اگر کتاب در اختیار کودک نباشد دچار سوءتغذیه اطلاعاتی می‌شود

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به مناسبت هفته کودک عصر دیروز چهارشنبه 17 مهرماه نشستی با موضوع «ارزیابی فرهنگ و هنر کودک و نوجوان» با شرکت نهادهای فرهنگی مختلف در محل انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد.

زمان مدرسه سهم کتاب‌های غیر درسی در بین خانواده‌ها کم می‌شود
در ابتدای نشست مهناز مقدّسی دبیر و عضو هیئت مدیره انجمن صنفی ویراستاران استان تهران بیان کرد: تاکنون طرح درسی در حوزه آموزش ویرایش کتاب‌های کودک نداشتیم که انجمن این طرح را نوشته است و کارهای ابتدایی اش نیز انجام شد؛ امیدواریم سال آینده این دوره ها برگزار و موثر واقع شود. یکی از کارهای مهم انجمن ما این بود که گروهی را برای ارزیابی کتاب‌های کودک در نظر گرفتیم و این گروه مطالبی که در ارزیابی کتاب کودک می‌توان مدنظر گرفت از متن تا تصویر، محتوا و ارتباط با مخاطب را مدون کرده و با برخی از ناشران در این زمینه همکاری شد. در کار برخی از ناشران نیز این خلا دیده می‌شد که فقط به محتوا توجه می‌کردند و به موارد دیگر توجهی نداشتند و تلاش انجمن این است که بتواند در این امر موثر باشد.

فتح‌اله فروغی دبیر و مدیر اجرایی انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک ایران ضمن بیان این که اولین انجمن فرهنگی که بعد از انقلاب تشکیل شد این انجمن است اظهار کرد: در حال حاضر 92 ناشر حوزه کتاب و کودک و نوجوان عضو این انجمن هستند که حدود 60 درصد کتاب کودک و نوجوان را این ناشران منتشر می‌کنند.

وی همچنین گفت: باید انجمن‌های همسو یعنی انجمن ناشران، تصویرگران و نویسندگان کتاب کودک و انجمن ویراستاران به عنوان نهادهایی که می‌توانند در حوزه کتاب‌های کودک موثر باشند را کنار یکدیگر جمع کنیم؛ به نظر من ضعف در حوزه فرهنگ کودک همین است که ما کنار یکدیگر نیستیم. وقتی ارتقای سطح مطالعه به سمت کتاب‌های درسی جهت پیدا می‌کند به این معنی است که کتاب‌های غیردرسی کنار گذاشته می‌شوند و به مجردی که بچه‌ها مدرسه می‌روند سهم کتاب‌های غیر درسی در بین خانواده‌ها کم می‌شود و این یک نوع ضعف فرهنگی است.

در ادامه این نشست نیلوفر تیموریان عضو انجمن صنفی زنان ناشر یکی از مشکلات عرصه فرهنگ و هنر کودکان را ترجمه موازی دانست و گفت: در بخش کودک و نوجوان بیشتر به کتاب کودکان پرداخته می‌شود و در این بین نوجوانان سهمی ندارند.

دین کودک را در تمام طول زندگی به رسمیت می‌شناسد
فریدون عموزاده خلیلی رئیس هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان از دیگر سخنرانان این برنامه اظهار کرد: در ابتدا این سوال مطرح است که آیا این همگرایی و تجمیع نهاد در برنامه‌هایی مانند این خوب است یاخیر؟ زیرا برخی معتقدند هر نهاد به تنهایی باید کار کند و نظر برخی دیگر این است که همه باهم می‌توانند تحولی ایجاد کنند. و پس از آن اگر نظرات بر همکاری همه نهادها بود باید به این بیاندیشیم که چگونه اینکار را انجام دهیم؟

حجت‌الاسلام علیرضا سبحانی‌نسب رئیس انجمن ناشران کتاب کودک استان قم نیز ضمن اشاره به این که عمده دغدغه ناشران عضو این انجمن ارتقای سطح کتاب‌های دینی کودکان است، بیان کرد: به نظر من برخی از این نامگذاری‌ها غفلتی است که ما را نسبت به موضوع هوشیار می‌کند. روز جهانی کودک، روز پدر، روز مادر و روز طبیعت و... نشان از این است که در تمام 365 روز سال باید به آن‌ها توجه کنیم ولی از بس در آن زمینه غافلیم یک روز را به آن اختصاص داده‌اند؛ ولیکن نگاه دین این است که کودک را در تمام طول زندگی به رسمیت می‌شناسد، هم «کودکی» و هم به «کودک من» خوب توجه دارد. در بین برخی از افراد به صورت کلامی توجه به این مورد وجود دارد اما حتی کودک خود را نیز به رسمیت نمی‌شناسند. برخی از نویسندگان ما نیز کودک را کوچک می‌شمارند و گمان می‌کنند نوشتن برای آن‌ها نیاز به تخصص ندارد.

