به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، موضوع ساخت یک مجسمه عظیم‌الجثه‌ از حکیم ابوالقاسم فردوسی در دانشگاه فردوسی مشهد، از سال گذشته بر سر زبان‌ها افتاد؛ اما با مشاهده داربست‌هایی در میدان علوم (میدان اصلی دانشگاه و محل قرارگیری مجسمه) در پاییز 1398 و در بحبوحه برگزاری جشن هفتاد سالگی دانشگاه فردوسی، گمانه‌زنی‌ها درباره زمان آغاز عملیات اجرایی ساخت این مجسمه قوت گرفت.

کم‌کم سر و کله قطعاتی از مجسمه هم پیدا شد، اما روابط عمومی دانشگاه فردوسی و حوزه ریاست، حاضر به پاسخگویی در مورد طرح نشدند؛ طرحی که نه دانشجویان و نه استادان این دانشگاه، اطلاع دقیقی از آن نداشتند.

پیگیری‌های اساتید و دانشجویان این دانشگاه در رابطه با شفاف‌سازی در مورد ساخت این پروژه و تامین اعتبارات و هزینه آن، بالاخره باعث شد که در اردیبهشت‌ماه سال جاری، عادل سپهر، مدیر روابط عمومی دانشگاه به توضیح در مورد این طرح بپردازد.

به گفته سپهر، مسئولان دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص نصب این مجسمه در این دانشگاه، هنوز به تصمیم قطعی نرسیده‌اند و اگر بنا بر قرار گرفتن مجسمه حکیم ابوالقاسم فردوسی در این دانشگاه باشد، قطعا برای آگاهی اذهان عمومی، اطلاع‌رسانی خواهد شد.

وی همچنین در خصوص محل تامین هزینه ساخت این مجسمه گفت: یک ریال از بودجه دانشگاه، صرف ساخت این مجسمه نشده و تمام هزینه ساخت را یک خیّر خوش‌نام و خوش فکر، جهت زنده نگه داشتن نام و یاد حکیم فردوسی، تقبل کرده است.

مدیر روابط عمومی دانشگاه فردوسی از ذکر نام این فرد خودداری کرد و ادامه داد: برای جایگاه نصب این مجسمه، شورای تصمیم‌گیری و سیاستگذاری دانشگاه فردوسی تصمیم‌گیری خواهد کرد و سعی خواهد شد، بهترین مکان برای این منظور در نظر گرفته شود.

سپهر در عین حال از هزینه‌ای که تاکنون صرف ساخت مجسمه شده است، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: تمام هزینه ساخت، بر عهده خیّران بوده است و بنده از زمان اتمام کار ساخت این مجسمه نیز اطلاعی ندارم.

موضوع اما به همین جا ختم نشد، هرچند مدیر روابط عمومی دانشگاه گفت «مسئولان دانشگاه به تصمیم قطعی نرسیده‌اند» اما آثار ساخت این مجسمه در دانشگاه، وجود داشت و نمی‌شد آن را کتمان کرد.
 
همین موضوع سبب شد جمعی از اساتید دانشگاه فردوسی، نامه‌ای سرگشاده برای توقف ساخت این تندیس، خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیر امر به معروف و نهی از منکر، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، رئیس شورای استانی دفتر نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌های خراسان رضوی، نمایندگان منتخب مردم مشهد مقدس در یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی، استاندار خراسان رضوی، رئیس شورای اسلامی شهر مشهد و شهردار مشهد، بنویسند.

کنون ای خردمند، وصف خرد / بدین جایگه گفتن اندر خورد
در بخشی از این نامه آمده است: «طرح غیرکارشناسی ساخت مجسمه حکیم بلندآوازه توس، فردوسی عزیز در ارتفاع بالغ بر 30 متر، در میدان علوم دانشگاه، از همان آغاز زمزمه این طرح، مورد انتقاد جامعه دانشگاهی و مجموعه‌های مختلف صنفی و فرهنگی، اساتید و دانشجویان قرار گرفته و در جلسات متعدد به هیات رئیسه دانشگاه منعکس شده است و همچنین در گروه‌های تخصصی - علمی اساتید و دانشجویان در فضای مجازی، مورد انتقادهای جدی قرار گرفته است.

