نویسنده در ابتدای کتاب از تاریخچه تصویرسازی می‌گوید و از نقاشی‌هایی که در اوایل دهه 90 میلادی در غارهای فرانسه به جا مانده است و تاریخ واقعی پیدایش این هنر را با متن می‌داند. زمانی که بیشتر آثار ادبی چه آن‌هایی که روی پوست بوده و چه آن‌هایی که روی کاغذ نگاشته می‌شد با تصویر همراه بود؛ همچنین از تاریخ این هنر در غرب می‌گوید تا به ایران می‌رسد.
در ایران قدیمی‌ترین تصویرسازی‌ها را متعلق به دورانی می‌داند که صحنه شکار و رزم را روی دیوار غارها ثبت می‌کردند و قدیمی‌ترین کتاب مصور فارسی را نسخه‌ای از قابوس‌نامه عنصرالمعالی معرفی می‌کند که مربوط به قرن پنجم هجری است.
از دیگر مواردی که در این کتاب به آن اشاره شده است طراحی در تصویرسازی است و نویسنده بحث خود را از طراحی شخصیت‌ها آغاز کرده و درباره شخصیت‌پردازی با سایه، طراحی، مکان، فضا و کمیک استریپ گفته و موضوع را با صفحه‌آرایی به پایان رسانده است.
نویسنده همچنین از تاثیر شاعرانی چون نظامی، سعدی، عطار، سنایی، مولوی، خیام و حافظ بر تصویر گران سخن می‌گوید که با الهام از اشعار اینها آثارشان را خلق می‌کردند.
با فریده جلال‌کمالی مولف کتاب «تصویرسازی» از مجموعه مبادی مباحث کارشناسی طراحی گرافیک در ارتباط تصویریگفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
اگر ممکن است کمی درباره این صحبت کنید که دلیل‌تان برای نگارش این کتاب چه بود؟ آیا کتاب‌هایی با این موضوع در ایران داریم؟
کتاب «تصویرسازی» برای مجموعه‌ای با عنوان «مبادی مباحث کارشناسی طراحی گرافیک در ارتباط تصویری» به نگارش درآمده است. همانطور که از اسم این مجموعه می‌توانید استنباط کنید این کتاب به نوعی درسی محسوب می‌شود، و می‌بایست، در عین جامع بودن مختصر و مفید نیز باشد که بتواند مورد استفاده دانشجویان و نیز هنرجویان رشته گرافیک یا ارتباط تصویری قرار گیرد. تمرین‌ها و ساختار کلی کتاب شباهت به سایر کتاب‌های این مجموعه دارد و مبتنی بر مباحث درسی است که نویسنده در کلاس‌های درسی آموزش عالی چند سال تدریس می‌کرده است. همانطور که می‌دانید برای عموم واحد‌های درسی دانشگاهی و نیز هنرستانی کتاب‌های رسمی درسی وجود ندارد و دانشجویان بیشتر از مباحثی که معلمین به صورت شفاهی در کلاس‌ها بیان می‌کنند، و به ندرت جزواتی به آن‌ها ارائه می‌شود استفاده می‌کنند. از این‌رو با توجه به ساختار کلی محتوایی کتاب و تمرین‌هایی که در آن ارائه شده است، این کتاب در عین حال که می‌تواند مستقیم مورد استفاده قرار گیرد نیز می‌تواند راه‌گشا یا منبع الهامی باشد برای مدرسین تا بر اساس آن مباحث مورد نیاز هنرجویان را بر حسب اولویت‌ها، یا مثال‌های ویژه‌ای که خود تشخیص می‌دهند تنظیم و به کلاس‌هایشان ارائه دهند.
کتاب‌های تصویرگری در ایران بسیار محدود است.
