به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، کورش کمالی‌سروستانی در آستانه 28 اردیبهشت ماه، روز جهانی موزه در جمع خبرنگاران با بیان اینکه موزه به عنوان یک نهاد مدنی در جوامع شکل می‌گیرد، اظهار کرد: موزه‌ها نگهبان، مفسر و حامی میراث طبیعی و فرهنگی ابنا بشر هستند.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران شاخه جنوب کشور در ادامه به مرور تاریخ شکل‌گیری نخستین موزه‌ها در ایران پرداخت و گفت: اولین موزه در ایران به سال ۱۳۱۶ بنیان گذاشته شد، البته پیش‌تر در سال ۱۲۹۵ صنیع‌الملک چنین کاری می‌کند. انگیزه ساختن موزه در دوران ناصرالدین‌شاه در سفر به فرنگ شکل گرفت.
کاوش‌های باستان‌شناسی و فضای مدرن مشروطه، کلید آغاز موزه در ایران
وی با بیان اینکه کاوش‌های باستان‌شناسی داخلی و فضای مدرن پس از دوران مشروطه و حضور وزیرانی مثل علی‌اصغرخان حکمت موجب شکل گرفتن موزه‌های مدرن در ایران شد، افزود: اولین موزه مدرن در ایران توسط «آندره گدار» معمار در قالب موزه ایران باستان بروز پیدا کرد. همزمان با آن در شیراز و استان فارس نیز اولین جایی است که بعد از پایتخت موزه دار می‌شود.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران شاخه جنوب کشور در ادامه به مرور تاریخ شکل‌گیری نخستین موزه‌ها در ایران پرداخت و گفت: اولین موزه در ایران به سال ۱۳۱۶ بنیان گذاشته شد، البته پیش‌تر در سال ۱۲۹۵ صنیع‌الملک چنین کاری می‌کند. انگیزه ساختن موزه در دوران ناصرالدین‌شاه در سفر به فرنگ شکل گرفت.
کاوش‌های باستان‌شناسی و فضای مدرن مشروطه، کلید آغاز موزه در ایران
وی با بیان اینکه کاوش‌های باستان‌شناسی داخلی و فضای مدرن پس از دوران مشروطه و حضور وزیرانی مثل علی‌اصغرخان حکمت موجب شکل گرفتن موزه‌های مدرن در ایران شد، افزود: اولین موزه مدرن در ایران توسط «آندره گدار» معمار در قالب موزه ایران باستان بروز پیدا کرد. همزمان با آن در شیراز و استان فارس نیز اولین جایی است که بعد از پایتخت موزه دار می‌شود.
به گفته کمالی‌سروستانی، اولین موزه در استان فارس زمانی شکل گرفت که «هرتسفلد» آلمانی در تخت جمشید کاوش‌های باستانی کرد و به واسطه آن موزه پارس در سال ۱۳۱۷ افتتاح شد. سپس موزه ساسانی در بیشاپور راه‌اندازی می‌شود و در این دوره تا بعد از دوره رضاخان پرونده موزه در فارس بسته شد.
شاهچراغ (ع)؛ اولین موزه پس از جنگ جهانی در شیراز
وی با تاکید بر اینکه پس از جنگ جهانی شرایط موزه‌سازی فراهم نشد، تصریح کرد: سال ۱۳۴۴ اولین موزه پس از جنگ جهانی تاسیس می‌شود که موزه شاهچراغ(ع) است. این موزه را هم علی اصغرخان حکمت شکل داد. در ادامه، سال ۱۳۴۸ موزه نارنجستان قوام توسط موسسه مطالعات آسیایی دانشگاه شیراز راه‌اندازی می‌شود و پس از آن است که سال ۱۳۵۳ موزه تاریخ طبیعی شیراز بر اساس نیازها طراحی شد. همچین در سال ۵۳ «باغ نشاط لار» نیز در شکل موزه راه‌اندازی می شود که لار اولین شهرستانی است که موزه دار شد.
