به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، همايش دو روزه «گفت‌و‌گو با حافظ» عصر روزهاي شنبه و يكشنبه 18 و 19 مهرماه در سالن اجتماعات مركز فرهنگي شهر كتاب برپا شد. اين همايش به همت شهرکتاب مرکزي، دانشنامه‌ فارس و موسسه آموزش عالي حافظ شيراز برگزار و استادان و حافظ‌شناسان به سخنراني و ارايه مقاله در مبحث‌هاي گوناگون گفت‌و‌گو با حافظ پرداختند.

در روز نخست همايش «گفت‌و‌گو با حافظ» علاوه بر سخنراني مهدي فيرزوان؛ مدير عامل شهر كتاب و علي اصغر محمدخاني؛ معاون فرهنگي شهر كتاب، كوروش كمالي‌سروستاني به بررسي كارنامه حافظ‌پژوهي در قالب «ده سال با حافظ» پرداخت. بهاء‌الدين خرمشاهي به «استشهادهاي ظريف به ابيات حافظ»، اصغر دادبه «حافظ و اصلاح اجتماعي»، مهدي محبتي «دانش و رندي در گفت‌وگو با حافظ» و حسن بلخاري «نسبت زيبايي و حقيقت» را در شعر حافظ بررسي كردند.

دكتر علي‌اكبر احمدي‌داراني استاديار گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه اصفهان گفت: در پژوهش‌هاي حافظ‌شناسي به اين نكته رسيده‌ايم كه شناخت و بررسي تأثيرپذيري حافظ از ديگر شاعران پيش از خود، از رودكي تا سعدي و سلمان و خواجو بسيار بوده و حتي حافظ به شعراي گمنام زمان خود دسترسي داشته يا به هر نحوي از شعر آن‌ها آگاهي داشته است.

وي به ظرافت اين تأثيرپذيري اشاره كرد و افزود: اين تأثيرپذيري به صورتي هنري و در نهايت ظرافت، در شعر حافظ نمايان شده است. حافظ با تغيير يا جابجايي يك كلمه، آن چه را ديگران گفته‌اند، به بهترين شكل، پيراسته و از نو ساخته است.

اين استاد دانشگاه خاطرنشان كرد: در پژوهش‌هاي حافظ‌شناسي، بيشترين تأثيرپذيري حافظ را از شعر شاعران بررسي كرده‌اند و تنها در يكي دو نمونه تأثيرپذيري حافظ را از متون غير شعري مورد توجه قرار داده‌اند. حافظ از نامه‌هاي ديواني و اخوانيات و از تركيب‌ها و مضمون‌هاي رايج نامه‌ها در شعرش بهره گرفته كه نشان دهنده آشنايي وي با اين نامه‌هاست.

وي افزود: به نوعي شايد ديواني بودن وي را كه برخي از محققان به آن اشاره كرده‌اند، تأييد مي‌كند. تمام منشآت و نامه‌هاي در دسترس پيش از روزگار و همزمان با حافظ بررسي شده و به اين نكته دست يافته‌ايم كه برخي از تركيب‌ها و مضمون‌هايي كه حافظ در شعرش به كار گرفته از نامه‌هاي ديواني است.

وي به نمونه‌اي در اين زمينه اشاره كرد و گفت: امر «باب حاجت» به وفور در نامه‌هاي ديواني به كار رفته و حافظ تحت تأثير اين نامه‌ها اين واژه را در اشعار خود به كار برده است. تركيب هواخواهي و ذكر اشتياق و آرزومندي نيز در اشعار حافظ مشاهده مي‌شود.

احمدي‌داراني يادآور شد: در نامه‌هاي ديواني اشعاري داريم كه از شعر عرب و فارسي‌زبانان بهره گرفته است. همچنين مي‌بينيم كه در تمام نامه‌ها شعر معروفي است كه به صورت سنت ثابت درآمده است. شباهت عجيب برخي از شعرها در نامه‌هاي ديواني و اشعار حافظ احتياج به تحقيق بيشتر دارد زيرا شعر حافظ عرض حاجت و نياز است.

نقصان‌هاي كارنامه حافظ‌پژوهي را دريابيم
علي اصغر محمدخاني معاون فرهنگي شهر كتاب نيز گفت: روز حافظ نگاه مغتنمي است كه به كارنامه حافظ‌پژوهي نگاهي بيندازيم كه در چه عرصه‌اي حافظ‌شناسي پربار است و در چه زمينه‌اي با نقصان روبروييم. اين همايش‌ها با ارزيابي گذشته مي‌تواند در هر بابي بار ديگر انس بيشتري با ادبيات كلاسيك داشته باشد.

