناشران دولتی، نگاهی ادیتوری نیست و به دلیل آنکه ویرایش امری زمان بر محسوب می شود، از چرخه خارج شده است.

علی کافی نیر در این همایش با ذکر خاطرات و تجربه های کاری به واژه های ویراستار طرح، ویراستار پروژه، ویراستار تکوینی، ویراستار پذیرش و سر ویراستار در معرفی شغل ویراستاری اشاره کرد.

در پایان این هم اندیشی میزگردی تشکیل و به سوالات حاضران در جلسه پاسخ داده شد.