به گفته موسس موزه فرهنگ فارس، کل موزه‌هایی که تا پیش از انقلاب اسلامی در فارس وجود داشته، ۷ موزه بوده است، درحالی‌که در کل کشور ۴۵ موزه داشتیم.
استان فارس 15 درصد موزه‌ها را در کشور داشت
کمالی‌سروستانی با اعلام اینکه استان فارس در آن دوره ۱۵ درصد موزه‌ها را در اختیار داشته است، ادامه داد: بعد از انقلاب هم در دهه شصت اولین موزه در سال ۱۳۶۴ موزه سنگ هفت‌تنان ایجاد می‌شود. سه سال بعد کاخ پذیرایی در ابتدای بلوار ارم شیراز و پل باغ صفا بعنوان موزه شهدا ایجاد شد. در دهه ۷۰ هم یک موزه نظامی در باغ عفیف آباد ایجاد می‌شود.
مدیر موزه فرهنگ فارس با بیان اینکه دهه ۸۰ خورشیدی ساخت و ایجاد موزه در فارس رونق گرفته است، افزود: اولین موزه های خصوصی در این دهه شکل می‌گیرد و در این سال‌ها ۵ موزه تاسیس می‌شود. موزه خانقاه احمدی، موزه زینت الملک، موزه خاتم و موزه هنر مشکین‌فام و موزه مردم‌شناسی دوان و موزه کریشکی لار از این شمار است.
کمالی‌سروستانی با بیان اینکه دهه ۹۰ اوج موزه سازی است، بیان کرد: از سال ۹۲ در بافت تاریخی شاهد رشد و نگاه مردمی به داشتههای تاریخی فرهنگی است و مردم علاقه‌مند به مجموعه‌داری شدند که بدین خاطر ۲۹ موزه تاسیس می‌شود و ۱۵۰ درصد رشد را شاهدیم.
25 درصد موزه‌های فارس تعطیل شدند
وی با اعلام اینکه در دهه 90 خورشیدی هر سال در شیراز دست کم یک موزه تاسیس شده است، گفت: با این حال از این شمار موزه، ۲۵ درصد تعطیل شده است.
شاهچراغ (ع)؛ اولین موزه پس از جنگ جهانی در شیراز
وی با تاکید بر اینکه پس از جنگ جهانی شرایط موزه‌سازی فراهم نشد، تصریح کرد: سال ۱۳۴۴ اولین موزه پس از جنگ جهانی تاسیس می‌شود که موزه شاهچراغ(ع) است. این موزه را هم علی اصغرخان حکمت شکل داد. در ادامه، سال ۱۳۴۸ موزه نارنجستان قوام توسط موسسه مطالعات آسیایی دانشگاه شیراز راه‌اندازی می‌شود و پس از آن است که سال ۱۳۵۳ موزه تاریخ طبیعی شیراز بر اساس نیازها طراحی شد. همچین در سال ۵۳ «باغ نشاط لار» نیز در شکل موزه راه‌اندازی می شود که لار اولین شهرستانی است که موزه دار شد.
به گفته موسس موزه فرهنگ فارس، کل موزه‌هایی که تا پیش از انقلاب اسلامی در فارس وجود داشته، ۷ موزه بوده است، درحالی‌که در کل کشور ۴۵ موزه داشتیم.
استان فارس 15 درصد موزه‌ها را در کشور داشت
کمالی‌سروستانی با اعلام اینکه استان فارس در آن دوره ۱۵ درصد موزه‌ها را در اختیار داشته است، ادامه داد: بعد از انقلاب هم در دهه شصت اولین موزه در سال ۱۳۶۴ موزه سنگ هفت‌تنان ایجاد می‌شود. سه سال بعد کاخ پذیرایی در ابتدای بلوار ارم شیراز و پل باغ صفا بعنوان موزه شهدا ایجاد شد. در دهه ۷۰ هم یک موزه نظامی در باغ عفیف آباد ایجاد می‌شود.