وي افزود: ما بايد كوشش كنيم كه كمتر حرف‌هاي گذشتگان را تكرار كنيم و بهتر است در اين زمينه نكات تازه‌اي كشف كنيم و پيوندي بين نيازهاي امروز با ديروز داشته باشيم. تنها نگاه بسته و كلاسيك گذشته نمي‌تواند در اين امر به ما ياري رساند.

معاون فرهنگي شهر كتاب يادآور شد: با دريافت‌هايي كه در حوزه و مباحث جديد مطرح مي‌شود و با فعاليت‌هاي ميان رشته‌اي بين ادبيات، روانشناسي، سينما، تئاتر و... بايد نگاه ما به ادبيات كلاسيك تفاوتي نسبت به گذشته داشته باشد.

حافظ با همه بزرگي مجسمه‌اي ندارد
كوروش كمالي سروستاني مدير دانشنامه فارس به مجسمه‌هاي شاعران ايراني اشاره كرد و گفت: حافظ با همه بزرگي هنوز مجمسه‌اي در ايران ندارد و فردوسي، سعدي و عطار به پايمردي استاد ابوالحسن صديقي صاحب مجسمه شدند ولي چندلايگي حافظ اجازه نداده است كه حافظ داراي طرح باشد.

موسيقي شعر حافظ بي‌نظير است
سپس محمدجواد عظيمي كه پايان‌نامه‌اش را درباره «موسيقي شعر فارسي» به رشته تحرير درآورده بود، سخناني را درباره موسيقي شعر حافظ ارايه كرد. اين پژوهش به عنوان پايان‌نامه برگزيده به كوشش مركز نشر دانشگاهي منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان به موسيقي و ادبيات قرار گرفته است.

وي به مقايسه موسيقي شعر حافظ با خواجو و سلمان ساوجي پرداخت و گفت:‌ يكي از تفاوت‌هاي سروده‌هاي سلمان و حافظ، پايان بندي مصراع اول اشعارشان است كه سلمان هنر خاصي در اين زمينه ندارد ولي حافظ به انتهاي مصرع اول بسيار توجه مي‌كند. در اين زمينه درمي‌يابيم كه تفاوت سبك شخصي بين حافظ، خواجو و سلمان ساوجي وجود دارد.

وي در ادامه سخنانش افزود: حافظ بيشترين تكرار را در ابتداي هجاها مي‌آرود ولي خواجو و سلمان در انتهاي هجا بيشترين تكرار را دارند. اين یعنی حافظ ولخرجي در تكرارها نمي‌كند. حافظ آهنگ شعرش را با وزن مطابقت نمي‌دهد زيرا اين وزن نيست كه با هجاي كشيده و تغيير كميت «واكه» نسبت به وزن فاصله بگيرد.

عظيمي خاطرنشان كرد: براي موسيقي شعر چند مقاله با اهميت از خانلري و كتاب «موسيقي شعر» را از شفيعي كدكني داريم كه نكته‌هاي ارزشمندي را دربردارد؛ ولي برخي ديگر از كتاب‌ها مبناي علمي ندارد و من كوشش كرده‌ام به موسيقي شعر دست يابم كه چرا بعضي از اشعار حماسي، غمگين و يا شاد هستند زيرا وزن شاد و غمگين براي من ناشناخته بود.

وي به زيباترين غزل حافظ اشاره كرد و گفت: زيباترين و استثنايي‌ترين غزل حافظ را نمي‌‌توان جست؛ ولي موسيقيايي‌ترين بيت حافظ را مي‌توان در اين مصرع «من كه شب‌ها ره تقوا زده‌ام با دف و چنگ» ديد كه استاد سايه آن را كشف و شفيعي كدكني نيز در كتاب «موسيقي شعر» خود اين مسأله را مطرح كرد. در اين مصرع كمتر تكرار واكه‌ها آمده است.

وي افزود: طرح‌هاي آوايي در قرآن كريم نيز مشاهده مي‌شود و در سوره «شورا» مي‌بينيم كه 10 فتحه پشت سر هم مي‌آيند. ما بايد ويژگي‌هاي صوتی‌ای را كه در شعر پنهان است كشف كنيم تا بتوانيم موسيقي اشعار بزرگان را در وزن‌هاي مختلف تشخيص دهيم.