به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در بوشهر، در بخش نخست این ویژه‌برنامه مجازی، دبیر اجرایی سومین دوره جایزه ملی شعر جم، گفت: آیین پایانی جایزه ملی شعر جم که روند اجرایی آن از اواسط سال 98 آغاز شد و قرار بود در اسفندماه 98 و همزمان با دهمین نکوداشت روز جم برگزار شود، به‌علت شیوع کرونا در کشور به تعویق افتاد و در نهایت با توجه به تداوم وضعیت کرونایی کشور، اختتامیه این جایزه به‌صورت مجازی برگزار شد.

مجید اجرایی ادامه داد: جایزه ملی شعر جم در ۱۳ بخش برگزار شد که این بخش‌ها شامل شعر موزون‌ (کتاب منتشر‌شده، کتاب منتشرنشده و شعرهای غیرمجموعه‌ای)، شعر آزاد (کتاب منتشرشده، کتاب منتشرنشده و شعر‌های غیرمجموعه‌ای)، نقد شعر (کتاب منتشرشده و آثار منتشرشده در مطبوعات) و بخش ویژه جم‌(کتاب شعر منتشرشده، کتاب شعر منتشرنشده، شعرهای غیر‌مجموعه‌ای، کتاب پژوهشی منتشرشده و کتاب پژوهشی منتشرنشده) است.
 

وی افزود: در مهلت ۵۰ روز برای ثبت‌نام، بیش از ۳ هزار اثر  از 700 شاعر به دبیرخانه ارسال شد که در مرحله نخست ۱۱۰ نفر به‌عنوان برگزیده معرفی شدند.

دبیر اجرایی سومین دوره جایزه ملی شعر در معرفی هیات داوران این دوره، گفت: در بخش شعر موزون، سیامک بهرام‌پرور، مریم جعفری‌آذرمانی، حسن صادقی‌پناه، محمدکاظم کاظمی و محمدسعید میرزایی، در بخش شعر آزاد، موسی بندری، رزا جمالی، بهزاد خواجات، مصطفی علیپور و افسانه نجومی، در بخش نقد ادبی (شعر)، علی تسلیمی، پوریا سوری و فرشید فرهمندنیا و در بخش ویژه جم‌(شعر و کتاب)، حسین سلیمی، بشیر علوی و علی هوشمند به داوری و انتخاب آثار برگزیده پرداختند.

اجرایی در پایان یادآور شد: کمیته‌های مختلف در زمینه‌های علمی، اجرایی، تبلیغات و اطلاع‌رسانی، پشتیبانی و دبیرخانه زیر نظر دبیر جایزه ملی شعر جم در مدت یک‌سال، اجرای این جایزه ملی را برعهده داشتند.

در ادامه این ویژه‌برنامه، بیانیه هیات‌داوران به این شرح قرائت شد: «جایزه شعر جم در ایستگاه سوم خود، مفتخر است، حضورِ نابِ فرهیختگانِ شعرآیین در این هم‌آواییِ شاعرانه را گرامی داشته و با امید به بار و بر نشستنِ درختِ استعدادهای نوخیز و نیرومندِ شعرِ امروز، روایت خود از آثار ارسالی به دبیرخانه و سطح کیفی آنان را به اشتراک گذارد.

پیش از هر چیز، توضیح این نکته ضروری است که اگر نبود، همزمانی با شرایط اجتماعی کنونی، حضور جمعی و اجتماعیِ برگزیدگان مجالِ تحقق می‌یافت و بی‌گمان در گفت‌وگوها و کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی، امکان خلق موقعیت‌های مطلوب فراهم‌تر می‌بود.

جایزه شعر جم در چهار بخش که هر بخش نیز خود به چندین بخش مجزا تقسیم شده، یکی از معدود رقابت‌های ادبی است که به لحاظ تنوع قابل ذکر است. در اینجا لازم می‌داند که به تفکیک هر بخش از بیان نقاط ضعف و قوتِ کلیت آثار سخن به میان آید تا عیار واقعیِ آثار به محکِ ارزیابی در آید.