مدیر موزه فرهنگ فارس با بیان اینکه دهه ۸۰ خورشیدی ساخت و ایجاد موزه در فارس رونق گرفته است، افزود: اولین موزه های خصوصی در این دهه شکل می‌گیرد و در این سال‌ها ۵ موزه تاسیس می‌شود. موزه خانقاه احمدی، موزه زینت الملک، موزه خاتم و موزه هنر مشکین‌فام و موزه مردم‌شناسی دوان و موزه کریشکی لار از این شمار است.
کمالی‌سروستانی با بیان اینکه دهه ۹۰ اوج موزه سازی است، بیان کرد: از سال ۹۲ در بافت تاریخی شاهد رشد و نگاه مردمی به داشتههای تاریخی فرهنگی است و مردم علاقه‌مند به مجموعه‌داری شدند که بدین خاطر ۲۹ موزه تاسیس می‌شود و ۱۵۰ درصد رشد را شاهدیم.
25 درصد موزه‌های فارس تعطیل شدند
وی با اعلام اینکه در دهه 90 خورشیدی هر سال در شیراز دست کم یک موزه تاسیس شده است، گفت: با این حال از این شمار موزه، ۲۵ درصد تعطیل شده است.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران درباره پرسش خبرنگار ایبنا پیرامون وضعیت کنونی باغ‌موزه دکتر نورانی وصال در شیراز، تاکید کرد: با وجودی که اختلاف میان وراث آن مرحوم و متولی موزه که دانشگاه علوم پزشکی شیراز است، اکثر آثار موزه قبل از انحصار و وراثت از لندن سر در آورد.
با این حال به گفته مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران شاخه جنوب کشور، مجموعا ۵۰۰ میلیون تومان برای خرید مجموعه صرف شد که در موزه نگهداری می شود و قرار بود شعبه استان فارس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این باغ ایجاد شود که انجام نشد.
وی در ادامه از برخی موزه‌ها نام برد و گفت: موزه سیار غفاری (اتوبوس)، موزه خط و کتابت شهرستان نی‌ریز و موزه دفاع مقدس (سال ۹۶ ثبت شد) از جمله این فضاهای موزه‌ایست.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران معیار ثبت موزه را سازمان میراث فرهنگی دانست و گفت: سال ۹۷ موزه فرهنگ فارس که بخشی از آثار خاندان نورانی وصال و بخشی از آثار خطی را در بر می‌گیرد در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس ایجاد شد. همچنین موزه مطبوعات موسسه خبر در سال ۹۹ ثبت شد.
شمار موزه‌های فارس باید به دست‌کم 12 درصد برسد
به گفته کمالی‌سروستانی، شمار موزه‌های فارس اعم از خصوصی و دولتی ۴۴ مورد است که کمی بیش ۶ درصد کشور به شمار می‌رود و باید به حداقل ۱۲ درصد برسد.
وی با بیان اینکه در موزه کیفیت مهم است، تصریح کرد: ما هنوز در حسرت یک موزه بزرگ و استاندارد در شأن شهر شیر از و استان پهناور و تاریخی فارس هستیم و همه موزه‌هایی که ذکر شد علیرغم اینکه بنام موزه هستند اما ۹۸ درصد کاربری دیگر دارند.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران با بیان اینکه ایجاد باغ موزه مشاهیر فارس و موزه منطقه‌ای، شیراز رابه استانداردها نزدیک خواهد کرد، با این حال از بر زمین ماندن پروژه موزه پاسارگاد ابراز تاسف کرد که سالهاست فراموش شده است.
وی ایجاد موزه هنرهای معاصر را هم از دیگر موارد مغفول مانده عنوان کرد و گفت: ایجاد موزه‌هایی برای حافظ و سعدی هم ضرورتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. شهرهای تاریخی معمولا موزه شهر دارند که ما در شیراز نداریم گرچه شهرداری کارهایی شروع کرد اما به کندی پیش می‌رود.