به گمانم با توجه به این که پایان هر فصل تمرین‌هایی را تدوین کرده‌اید کتاب برای استفاده دانشجویان است. آیا در حال حاضر در دانشگاهی تدریس می‌شود؟
همان طور که گفته شد تمرین‌ها و ساختار کلی کتاب مبتنی بر مباحث درسی است که نویسنده در کلاس‌های درسی یکی از مراکز آموزش عالی چند سال تدریس کرده است و می‌تواند مورد استفاده دانشجویان و نیز هنرجویان رشته ارتباط تصویری و تصویرسازی قرار گیرد. بنا داریم با معرفی مجموعه به مراکز آموزشی در جهت آموزش از آن استفاده شود. هم اکنون سری این مجموعه در کتابخانه دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران در اختیار استادان و دانشجویان قرار دارد.
به نظرم در این کتاب به طور مختصر به مواردی اشاره کردید، آیا این کتاب تمام اطلاعات مورد نیاز دانشجویان را برطرف می‌کند؟
همانطور که گفته شد نوع این کتاب درسی است و می‌بایست با ترتیبی به نگارش درمی‌آمد که جامع مختصر و مفید برای دانشجویان یا هنرجویان رشته گرافیک باشد. از این جهت بسیاری از جزئیات لازم برای مبحث تصویرسازی در این کتاب نیامده است.
به نظر شما تصویرگران ذائقه مخاطب را می‌سازند یا علاقه مخاطبان است که به کار تصویرگران جهت می‌دهد؟ برای تولید و خلق اثر تصویری این که فرد صرفا استعداد داشته باشد کافی است؟
اگر بخواهم پاسخ شما را در این زمینه به اختصار بگویم: تصویرگر و مخاطب دو گروه کاملا جدا از یکدیگر نیستند، تصویرگر به ضرورت از زبان و بیان مخاطب تاثیر می‌گیرد، تا در اساس بتواند با او ارتباط برقرار سازد، و به همین صورت مخاطب نیز تا حدود از پیش با زبان تصویری مورد استفاده تصویرگر آشناست، با بودن این شرایط این دو می‌توانند با یکدیگر ارتباط پیدا کنند. کیفیت این اشتراک زبانی با شرایط فرهنگی و بومی هر کشور تغییر می‌کند، و تصویرگر و مخاطب نیز همراه با آن شکل می‌گیرند. در واقع هردو طرف به یکدیگر جهت می‌دهند و رابطه تصویرگر و مخاطب رابطه‌ای دو طرفه و تعاملی است.
اگر مایل باشید کمی وارد فضای کتاب شویم، در قسمتی از تاریخچه کتاب مطرح کردید که آغاز تصویرسازی از همان تصویرهای روی دیوار غارها است؛ درباره گرافیک نیز چنین چیزی گفته می‌شود؛ از این مورد می‌توان به ارتباط بین این دو هنر رسید؟ یا بهتر است سوالم را این گونه مطرح کنم که چه ارتباطی بین تصویرسازی و گرافیک وجود دارد؟
گرافیک و تصویرگری خاستگاه مشترکی دارند و یک هدف را دنبال می‌کنند.
کمی درباره تاریخ این هنر صحبت کنیم. مبدا تصویرسازی از کجاست و از چه زمانی وارد ایران شده است؟
همانطور که در تاریخچه این کتاب به اختصار بیان شده است شاید بتوان گفت تصاویر روی دیواره غارها و روی سفال‌ها و ظروف به دست آمده از انسان در دوران کهن آغازی است بر تصویرگری آنجا که انسان غارنشین باورهای ذهنی و خواست‌های خود را در قالب نقوشی بسیار ساده و نمادین بر دیواره غارها ترسیم نموده‌اند. که این نقوش بر دیواره غارهای منطقه لرستان و روی سفال‌های تپه سیلک کاشان و تپه حصار دامغان و شوش قابل استناد است.