با توجه به آنچه اساتید، در این نامه ذکر کرده‌اند، «تنها توجیه مورد تاکید هیات رئیسه دانشگاه فردوسی مشهد، وجود بانی داوطلب برای هزینه‌های مالی اجرای طرح است. جای بسی تاسف در دانشگاهی که توقع است مرکز هم‌اندیشی، استفاده از خرد جمعی و پیشگام و پیشران مبانی فرهنگی، علمی و فناوری در جامعه باشد، کسب شهرت هدف اصلی تلقی شده و مقهور توان اقتصادی داوطبانه فردی شود».

در ادامه این نامه آمده است: «متاسفانه در تعطیلی دانشگاه، در حالی‌که اعضای دانشگاه فردوسی مشهد اعم از اساتید، دانشجویان و کارکنان، همانند عامه مردم و مسئولین دغدغه و همت اصلی خود را در کمک به مدیریت بحران کرونا و مواسات با محرومین معطوف کرده‌اند، برخی با سوءاستفاده از عدم حضور دانشگاهیان، با استقرار تجهیزات کارگاه ساختمانی در میدان علوم سودای اجرای این طرح سراسر اشکال را در سر می‌پرورانند».

خرد چشم جان است چون بنگری / تو بی‌چشم شادان، جهان نسپری
علمی نبودن این پروژه، نیاز دانشگاه به کمک خیرین برای پیشبرد اهداف علمی دانشگاه و صحیح نبودن صرف بودجه برای ساخت مجسمه‌ای در شرایط نامناسب اقتصادی کشور، ازجمله مواردی است که استادان دانشگاه فردوسی به‌عنوان دلایل خود برای مخالفت با ساخت این تندیس در دانشگاه ذکر کرده‌اند.

به گفته این اساتید خوابگاه‌های دانشجویی، امکانات آموزشی و پژوهشی، بورسیه‌های آموزشی، نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی که قدمت زیادی دارند و به‌شدت مستهلک و ناکارآمد هستند و همچنین ساخت دانشکده، پژوهشکده و تجهیز آزمایشگاه‌های فناوری نوین پیشرفته، نیازمند کمک مالی خیرین در جهت چشم‌انداز و ماموریت اصلی دانشگاه است و در غیر این‌صورت هم به نیت خیرخواهانه و داوطلبانه خیرین خیانت شده و هم به دانشگاه و جامعه.

در بخشی دیگر از نامه، اساتید، این طرح را فاقد مبانی و پشتوانه‌های علمی، فنی، هنری، فرهنگی و اجتماعی ‌خوانده و بیان کرده‌اند: «جامعه تخصصی معماری و شهرسازی دانشگاه، این نماد را با این ابعاد نامتعارف، ناهمگون و در این مکان فاقد هرگونه مبانی علمی و تخصصی می‌داند و معتقد است که، چنین نمادی با اصول اولیه معماری و شهرسازی و مبانی طراحی فضاهای داخلی و خارجی محیط‌های آموزشی به ویژه محیط تخصصی دانشگاه مغایرت دارد».

در این نامه همچنین آمده است: «حتی دانشجویان معماری می‌دانند که به‌کارگیری نمادهای غول پیکر مربوط به تفکر استالینی و نگاه سوسیالیستی-کمونیستی یک ایده منسوخ و مربوط به صد سال پیش بوده و در حال حاضر نه‌تنها نشانه تمدن، قدرت و اقتدار نمی‌باشد بلکه بیانگر ارتجاع و عقب ماندگی و باعث سرافکندگی متخصصان در بازدیدهای بین المللی و خلاف تدبیر و دیپلماسی علمی است».
 
