همواره یکی از شاخه‌های علم نجوم، علاوه‌بر رشته کیهان‌شناسی که در اغلب دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی بر مبنای علم فیزیک آموزش می‌دهند، نجوم آماتوری است. این شاخه از علم در سراسر دنیا به قدری طرفدار دارد که انجمنی با عنوان «انجمن بین‌المللی منجمان آماتوری» یکی از معتبرترین مراکز آموزش و اطلاع‌رسانی است.
لازم به ذکر است نجوم آماتوری در ایران در دو دهه گذشته از اقبال بسیار خوبی برخوردار بوده است؛ ورود کودکان به این رشته برگزاری کلاس‌های آموزشی رصد و شناخت کیهان، برگزاری تورهای رصدی و مسابقاتی با عنوان مارتن مسیه که سال‌هاست جزو رقابت‌های علمی پرطرفدار به شمار می‌آید و در نهایت انتشار مجله‌ای پر سابقه به نام «ماهنامه نجوم» در عرصه نشریات، نمودهای قابل قبولی برای این است که بپذیریم ایرانیان به سان پدران و پدربزرگ‌های چند صد سال پیش خود نسل به نسل و سینه به سینه علاقه و باور به آسمان شب در میان آنان زنده است.
به طور قطع باید گفت؛ یکی از دلایل استقبال از نجوم آماتوری و پرورش منجمان آماتور بین‌المللی در ایران ترجمه کتاب‌هایی بود که شاید نسل دهه پنجاه و شصت خاطره زیادی از آنان داشته باشند. ترجمه آثاری از آسیموف، ژول ورن و نویسندگان مربوط به دوره حاضر مانند کارل سیگن و استیفن هاوکینگ در بازار کتاب باعث شد این علاقه حتی به دهه هفتاد و هشتاد هم برسد و این روزها ما شاهد پرفروش شدن کتاب‌هایی هستیم که محوریت اصلی آن شرح صور فلکی یا داستان‌های کیهان شناسی است.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، منجمان آماتور در ایران بر پایه عشق و علاقه فعالیت علمی خود را انجام می‌دهند؛ درحالی‌که در سال‌های اخیر ما شاهد کم‌کاری دانشگاه‌ها برای تربیت افراد در حوزه نجوم حرفه‌ای بوده‌ایم. در این میان احمد دالکی، نویسنده و پدر نجوم آماتوری ایران که شاید کمتر کسی از منجمان حرفه‌ای و آماتوری شاگردی وی را نکرده باشد، درباره تالیفات در عرصه نجوم به ویژه نجوم آماتوری معتقد است، وضعیت ترجمه این دست از کتاب‌ها در ایران همیشه خوب بوده؛ وی در گفت‌وگویی که چندی پیش با ایبنا داشته است، درباره وضعیت تالیف اینگونه می‌گوید؛ «خوشبختانه عناوین کتاب در سال‌های اخیر خوب است و ما از نظر تعداد کتاب‌های علمی فقیر نیستیم. اما حوزه تالیف در طول سال با کمبود مواجه بوده و برای افزایش تالیف از سوی مولفان نیازمند ابزارهای پیشرفته برای تحقیقات هستیم. درباره ترجمه باید بگویم خوشبختانه مترجمان خوبی در ایران هستند که کتاب‌های ارزنده‌ای را روانه بازار کتاب‌های ستاره‌شناسی و نجوم کرده‌اند.»
از دیگر منجمان آماتور که نقشی اساسی در ترویج علم و پیشبرد نجوم داشته، کاظم کوکرم معلم و روزنامه‌نگار علم است؛ بنا به گفته وی اغلب کتاب‌های منتشر شده درباره نجوم و کیهان‌شناسی به گونه‌ای هستند که اغلب افراد با حداقل سواد می‌توانند آن را بفهمند. در واقع وی نظر متفاوت‌تری درباره کتاب‌های این شاخه از علم دارد و معتقد است؛ «متاسفانه در سال‌های اخیر کتاب‌های بی‌کیفیت در حوزه علم نجوم و کیهان‌شناسی زیاد منتشر شده است. در این شرایط به نوعی سردرگمی برای مردم به وجود آمده است و برخی افراد نمی‌توانند کتاب‌های خوب را از میان آن‌ها تشخیص دهند.»
همانگونه که پیش‌تر اشاره شد نجوم آماتوری در ایران پیشرفت‌های قابل قبولی داشته است و به جرات می‌توان گفت در خاورمیانه و حتی آسیا جزو سرآمدترین‌ها در این عرصه هستیم. در واقع انجمن نجوم آماتوری ایران با فراخوان‌های بین‌المللی و شرکت در رویدادهای جهانی این گزاره را اثبات کرده است. برای مثال چند ماه اخیر بود که پویشی با عنوان « پویش بین‌المللی نامگذاری ستاره مادر و سیاره فراخورشیدی» برگزار شد که ایارنیان سهم قابل توجهی از شرکت در این بویش جهانی را داشتند.
بابک امین‌تفرشی از دیگر منجمان آماتوری است که اکنون به عنوان عکاس آسمان شب در مجله نشنال جغرافی فعالیت می‌کند. وی که علاوه‌بر عکس‌هایش و کتابی با عنوان «جهان در شب» همچنین با راه‌اندازی پروژه «توآن» در سراسر دنیا به شهرت بین‌المللی رسیده است معتقد است؛ آسمان مرز ندارد و اکنون وقت آن رسیده که آسمان دلیل خوبی برای ایجاد صلح در میان مردم باشد.
گفتنی است، بسیاری از پژوهشگران معتقدند بابک تفرشی در کتابش تلاش کرده است که نقش آسمان شب را با تصاویر زمینی پیوند بزند و با پروژه‌ای که خودش به نام «توآن» راه‌اندازی کرده، تلاش کرده است میراث‌های جهانی را با نقش ستاره‌ها در یک قاب به مردم معرفی کند. وی معتقد است؛ «هدف من این بود که به نوعی به آموزش نجوم در کتاب بپردازیم و مهم‌تر آنکه پیام‌ها پروژه و ماجراجویی عکاسی در شب را با یکدیگر منعکس کنیم.»
بنابراین باید گفت کتاب در هر دو قالب خود چه ترجمه و چه تالیف توانسته نسلی از دوستداران علم را تربیت کند که با وجود آنکه هیچ پیوستی با تحصیلات آموزش عالی هم ندارند، اما توانستند در فضای بین‌الملل جزو فعالان برتر باشند.
نظر شما