شیراز نیازمند موزه مکتب هنری است
کمالی‌سروستانی با بیان اینکه شیراز دارای مکاتب فلسفی، هنری و خطاطی است، تصریح کرد: موزه مکتب هنری با توجه به تنوع‌های مکتب شیراز مغفول مانده است و موزه قرآن و کتابت هم به دلیل بهترین نسخه های قرآن موردی دیگر است که جایش خالی است.
وی با این حال تاکید کرد که اگر فضا را فراهم کنیم بخش خصوصی توان و انگیزه موزه سازی دارد.
با این حال به گفته مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران شاخه جنوب کشور، مجموعا ۵۰۰ میلیون تومان برای خرید مجموعه صرف شد که در موزه نگهداری می شود و قرار بود شعبه استان فارس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این باغ ایجاد شود که انجام نشد.
وی در ادامه از برخی موزه‌ها نام برد و گفت: موزه سیار غفاری (اتوبوس)، موزه خط و کتابت شهرستان نی‌ریز و موزه دفاع مقدس (سال ۹۶ ثبت شد) از جمله این فضاهای موزه‌ایست.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران معیار ثبت موزه را سازمان میراث فرهنگی دانست و گفت: سال ۹۷ موزه فرهنگ فارس که بخشی از آثار خاندان نورانی وصال و بخشی از آثار خطی را در بر می‌گیرد در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس ایجاد شد. همچنین موزه مطبوعات موسسه خبر در سال ۹۹ ثبت شد.
شمار موزه‌های فارس باید به دست‌کم 12 درصد برسد
به گفته کمالی‌سروستانی، شمار موزه‌های فارس اعم از خصوصی و دولتی ۴۴ مورد است که کمی بیش ۶ درصد کشور به شمار می‌رود و باید به حداقل ۱۲ درصد برسد.
وی با بیان اینکه در موزه کیفیت مهم است، تصریح کرد: ما هنوز در حسرت یک موزه بزرگ و استاندارد در شأن شهر شیر از و استان پهناور و تاریخی فارس هستیم و همه موزه‌هایی که ذکر شد علیرغم اینکه بنام موزه هستند اما ۹۸ درصد کاربری دیگر دارند.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران با بیان اینکه ایجاد باغ موزه مشاهیر فارس و موزه منطقه‌ای، شیراز رابه استانداردها نزدیک خواهد کرد، با این حال از بر زمین ماندن پروژه موزه پاسارگاد ابراز تاسف کرد که سالهاست فراموش شده است.
وی ایجاد موزه هنرهای معاصر را هم از دیگر موارد مغفول مانده عنوان کرد و گفت: ایجاد موزه‌هایی برای حافظ و سعدی هم ضرورتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. شهرهای تاریخی معمولا موزه شهر دارند که ما در شیراز نداریم گرچه شهرداری کارهایی شروع کرد اما به کندی پیش می‌رود.
شیراز نیازمند موزه مکتب هنری است
کمالی‌سروستانی با بیان اینکه شیراز دارای مکاتب فلسفی، هنری و خطاطی است، تصریح کرد: موزه مکتب هنری با توجه به تنوع‌های مکتب شیراز مغفول مانده است و موزه قرآن و کتابت هم به دلیل بهترین نسخه های قرآن موردی دیگر است که جایش خالی است.
وی با این حال تاکید کرد که اگر فضا را فراهم کنیم بخش خصوصی توان و انگیزه موزه سازی دارد.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران درخصوص مهم‌ترین چالش کنونی موزه در ایران، به خبرنگار ایبنا، گفت: بزرگترین چالش کنونی نه تنها ایران بلکه جهان مخاطب است و به دلیل شرایط کرونایی موزه‌ها بلااستفاده مانده‌اند و هرچند دیدار از موزه‌ها به وسیله فضای مجازی فراهم شده است اما برای مخاطب کمتر جذاب است چراکه ارتباط و حس مخاطب در ارتباط با اشیا و فضای موزه اهمیت دارد و آن حس پیوند با موزه محدود شده است. با این حال پیش از همه‌گیری کرونا در ایران مشکل مخاطب داشتیم و فضای موزه‌ای خوب نداریم.