در پایان نامه نیز اساتید متذکر شده‌اند: «باتوجه به ملاحظات اقتصادی در شرایط جاری کشور، اجرای چنین طرح‌هایی در اولویت قرار ندارد و توقع است دانشگاه، با ارائه راهبردها و راهکارهای عملی برای اجرای اقتصاد مقاومتی، ضمن پیشرانی جامعه، خود پیشگام در این مسیر باشد».

ساخت این مجسمه در دانشگاه علاوه بر اعتراض اساتید، اعتراض دانشجویان را نیز در پی داشت به‌طوری‌که در گاهنامه دانشجویی «میدان علوم» ساخت مجسمه فردوسی سوژه اصلی می‌شود و با «ابوالهول» خواندن آن، نگاهی علمی به تبعات ساخت مجسمه فردوسی در دانشگاه می‌اندازند.

در این نشریه از دید تناسبات و مقیاس انسانی، خط آسمان، میدان دید، مشارکت عمومی و پدافند غیرعامل، موضوع ساخت مجسمه فردوسی مورد بررسی قرار داده شده و در بخشی از مطلب مرتبط با این موضوع، آمده است: «فرض کنید، در میدان علوم، به قطر 100 متر ایستاده‌اید و مجسمه‌ای به ارتفاع 40 متر در وسط این میدان قرار دارد، آیا چنین فضایی برای شما حس حقارت به ارمغان نمی‌آورد؟».
 
کسی کو خرد را ندارد ز پیش / دلش گردد از کرده خویش، ریش
دکتر محمد کافی، رئیس دانشگاه فردوسی مشهد هم در سخنرانی مجازی، در خصوص اطلاع از شرایط آموزشی، پژوهشی و پروژه‌های در حال اجرای این دانشگاه که روز دوشنبه هفته گذشته (۲۹ اردیبهشت‌ماه) برگزار شد، گفت: ساخت مجسمه فردوسی مسئله‌ای نیست که در چنین شرایطی بخواهم به کل دانشگاهیان اعلام کنم، اگر حضرت رضا (ع) مرجع و افتخار معنوی خراسان است، فردوسی نیز مرجع و افتخار ملی ایرانیان به شمار می‌رود. بنا بر نظر استاندار، اساسنامه مرکز خراسان‌شناسی در دانشگاه فردوسی آماده شده و قرار است مفاخر خراسان توسط این مرکز معرفی شوند.

وی همچنین گفت: دانشگاه فردوسی مشهد علاوه بر اینکه قطب علمی خراسان‌شناسی است، دارای قطب علمی شاهنامه پژوهی و فردوسی‌شناسی نیز هست بر همین اساس اقدام به ساخت این مجسمه کرده‌ایم.
 
کافی ادامه داد: «پیشنهادی از طرف یکی از فرزندان خراسان داشته‌ایم که تمام هزینه‌های طراحی، ساخت و نصب مجسمه‌ فردوسی را متقبل شده است. این کار بر اساس تمام معیارهای فنی صورت می‌گیرد و باعث می‌شود فردوسی را بیش از پیش متعلق به ایران و خراسان بدانیم. همچنین سبب می‌شود او را مانند برخی از مفاخر از دسترس خارج نکنیم. اطمینان دارم این کار در کنار دیگر اقدامات باعث افتخار دانشگاه فردوسی مشهد خواهد شد».

منم بده اهل بیت نبی / ستاینده خاک و پای وصی
سعید شعرباف، استاد دانشگاه و فعال فرهنگی شهر مشهد نیز با انتشار پستی اینستاگرامی ضمن اعتراض به این پروژه، به این موضوع که دانشگاه تمایلی به بیان نام آن نداشت،اشاره کرد و گفت: به مناسبت هفتادمین سال تأسیس دانشگاه فردوسی، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که یک مجسمه ۴۰ متری از فردوسی را وسط دانشگاه هوا کنند، با سرمایه و طرح جناب حسین ثابت سرمایه‌دار و هتلدار مشهور ایرانی.