در بخش دیگری از کتاب بیان کردید که از دوران صفوی روند جدایی نقاشی از ادبیات بیشتر شد، تفکیک این دو از یکدیگر چه معایب و مزایایی داشت؟ آیا همچنان نقاشی و ادبیات از یکدیگر جدا هستند؟
بلی همان طور که به اختصار بیان شده است دوران صفوي همزمان با حکومت شاه اسماعيل صفوي در ایران به لحاظ تحولات مهم سياسي و اجتماعي صفوی نقطه عطفي محسوب مي‌شود و با تحولات خاصی رو به رو می‌شویم. نقاشی یا نگارگري صفويه نيز مانند ساير شاخه‌هاي هنري از اين تاثير مستثنی نبود و شاید بيش از شاخه‌هاي ديگر بتوان نشانه‌هاي تحولات اجتماعي را در آن مشاهده کرد. يکي از این تحولات قابل توجه را می‌توان گسترش رابطه با اروپاييان ذکر کرد که نمود آن بيش از هر پديده هنري در نگارگري قابل مشاهده است. در این دوران ارتباط مستقيم با اروپايياني که به ايران مي‌آمدند را شاهد هستیم که با خود آثار هنري وارداتي از اروپا می‌آوردند و هنرمندان اروپايي ساکن در ايران نیز همگي زمينه شکل‌گيري سبک جديد و تحولاتی در نقاشي ايراني را فراهم آوردند. علاوه بر این تحولات در خود نگارگري نيز، همچون مستقل شدن نقاشي از کتابت و واقع گرايي، روند تغيير در نقاشي ايراني را تسريع و در واقع، تغييرات ايجاد شده در نگارگري صفوي دو روند بودند که اولي مربوط به خود نگارگری و دروني و سير کند و طبيعي تحول نگارگري ايران و ديگري سريع و تحت تاثير هنر اروپاييان شکل گرفت.
شاید بتوان از مزایای این امر و مستقل شدن نگارگری از کتابت به ایجاد موضوعات و سبک های جدید در نقاشی ایرانی اشاره کرد.
با رجوع به کتب تاریخی مشاهده می کنیم که عده‌ای این تغییر را نشانه انحطاط نقاشی دوران صفویه می‌دانند و عده‌ای نیز آن را راهگشای نوآوری‌ها در نقاشی ایران به حساب آورده‌اند و عامل اصلی این تحول را نیز خارج شدن نقاشی از انحصار دربار و به وجود آمدن حامیان جدید(بازرگانان و ...)، با قدرت کمتر و البته سلیقه‌های متنوع‌تر عنوان کرد.
از آن جايی که حامیان جدید، امکان تامین هزینه سنگین نسخه‌های مصور را نداشتند، به سفارش تک نگاره‌ها روی می‌آوردند و مهم‌ترین موضوعات این تغییر و تحولات روی آوردن هنرمندان به تک چهره‌نگاری است.
بیشترین میزان نقاشی ایرانی معروف به مینیاتور برای تصویرگری و کتاب و ادبیات فارسی بوده و از سده های 4 و 5 در کتاب‌های مختلف مشاهده می‌کنیم. می‌توان در کتیبه‌های تصویری و روایتگری نیز دید. در حال حاضر از اواسط دوره قاجار با مشاهده آثار نقاشان غربی و با روند کامل استقلال تصویرگری رو به رو هستیم و بخش‌هایی از تصویرگری به صورت تابلوهای نقاشی رشد و توسعه یافته‌اند.
در پایان اگر حرفی درباره تصویرسازی و این کتاب مانده بفرمایید.
قطعا پرداختن به مباحث تصویرگری و به خصوص با رویکرد آموزشی نیازمند صرف وقت و پرداختن به مباحث ریز تر و جزئیات بیشتر است که بتوان به نیازهای بیشتری از علاقمندان و دانشجویان این رشته پرداخت. تا جایی که می‌توان هر بخش از این کتاب را به صورت یک کتاب مستقل و با بیان جزئیات بیشتر جمع آوری و تدوین کرد که در اهداف این مجموعه قرار نمی‌گیرد.
انتشارات فاطمی کتاب «مبادی مباحث کارشناسی طراحی گرافیک در ارتباط تصویری تصویرسازی» اثر فریده جلال‌کمالی را با شمارگان 1000 نسخه، در 140 صفحه و با قیمت 43000 تومان منتشر کرده است.
نظر شما