بخش موزون
زیبایی‌شناسی شعر همواره موضوعی پرچالش و مورد بحث بوده‌است. زاویه نگاه افراد به متن یک شعر می‌تواند بازتاب‌های متفاوتی داشته‌باشد. از این‌رو، داوری شعر کاری دشوار بوده و نمی‌توان معیارهای ثابت و مطلقی بر آن متصور بود. با این حال، هیات داوران بخش شعر موزونِ سومین دوره جایزه ملی شعر جم، حداکثر تلاش را داشته که براساس معیارهای زیر آثار را بررسی و گزینش کند:

۱) رعایت بدیهیات و اصول اولیه سرودن شعر موزون از‌جمله وزن، قافیه و عدم ضعف تالیف

۲) آفرینش، نوآوری و پرهیز از تکرار با استفاده از توان تخیل و تکنیک‌های شاعری

۳) اندیشمند بودن، خطر کردن در حوزه مضمون و پرداختن به دغدغه‌های انسان معاصر، موضوعات اجتماعی و فراتر رفتن از مضمون‌های کلیشه، شرح حال‌ها، واگویه‌ها و دلگویه‌های فردی

۴) تنفس و زیست شاعر در هوای امروز چه از نظر زبان و چه از نظر محتوا

۵) خطر کردن در حوزه زبان و افزودن به ظرفیت‌های زبان پارسی

۶) جزئی‌نگری و نگاه دقیق و عمیق به جهان، استفاده از ظرفیت اشیاء و اجزای پیرامون برای آفرینش فضاها و شخصیت‌های بدیع در شعر و پرهیز از کلی‌گویی

۷) و در پایان شنیدن صدایی تازه از متن شعر

در بین آثار رسیده، آثار ارزشمندی که شاخص‌های فوق را می‌توان با درجات مختلف در آن‌ها دید، کم نبودند که جای خرسندی دارد و امید به آینده شعر موزون پارسی و ادامه گشایش ظرفیت‌های تازه برای سرودن در قالب‌های موزون را قوت می‌بخشد.

آثاری که با وجود رعایت الزامات شعر موزون ازجمله وزن و قافیه، چه از نظر زبان و چه از نظر محتوا و حتی مخاطره در کارکردهای قالب‌(فرم بیرونی)، پابه‌پای قالب‌های آزاد و بدون در بند بودن در الزامات، خطر کرده و با زبانی به‌روز، به دغدغه‌های انسان معاصر و زیست اجتماعی آن پرداخت‌اند. به‌ویژه در بین شاعران زن، آثاری را شاهد بودیم که یادآور این بیت از زنده‌یاد حسین منزوی است: «زن اسوه عشق است و خطرپیشه چنان ویس/ لیلای هراسنده! نه، تمثیل زن این نیست»

آثار رسیده به دبیرخانه از سوی پنج داور مطالعه و بررسی شد و براساس تجمیع آرا، در سه بخش فوق ۱۰ تا ۱۵ نفر در مرحله اول برگزیده شدند و بر اساس تجمیع آرای مرحله اول، اعضای هیات‌داوران بخش شعر موزون سومین دوره جایزه ملی شعر جم، نفرات برگزیده را اعلام می‌دارد.

بخش آزاد
در بخش شعر آزاد، کثرت آثار رسیده نشان از توجه جدی شاعران جوان می‌داد و این توجه مسئولیت هیات داوران را در انتخاب نفرات برتر دوچندان می‌کرد. شعرهایی که در آن‌ها بینش اجتماعی و ادبی شاعر در دل سطرها نشسته باشد و در عین حال شاعر توانسته باشد این بینش را با نگاه خود ویژه در تلفیق با عناصر بیانی به معماری درآورد.

آثاری که با درک صحیح پیشینه و سنت شعر فارسی با فهم صحیح مکاتب و رویکردهای نو به نو، ابتکار را از تصنع منفک کرده و شکلی غریزی اما هوشمند بخشیده باشد.

با وجود این، کم نبودند شعرهایی که در آن شتاب‌زدگی و برخوردهای سطحی با زبان هویدا بود و تاثیر پیامک‌نگاری‌های مرسوم را می‌شد به‌‌عینه دید. از سوی دیگر، عبارات بلند و طولانی و زبان و لحن گزارش‌گونه و مبتنی بر حرف‌محوری، بعضی از اشعار را از نقش القایی و ایهامی شعر دور می‌ساخت و به متنی نثرگونه و فاقد ملاحت‌های زبانی و بیانی بدل می‌ساخت.

 سفارش هیئت داوران بخش شعر آزاد مطالعه پیگیر شاعران جوان برای رسیدن به شخصیتی منفرد و اصیل در شعر است و همپای آن تعمیقِ احساسات برای درکِ بهتر جهان و پرهیز از جوزدگی و هیجان‌های کاذب سبکی.