وی همچنین گفت: اینکه پشت پرده این مجسمه غول پیکر، چه بده بستان‌های مالی میان دانشگاه فردوسی و ثابت برقرار شده، الان برای بنده مهم نیست (اگرچه بنا به تجربه‌ای که از تعامل بیش از یک ساله با ایشان در پروژه پارک طرق دارم، می‌دانم که شفاف شدن همه تعاملات خیرخواهانه و غیرخیرخواهانه ایشان جزء واجبات است) اما حقیقتا نمی‌توانم تاسف خودم را از اینکه یک فرد حقیقی، نظرش را اینگونه بر دانشگاهیان مشهدی قالب کند، بیان نکنم.
 
شعرباف ادامه داد: اعلام آمادگی یک سرمایه‌دار ایرانی برای تامین مالی یک اثر، آنقدر برای هیئت رئیسه دانشگاه فردوسی مهم جلوه کرده، که حاضر شدند حیثیت دانشکده‌های هنر و معماری و این همه متخصص دانشگاهی مرتبط با این حوزه را نادیده گرفته و ریش و قیچیِ طراحی و فرم و محتوا را نیز به سرمایه‌دار بسپارند؟ کاش اینجا دانشگاه نبود تا اینقدر دلمان نسوزد که عنان و اختیارش به دست یکی دیگر افتاده است.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: «فرض کنید آقای سرمایه‌دار، هوس کرده باشد یک مجسمه ۴۰ متری وسط زمین‌های کم‌ارتفاع دانشگاه بسازد که تمام هواپیماهای مشهد موقع فرود و صعود آن را ببینند و پولش را هم جرینگی بدهد؛ شمای رئیس دانشگاه بدون کم و کاست باید بپذیرید؟ مجسمه فردوسی تمام شد، فردا یکی دیگر هوس می‌کند برای ایجاد تعادل ملی - مذهبی! یک مجسمه ۵۰ متری از یکی از مشاهیر دینی، آن طرف دانشگاه سفارش دهد! آن وقت تکلیف چیست؟».

«موضوع تناسبات جمعی این مجسمه و اصرار سرمایه گذار برای حفظ این مقیاس، بر عهده متخصصین معماری و هنر، اما این سوال را که نسبت این مجسمه مقیاس فراشهری با قطب اصلی شهر مشهد یعنی حرم مطهر حضرت رضا چیست، چه کسی باید پاسخ دهد؟ مگر در یک زمین خالی دارند مجسمه می‌سازند که با هر فرمی سرمایه‌دار آزاد باشد مقابل حرم حضرت علی بن موسی الرضا علم کند؟!»، شعرباف با بیان این مطلب ادامه داد: در مهد بی‌دینی، وقتی بناست مجسمه آزادی در یک شهر دیگر (ممفیس) در سال ۲۰۰۶ بازطراحی شود، از آنجا که بافت منطقه و موقعیت مکانی اثر جدید کمی درونمایه مذهبی دارد، فرم و محتوا و حتی نام اثر تغییر می‌کند و می‌شود مجسمه آزادی از طریق مسیح!، که به جای لوح سنگی، کتاب ده فرمان را گرفته و در بالای سر صلیب را (به‌جای مشعل در طرح اصلی) نگه داشته است.
 
این فعال فرهنگی در انتهای مطلب خود نوشت: «کاش فردوسی زنده بود تا دست به سینه و تمام‌قد مقابل قطب عالم تشیع خضوع کند و کاش شما به اندازه آن مجسمه‌ساز فرانسوی، غیرت علمی داشتید تا هر چیزی را با پول معاوضه نکنید!!». البته این پست سعید شعرباف در فضای مجازی هم با نظرات متفاوتی مواجه شد.

حال باید دید با همه این اظهار نظرها و در شرایطی که به نظر نمی‌رسد حواشی ساخت این مجسمه غول‌پیکر از فردوسی در دانشگاه فردوسی مشهد، دست کم فعلا پایانی داشته باشد، آیا این پروژه عملیاتی خواهد شد؟