شاید از خود بپرسید تعامل فناوری در زندگی امروز ما چه تاثیری می‌تواند بر دانش علوم انسانی بگذارد؟ برای پاسخ به این پرسش بهتر است به معرفی و بررسی کتاب «علوم انسانی-دیجیتال» بپردازیم. در اصل این اثر طلیعه‌دار حمایت از علوم انسانی دیجیتال است که با همکاری چند کارشناس و صاحب‌نظر در زمینه تعامل علوم انسانی و فناوری نوشته شده است. گفتنی است، هر یک از این افراد بر اساس تجربه فردی، تعهد به چارچوب‌های تجربی دانشوری، تخصص در کار کردن با رسانه‌ها، تولید سکوهای دیجیتال و مشارکت در امور طراحی؛ دلمشغولی‌های نظری و مفهومی خودشان را وارد کرده‌اند.
این نویسندگان عبارتند از؛ آن بردیک، ژوهانا دراکر، پیتر لوننفلد، تاد پرزنر و جفری اشناپ هستند که کتابشان از سوی مهدی صداقت‌پیام به فارسی ترجمه شده است.
تعامل خلاقیت‌ها در یک بستر
در تعریف علوم انسانی – دیجیتال باید گفت؛ عبارت است از یک رویکرد جهانی ترارسانی یعنی یادگیری ماشین و تراتاریخی به دانش و معناسازی. نویسندگان در این اثر مدل‌های گوناگونی برای شرح پذیرش دنیای دیجیتال در زندگی انسان ارائه داده‌اند. یکی از اساسی‌ترین مدل‌هایی که در کتاب درج شده، مدلی تجربی است. این مدل پرسش‌های پژوهشی جدیدی را مطرح می‌کند و در بین این پرسش‌ها بر مسئله طراحی، طراحی اطلاعات، عناصر گرافیکی، حروف‌نگاری، الگوسازی صوری و بلاغی تمرکز می‌کند. در این مدل نظر بر این است که خلاقیت دیجیتال و خلاقیت فیزیکی به طور جدایی‌ناپذیر و زایا در هم بافته شده‌اند.
ژوهانا دراکر، یکی از نویسندگان این اثر در گفت‌وگو با مرکز دایره‌المعارف اسلامی، در زمستان سال 1397، ماهیت علوم انسانی دیجیتال را اینگونه بیان می‌کند؛ «علوم انسانی دیجیتال یعنی کار و فعالیت در نقطه مشترک میان روش‌های محاسباتی آماری و ریاضی و غیره با ساختار و داده‌های علوم انسانی. فعالیت‌های روبرتو بوسا نقطۀ شروع فعالیت‌های دیجیتال در علوم انسانی است. او با کمک آی‌بی‌ام (اولین نسل رایانه‌ها) موفق شد فرایند ساخت واژه‌نامه‌ای برای آثار توماس آکوئیناس را به‌صورت اتوماتیک درآورد. چنین‌کاری بستگی به این دارد که مواد مورد نیاز را در فرمت دیجیتال در اختیار داشته باشیم که از لحاظ محاسباتی کنترل‌پذیر باشد. همچنین انجام چنین فعالیتی بستگی به ساخت پروتکل‌های جست‌وجو، طبقه‌بندی و مقایسه دارد که به‌شکلی واضح قابل بیان بوده، بنابراین در فرایندهای قدم‌به‌قدم به‌شیوۀ الگوریتمی انجام‌پذیر است.»
به گفته این نویسنده و پژوهشگر؛ علوم انسانی دیجیتال در پنجاه سال گذشته به‌شکل قابل توجهی گسترش یافته است. امروز علوم انسانی دیجیتال فعالیت‌های بسیاری را شامل می‌شود؛ از جمله ساخت منابع اطلاعاتی، مدل‌سازی سه‌بعدی، ترمیم مجازی، تصویرسازی تحلیلی، داده‌کاوی متون و تصاویر و ویدئوها در مقیاس گسترده. به عبارت دیگر، مجموعه‌ای عظیم از ابزارهای فنی و سیستم‌عامل‌هایی است که در خدمت پرسش‌های انسان‌گرایانه هستند.
متخصصان علوم انسانی دیجیتال چه افرادی هستند؟
دراکر در بخشی از صحبت‌هایش کتابداران را به عنوان افرادی که شایسته تخصص در علوم انسانی دیجیتال هستند می‌داند و معتقد است؛ « از نظر من، کتابداران، بایگان‌ها، تحلیلگران و طراحان حرفه‌ای، همگی می‌توانند متخصص علوم انسانی دیجیتال محسوب شوند. اما دانشمندان علوم انسانی نیازمند آن هستند تا در یک حوزه یا رشته، به حفظ و انتقال داده‌های فرهنگی بپردازند. دانشجویان رشتۀ انفورماتیک در طی دورۀ دکترای خود، با تمرکز بر تکنولوژی‌های دیجیتال و معانی و پیامدهای آن، کاری شبیه به هر دو این کارها را انجام می‌دهند. پژوهشگران این پروژه متخصصان علوم انسانی نیستند، بلکه متخصصان انفورماتیک هستند.»
از دیدگاه آموزشی،کسی که خودش را در علوم علوم انسانی دیجیتال دخیل می‌داند، باید در کارهای عملی گوناگونی که به‌واسطۀ کار با ابزار و تجهیزات دیجیتال، نظیر نرم‌افزارها انجام می‌پذیرد، مهارت و شایستگی داشته باشد.
دراکر در مصاحبه‌اش معتقد بود؛ «چه متخصص علوم انسانی دیجیتال باشیم چه نباشیم، هم‌اکنون هم تمام کارهایمان را به‌صورت دیجیتال انجام می‌دهیم. درحال‌حاضر مزیت‌های استفاده از این شاخه از علم در پردازش پیکره‌های بزرگ و استفاده از فرمت داده‌های سازمان‌یافته جهت کامل کردن پژوهش در پروژه‌ها، از جمله نتایج مطلوب و سودمندی است که می‌توان به آن اشاره کرد. برای مثال استفاده از تکنیک‌های جدید تصویربرداری در باستان‌شناسی به‌منظور بازسازی نسخ آسیب‌دیده از طریق روش‌های چندطیفی و دیگر روش‌های تحلیلی، راه‌های جدیدی را پیش روی ما گشوده که با آنچه در گذشته انجام می‌گرفته، متفاوت است.»
برگی از کتاب
در بخشی از کتاب با عنوان «رسانه‌های دیجیتال» می‌خوانیم؛ «رسانه‌های دیجیتال تکامل‌یافته‌تر از رسانه چاپ نیستند و کتاب‌ها نیز منسوخ شده به حساب نمی‌آیند؛ اما تعداد رسانه‌ها و فرآیند‌های متنوع رسانه‌ای شدن و حضور در رسانه‌ای جدید در شکل‌گیری دانش فرهنگی و پرسشگری انسان‌گرایانه نیازمند توجه دقیق‌تری است. ما قویا بر این باوریم که انسان‌گرایان باید از همان تحلیل‌های دقیق رسانه محور اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که برای بررسی فرهنگ چاپ استفاده کردیم برای فهم ویژگی‌ها و قابلیت‌های فرهنگ و بازتعریف مسائل اجتماعی در عصر اطلاعات جهانی ما استفاده کنند.»
کتاب «علوم انسانی – دیجیتال»؛ در 258 صفحه، با تیراژ 500 نسخه و به قیمت پانزده هزار تومان از سوی انتشارات سمت راهی بازار کتاب شد.
نظر شما