از سوی دیگر، باید توجه داشت که شاعر هزاره سوم در مجموعه همبافته‌ای از عناصر رسانه‌ای زندگی می‌کند و می‌تواند هم از آن‌ها استفاده کند و هم مسحور آن‌ها شده و شخصیت منفرد خود را در مقابل این عناصر دربازد و به نظر می‌آید که تنها راه تعمیق، دانش و بینشی ساختمند، در مقابل عناصر سطحی اما پرشمار زندگیِ رسانه‌ای باشد، به‌عبارت ساد‌ه‌تر شاعران جوان باید خود، رویاروی زندگی بایستند و آن را تجربه و گزارش کنند و از نگاه دیگران وامی‌نستانند. با این حال، برگزیدگان محترم توجه داشته باشند که کار تمام نیست و این انتخاب نسبی بوده و تلاش بیشتر آنان را طلب می‌کند.

بخش نقد ادبی (شعر)
نقد ادبی به‌عنوان یکی از عمیق‌ترین و سازنده‌ترین اشکال مواجه با جهان‌های موازی ادبیات، اندیشه و فرهنگ که ریشه در نوجویی و پرسشگری انسان دارد، همواره محرک اصلی پیشبرد ایده‌های تازه و ارتقای سطح آثار و مباحث ادبی در جهان بوده است و در جای خود ماندگارترین دستاوردها و نتایج را به همراه داشته است.

با گذار انسان از جهان سنت به دنیای مدرن، این روحیه پرسشگری و نوجویی نیز بیش از پیش ظهور و بروز یافته و منتقدان با طرح ایده‌ها و مباحثی تازه‌تر و رادیکال‌تر، سطح کیفی و ساختاری آثار ادبی مختلف را از شعر و داستان و نمایشنامه گرفته تا خود مفاهیم پایه‌ای چون ژانر، نوشتار و معنا به چالش کشیده‌اند.
 

 از این رو، بایستی تاکید کرد که امروزه در جهانی که به قول ژولیا کریستوا نهادها و گفتمان‌های غالب می‌کوشند بیش از پیش عاملیت انسانی و نقش او را در تصویر کردن جهانی متفاوت تضعیف کنند، نقد ادبی می‌تواند بیشترین و مهم‌ترین نقش را در میدان دادن به بازیگری خلاقانه و فعالانه انسان بر عهده داشته باشد.

با این حساب، داوری بخش نقد ادبی در هر جشنواره تخصصی، در کنار توجه به مباحث فنی و تخصصی مرتبط با این امر (از قبیل توجه به انسجام و پیوستگی مطالب ارائه‌شده، رعایت استانداردهای نگارشی نقد و نظر، بداعت و نوآوری، قدرت استدلال و استنباط، شناخت فراگیر نسبت به ترمینولوژی نقد نظریه و اشراف به تاریخ مکاتب ادبی) بایستی جایگاه بنیادی و رویکرد هستی‌شناختی نقد و نظریه ادبی را هم در دنیای امروز مدنظر داشته باشد.

در میان آثار رسیده به بخش نقد ادبی سومین دوره جایزه ملیِ شعر جم، آثار متنوع و قابل تاملی وجود داشت که طیفی از نقدهای تجربی و ژورنالیستی گرفته تا نقدهای آکادمیک و کلاسیک را در برمی‌گرفت. نقد و نظرهایی که هر کدام به سهم خود می‌کوشیدند ضمن مداخله و ورود به مباحث ادبی روز و وضعیت جاری شعر فارسی اعم از شعر کلاسیک و سپید، ارزش‌های نهفته در آثار مورد بحث را با نگاه علمی و مبتنی بر اصول نقادی ادبی استخراج کنند و در مواردی هم از به چالش کشیدن شاعران و شعر آنها با معیارهای ساختاری و زیبایی شناختی کوتاهی نمی‌کردند.

بنابراین هیئت‌داوران این بخش متشکل از سه داور، از میان آثار رسیده در بخش نقد شعر با مطالعه و بررسی دقیق آثار واصله و بر اساس تجمیع آرا و اجماع نظرات، آثاری را به‌عنوان برگزیده انتخاب و به دبیرخانه جایزه معرفی کرده است.

بخش ویژه جم
بخش ویژه جایزه ملی شعر جم شامل چند مقوله بود که از سوی داوران مورد بررسی دقیق و کارشناسی قرار گرفت. از دو نظر کیمیت و کیفیت چیزی که در حد و جَنِم و شُمای ادب و فرهنگ جم باشد. کمتر دیده شد. آنچه از جم توقع بود و هست، بالابودن سطح کیفی کار به ویژه در بخش پژوهش‌های موجود در مورد جم است.