وی با بیان اینکه بزرگترین موزه‌های ایران با یک بازدید حداکثر ۲۰ دقیقه‌ای انجام پذیرفتی است، اظهار کرد: استانداردسازی و دادن سرویس‌های اطلاعاتی روزآمد و استفاده از تکنولوژی روز خیلی در جذب مخاطب نقش دارد. اما منابع دولتی محدود است و میراث فرهنگی توان پاسخ‌گویی به همه این نیازها ندارد.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران همچنین به نکته‌ای قابل تامل اشاره کرد و گفت: با این حال وزارت میراث فرهنگی و گردشگری با اختصاص درآمدهای حاصل از جاذبه‌های گردشگری فارس از جمله تخت جمشید، حافظ و سعدی، صرف هزینه‌های دیگر نقاط کشور می‌کند.
کمالی‌سروستانی همچنین تصریح کرد: برای شیراز اگر شهرداری بتواند این نگاه را داشته باشد که دادن فضاهای شهری با امتیاز برای موزه می‌تواند به رونق منجر شود، نباید دریغ کند.
ساختمان بانک ملی در گیر و دار بروکراسی اداری است
وی در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایبنا در مورد سرنوشت ساختمان بانک ملی برای ایجاد موزه در محور زندیه، عنوان کرد: با وجودی که شهرداری شیراز به بانک ملی ایران سه پیشنهاد ارایه کرده است که یا دیوار اطراف بانک برای الحاق به مجموعه زندیه برداشته شود، یا ساختمان بانک معاوضه شود و یا کلا این ساختمان به شهرداری فروخته شود تا به مجموعه الحاق شود؛ به دلایل مختلفی و دموکراسی اداری هنوز درحال چانه زنی است.
کمالی‌سروستانی با این حال جای موزه علم و تکنولوژی در شیراز را هم خالی ارزیابی کرد و گفت: علیرغم تلاش آموزش و پرورش برای ایجاد یک موزه در فضایی بزرگ نیز این مسیر فراهم نشده است.
در ادامه این نشست، بازدیدی از موزه فرهنگ فارس با حضور کورش کمالی‌سروستانی و خبرنگاران انجام گرفت و مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران شاخه جنوب به معرفی این موزه پرداخت.
وی با بیان اینکه بزرگترین موزه‌های ایران با یک بازدید حداکثر ۲۰ دقیقه‌ای انجام پذیرفتی است، اظهار کرد: استانداردسازی و دادن سرویس‌های اطلاعاتی روزآمد و استفاده از تکنولوژی روز خیلی در جذب مخاطب نقش دارد. اما منابع دولتی محدود است و میراث فرهنگی توان پاسخ‌گویی به همه این نیازها ندارد.
عضو و معاون هیات اجرایی ایکوم ایران همچنین به نکته‌ای قابل تامل اشاره کرد و گفت: با این حال وزارت میراث فرهنگی و گردشگری با اختصاص درآمدهای حاصل از جاذبه‌های گردشگری فارس از جمله تخت جمشید، حافظ و سعدی، صرف هزینه‌های دیگر نقاط کشور می‌کند.
کمالی‌سروستانی همچنین تصریح کرد: برای شیراز اگر شهرداری بتواند این نگاه را داشته باشد که دادن فضاهای شهری با امتیاز برای موزه می‌تواند به رونق منجر شود، نباید دریغ کند.
