خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) شانزدهم خرداد ماه هر سال برابر با پنجم ژوئن روزجهانی محیط‌زیست است؛ روزی که برای دوستداران طبیعت از اهمیت و ارزش زیادی برخوردار است. اما امسال این روز رنگ و نشان دیگری دارد باید گفت امسال سال پاسخگویی طبیعت به رفتارهای هنجارشکنانه بشر نسبت به آن بوده است.
 
با توجه به اینکه روز جهانی محیط‌زیست در سال جاری «تنوع زیستی» و شعار امسال «زمانی برای طبیعت»  Time for Nature انتخاب شده است؛ دلالت بر الزام تغییر رفتار انسان با طبیعت است.
 
کویید 19 یکی از پاسخ‌ها بود
محمد درویش از صاحب‌نظران این حوزه در گفت‌وگو با ایبنا درباره نقش محیط‌زیست در همه‌گیری اپیدمی کرونا و تاثیر متقابل این بیماری بر آن معتقد است؛ «بر اساس اخبار و اطلاعاتی که به دست رسیده است کووید 19 و همه‌گیری آن ناشی از استفاده بیش از حد بشر از طبیعت بوده است.»
 
وی می‌گوید؛ «اینکه استفاده از هر نوع حیوان یا جانوری برای مصرف غذایی علاوه‌بر به خطر انداختن نژاد آن حیوان توسط انسان، همواره در طول تاریخ باعث شیوع بیماری‌های همه‌گیر بوده است. در واقع شیوع کووید 19 هم یکی از پاسخ‌هایی بوده است که طبیعت به انسان داده است.»
 
از دیگر رخدادهای تلخ امسال درباب محیط‌زیست آتش‌سوزی جنگل‌های آمازون و استرالیا و این چند روز اخیر آتش‌سوزی جنگل‌های جنوب غربی کشور در خاییز و گچساران بوده است، بی شک امروز بشر باید برای حفظ منابع طبیعی و تنوع زیست فکری کند. در این میان افزایش آگاهی و نشر اطلاعات درباره شناخت و حفظ محیط‌زیست یکی از اصلی‌ترین و راهبردی‌ترین روش‌هایی است که می‌توان با استفاده از آن نسل‌های آینده را برای این هدف تربیت کرد.
 
معضلی به نام تالیف
از طرفی دیگر کاوه فیض‌اللهی در گفت‌وگویی که با ایبنا در خلال جایزه مهرگان علم داشته، درباره ضعف تالیف کتاب درباره محیط‌زیست معتقد است، «محیط زیست ژانر مفصلی است که نویسندگان با دست باز می‌توانند به تألیف بپردازند. بنابراین گستردگی بسیاری دارد و مفاهیم متنوعی را در بر می‌گیرد؛ اما تحلیل دقیق و پیش‌بینی‌های چندان درستی نداریم به همین دلیل در تولید محتوا با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم و تاکنون کتاب‌های محیط‍‌زیستی اثرگذاری چندانی بر جامعه نداشته‌ است به طول کلی به تالیف کتاب بی‌توجه هستیم در حالی که بسیاری از نویسندگان علمی در سراسر دنیا به محیط زیست ایران توجه داشتند و کتاب هم تألیف کرده‌اند.»
 
وی مشکل اساسی را در زمینه تالیف کتاب در زمینه محیط‌زیست را تولید محتوای روان و عامه فهم دانست و می‌گوید؛ «من فکر می‌کنم بسیاری از استادان دانشگاه از نوشتن یک صفحه نامه عاجز هستند و در کل نوشتن برایشان امری دشوار است. کودکان ما در مدارس آموزش نوشتن نمی‌بینند و اغلب استادان دانشگاه ما فقط در نوشتن مقالات پژوهشی متخصص هستند. ما فقر نویسنده داریم بسیاری از افرادی که در دنیا جایزه می‌برند به خاطر کتاب اولشان نبوده است این نویسندگان ابتدا سه کتاب مشق می‌کنند سپس در کتاب‌های چهارم و پنجم موفق به دریافت جایزه می‌شوند و یا کتاب‌هایشان دیده می‌شود؛ بنابراین ابتدا باید نوشتن را بیاموزیم تا به تألیف اثر شاخص برسیم.»
 
بایدی وجود ندارد
با توجه به موارد یاد شده راه برای پیشبرد کتاب در زمینه‌ای چنین مهم دراز است و به گفته بسیاری از کارشناسان تالیف در حیطه محیط‌زیست نباید به تنهایی بر گردن دانشگاهیان و صاحبان کرسی در مراکز آکادمیک انداخت. آن‌ها معتقدند، روند آموزش عالی تحصیل و تدریس در بستر علم است حال اینکه این علم چقدر می‌تواند در جامعه رسوخ کند وظیفه‌ای نیست که به تنهایی از دانشگاهیان انتظار داشت. برای مثال چندی پیش مجید شفیع‌پور، رئيس موسسه ملی تغيير اقليم و محيط زيست دانشگاه تهران، در گفت‌وگویی که با ایبنا با اشاره به اهمیت تالیف برای عموم از سوی دانشگاهیان داشته، معتقد است؛ «دانشگاه‌ها ماموریت تربیت نیروی متخصص و پژوهش‌های بنیادی و کاربردی و بعضا توسعه‌ای دارند؛ بنابراین ماموریت اطلاع‌رسانی محتوای علمی برعهده آن نیست. سازمان‌هایی در این زمینه وجود دارند که مانند رسانه ملی یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از طریق ساز و کارهایی که دارند، می‌توانند دانش تخصصی را به زبان عموم به گونه‌ای که قابلیت درک داشته باشد را جریان دهد. بنابراین دانشگاه‌ها وظیفه تربیت دانشجویانی را دارند که برای انجام فعالیت‌های مختلف باید آموزش داده شوند.»
 
به گفته رئيس موسسه ملی تغيير اقليم و محيط زيست دانشگاه تهران، این موضوعات نیازمند گروهی با عنوان کاتالیست هستند که بتوانند میان جامعه تخصصی و مخاطبان عام ارتباط زبانی برقرار کنند. مانند روزنامه‌نگاری علم که بتواند زبان متخصصان را با هنرمندی مناسب به زبان عامه برگرداند و مفید فایده جوامع عام قرار گیرد؛ همچنین این ماموریت توسط دانشگاه‌ها می‌تواند انجام شود درشرایطی که از دانشگاهیان خواسته شود. در واقع این ظرفیت در دانشگاه وجود دارد اما ماموریت یا وظیفه‌ای در این مورد ندارند طبیعتا نباید هم داشته باشند به اعتقاد من عمومی‌سازی دانش وظیفه دانشگاه‌ها نیست، باید آموزش عالی کل کشور برای آن اهداف و راهکارهایی را بیاندیشد و از دانشگاه‌ها هم بهره بگیرد.
 
حال اینکه موضوع مهمی مانند  محیط‌زیست چقدر برای مولفان و ناشران یک دغدغه اصلی محسوب می‌شود باید در نیازی دید که از جامعه بر آمده باشد. چراکه بازار کتاب هم مانند هر کالای دیگری باید خریداری باشد تا تولیدی صورت گیرد اینکه بازار کتاب‌های محیط‌زیست مسکوت است ریشه در نوع فرهنگ‌سازی و آموزش‌هایی دارد که افراد در مدارس و مراکز آموزش عالی فراگرفته‌اند.