سطح شعرهای بخش ویژه دارای کیفیت قابل قبول‌تری از بخش‌های نظیر پژوهش‌های کتابخانه‌ای بود، هرچند که اصلی‌ترین ضعف شعر در بخش ویژه، پایین بودن سطح فرهنگی متن بود که دلیل اصلی آن، قلتِ مطالعه و خوانشِ متون علمی و ادبی است.

به نظر می‌رسد برای بالانگه داشتن این مؤلفه، شاعر باید اهل مطالعه و مداقه‌ بیشتر باشد که در این صورت سطح فرهنگی متن خود به خود بالا نگه داشته می‌شود. از نگاه هیئت‌داروان، جای یک پژوهش درجه یک و بکرِ میدانی در مورد ادبیات، تمدن، لهجه و فرهنگِ جم، بسیار خالی بود.

هنوز فرهنگ دوستان و هنرمندان و ادیبان و پژوهشگران جم به نقطه علیا و واقعی کار خود نرسیده‌اند که تلاش خوب بزرگواران در به‌روزرسانی و حرکت رو به جلوی جایزه ملی شعر جم، به یقین این انتظار را دیر یا زود فراهم خواهد ساخت.»

در بخش پایانی این آیین مجازی برترین‌های سومین دوره جایزه‌ ملی شعر در بخش‌های 13 گانه با رای هیئت داوران به شرح زیر معرفی شدند:

بخش موزون

اشعار غیرمجموعه‌ای(تک اثر):

نفر اول: فاطمه صادقی
نفر دوم: ریحانه رسول‌زاده
نفر سوم: به‌صورت مشترک حسن بهرامی، محمد رهام

کتاب منتشر نشده:

نفر اول: سید محمدرضا طباطبایی
نفر دوم: سعید مبشر
نفر سوم: حمیدرضا ظرافت

کتاب منتشرشده:

نفر اول: مهدی محمدتقی ( ایستگاه بعد، میدان آزادی)
نفر دوم: زینب چوقادی (جزیره لیلی)
نفر سوم:صورت  به‌مشترک محمد رهام (دریاچه را دریاچه می‌فهمد)، جواد کاظمینی (پارانویا)

بخش آزاد

اشعار غیرمجموعه‌ای (تک اثر):

نفر اول: محمدرضا قمی‌اویلی
نفر دوم: ملیحه‌السادات قاضی
نفر سوم: محمد رهام

کتاب منتشر نشده:

نفر اول: نیلوفر شاطری
نفر دوم: باربد دری
نفر سوم: احمد تمیمی

کتاب منتشر شده:

نفر اول: معصومه داوودآبادی( ای عبارت دیوانه)
نفر دوم: به‌صورت مشترک ارسلان جوانبخت (قسمتی که دیده نمی‌شود)، حمیدرضا شکارسری (شکل‌های گور)
نفر سوم: سعید سروش راد (به انظمام نادری)

بخش نقد ادبی (شعر)

نقد ادبی منتشر شده در مطبوعات:

نفر اول: سید مسعود هاشمی کاسوایی (بررسی تاثیرات سلیم تهرانی بر صائب تبریزی)
نفر دوم: مجید کوهکن (انتقام از روزها)
نفر سوم: حمیدرضا شکارسری (سایه روشن‌های سایه)

کتاب نقد ادبی منتشر شده:

نفر اول: حمیدرضا شکارسری (استمرار تازگی)
نفر دوم: مصطفی مبارکی (دو بیتی سروده‌های بومی ایران)
نفر سوم: حسین خلفی (سنت و نوآوری در غزل دهه ۶۰)

بخش ویژه جم

اشعار غیر مجموعه‌ای (تک اثر):

سید ابوالفضل شهبازی

کتاب ادبی منتشر شده:

غلامرضا مظفری (رقص باران)

مجموعه شعر منتشر نشده:

حسین پروند (منم بهانه تنهایی شما)

کتاب پژوهشی منتشر نشده:

محمد کاظم حسنی‌پور (دایره المعارف استان بوشهر)

کتاب پژوهشی منتشر شده:

فیاض شجاعی و کاظم پرهیزکار( فرهنگ و آداب و رسوم شهرستان جم)

پخش سخنان رئیس شورای شهر جم، پخش موسیقی و تیزرهای جایزه ملی شعر جم، رونمایی از ویژه‌نامه جایزه و همچنین کتاب مجموعه شعرهای سه دوره جایزه از دیگر بخش‌های ویژه‌برنامه جایزه ملی شعر جم بود.


جایزه ملی شعر جم از ویژه‌برنامه‌های دهمین نکوداشت روز جم بود که با حمایت شهرداری و شورای اسلامی شهر جم و مدیریت دبیرخانه دائمی نکوداشت روز جم برگزار شد.