ساختمان بانک ملی در گیر و دار بروکراسی اداری است
وی در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایبنا در مورد سرنوشت ساختمان بانک ملی برای ایجاد موزه در محور زندیه، عنوان کرد: با وجودی که شهرداری شیراز به بانک ملی ایران سه پیشنهاد ارایه کرده است که یا دیوار اطراف بانک برای الحاق به مجموعه زندیه برداشته شود، یا ساختمان بانک معاوضه شود و یا کلا این ساختمان به شهرداری فروخته شود تا به مجموعه الحاق شود؛ به دلایل مختلفی و دموکراسی اداری هنوز درحال چانه زنی است.
کمالی‌سروستانی با این حال جای موزه علم و تکنولوژی در شیراز را هم خالی ارزیابی کرد و گفت: علیرغم تلاش آموزش و پرورش برای ایجاد یک موزه در فضایی بزرگ نیز این مسیر فراهم نشده است.
در ادامه این نشست، بازدیدی از موزه فرهنگ فارس با حضور کورش کمالی‌سروستانی و خبرنگاران انجام گرفت و مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران شاخه جنوب به معرفی این موزه پرداخت.
جُنگی که ملاصدرا پسندیده در موزه فرهنگ فارس
وی با بیان اینکه قدیمی‌ترین کتاب خطی نگهداری شده در موزه فرهنگ فارس متعلق به ملاصدرای شیرازی است، افزود: این اثر که به خط ملاصدراست از آثار قرن دهم به شمار می‌رود. این اثر نوشتاری، در واقع جُنگی است که ملاصدرا انتخاب و با خط خود نوشته است. در این اثر حافظٌ، سعدی، حدیث و هر آن‌چه که خوانده و پسندیده است را در این کتاب گنجانده است و می‌شود دل‌مشغولی‌های ملاصدرا چی بوده است.
به گفته کمالی‌سروستانی، برخی آثار این موزه که به سبک موزه‌های استاندارد ساخته شده و دارای نور موضعی و شیشه‌های ضدبازتاب و ویژه است، به دوره قاجار باز می‌گردد.
وی نمونه چنین مکان‌هایی را موزه رضاعباسی، موزه ملک و موزه آستان قدس رضوی و موزه گلستان برشمرد و گفت: شمار آثار خطی موزه فرهنگ فارس 12 کتاب و قطعات خطی 101 مورد است.
کمالی‌سروستانی از وجود 650 نسخه خطی در مخزن مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس خبر داد و افزود: نسخه‌ها از نظر قدمت و اصالت خوب هستند اما از نظر نفیس بودن موزه‌ای نیستند، بلکه تحقیقی به شمار می‌روند.
وی با بیان اینکه قدیمی‌ترین کتاب خطی نگهداری شده در موزه فرهنگ فارس متعلق به ملاصدرای شیرازی است، افزود: این اثر که به خط ملاصدراست از آثار قرن دهم به شمار می‌رود. این اثر نوشتاری، در واقع جُنگی است که ملاصدرا انتخاب و با خط خود نوشته است. در این اثر حافظٌ، سعدی، حدیث و هر آن‌چه که خوانده و پسندیده است را در این کتاب گنجانده است و می‌شود دل‌مشغولی‌های ملاصدرا چی بوده است.
به گفته کمالی‌سروستانی، برخی آثار این موزه که به سبک موزه‌های استاندارد ساخته شده و دارای نور موضعی و شیشه‌های ضدبازتاب و ویژه است، به دوره قاجار باز می‌گردد.
وی نمونه چنین مکان‌هایی را موزه رضاعباسی، موزه ملک و موزه آستان قدس رضوی و موزه گلستان برشمرد و گفت: شمار آثار خطی موزه فرهنگ فارس 12 کتاب و قطعات خطی 101 مورد است.
کمالی‌سروستانی از وجود 650 نسخه خطی در مخزن مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس خبر داد و افزود: نسخه‌ها از نظر قدمت و اصالت خوب هستند اما از نظر نفیس بودن موزه‌ای نیستند، بلکه تحقیقی به شمار می‌روند.
نظر شما