درگاه ارتباط ادبیات با مخاطب نشر است
علی محمدپور رئیس انجمن ناشران دیجیتال کودک و نوجوان ضمن بیان این که ما حدود 24میلیون افراد زیر 18سال داریم که بخش زیادی از آن‌ها به ابزارهای دیجیتال دسترسی دارند گفت: میزان محتوا برای این گروه بسیار معدود است، تولید کنندگان محدودند و فعالان سنتی تولید محتوای کودک و نوجوان نیز تمایل چندانی ندارند که وارد بازار جدید شوند.

وی افزود: اگر به روند رشد ادبیات نگاه کنیم می‌بینیم با تکنولوژی ارتباط مستقیم و نزدیک دارد. اگر کتاب کودک داریم به دلیل وجود امکان نشر است اگر دستگاه چاپ نداشتیم ادبیات تا این اندازه رشد نمی‌کرد. یعنی آن ظرفیت‌ها و امکانات به رشد ادبیات کمک زیادی کرده است. نشر ما زمینه رشد ادبیات ما است. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا اگر نشر آسیب ببیند ادبیات نیز آسیب می‌بیند؟ طبعتا موثر است، زیرا درگاه ارتباط ادبیات با مخاطب نشر است. تا زمانی که فضای رشد برای افراد مختلف در حوزه‌های متفاوت ادبیات را فراهم نکنیم ادبیات ما رشد نمی‌کند. همگرایی می‌تواند کمک کند دغدغه‌های فعالان مانند ناشران دیجیتال با ناشران سنتی با جمع‌های دیگر تجمیع شود و به نتیجه برسد.

از لحاظ کمی تئاتر نوجوان از ادبیات نوجوان جلوتر است
منوچهر اکبرلو عضو بنیاد نمایش کودک از دیگر افراد حاضر در جلسه اظهار کرد: تئاتر دانش آموزی در بستر کتاب پتانسیل زیادی دارد، به این دلیل که موج زیادی هستند که آگاهانه یا بدون آگاهی درست یا نا درست به مدارس بروند و کار تئاتر دانش آموزی انجام دهند؛ این افراد به شدت به متن نیاز دارند. خوشبختانه در یکی دو سال اخیر شاهد این هستیم که آموزش و پرورش کمک می‌کند تا این اتفاق رخ دهد و تعدادی نمایشنامه‌ با تیراژ بالا، حجم کم و ارزان ارائه می‌شود. این امر باید به گونه‌ای باشد که اگر می‌خواهند نمایشنامه‌ای را کار کنند از آن ده نسخه بخواهند نه این که یک نسخه تهیه کرده و از روی آن کپی بگیرند.

این پژوهشگر همچنین گفت: به نظر من از لحاظ کمی تئاتر نوجوان از ادبیات نوجوان جلوتر است. و خود تئاتر نوجوان از ادبیات این گروه سنی هم پیش‌تر است. نکته دیگر بحث اقتباس از آثار ایرانی و غیر ایرانی است و نویسندگان زیادی به این سمت روی آوردند.

برای رسیدن به آنچه که می‌خواهیم نیاز به فضای گفت‌وگو است
عطیه فیروزمند به نمایندگی از مرکز مطالعات ادبیات کودک و‌نوجوان دانشگاه شیراز پشت تریبون قرار گرفت و ضمن بیان این که انجمن عضوگیری ندارد و از رئیس مرکز تا سرپرست پژوهشی باید عضو هیات علمی باشند اظهار کرد: از نظر من بهتر است که سوال شکلی دیگر مطرح شود و واژه همگرایی را به هم اندیشی تغییر دهیم؛ یعنی نهادهای مختلف مطالعات کودک و نوجوان هم اندیشی و چگونگی‌اش بررسی شود. واژه همگرایی این معنی را القا می‌کند که گویی همه باید با یکدیگر درباره همه چیز هم نظر باشیم، ولی به دلیل تفاوتی که در محتوا و کیفیت کار کودک در زمینه‌های کاری و حتی مخاطب وجود دارد واگرا بودن خوب است زیرا ما می‌توانیم صدای خودمان را داشته باشیم ولی به هم‌اندیشی و دیالوگ هم نیاز داریم.

وی با اشاره به این که مخاطب ما عام است گفت: هرچقدر نهادها کار تخصصی کنند که بسیار کار ارزشمندی است ولی اگر با مخاطب عام، مربی، پدرومادر، کتاب‌ها، فروش و همه افرادی که به نوعی با کودک سرو کار دارند مطرح نشود حاصل کار آن چیزی که ما می‌خواهیم نمی‌شود بنابراین یک فضای میانی گفت‌وگو‌ نیاز است.

عطیه فیروزمند در پایان نیاز به فضای گفت‌گو، فضایی برای نقد کارهای یکدیگر و برقراری ارتباط را لازم دانست و اظهار کرد: باید به کودکان با شرایط ویژه نیز توجه شود. تفاوت‌هایی که می‌تواند از ظاهری باشد که حتی مادرزاد نبوده و در طول زمان ایجاد شده تا تفاوت‌های زبانی که دشواری در ارتباط ایجاد می‌کنند توجه کرد.

درس‌نامه‌هایی برای ادبیات کودک نداریم
در ادامه برنامه فرزانه آقاپور نماینده گروه ادبیات کودک دانشگاه گیلان رشد قارچ‌گونه دانشگاه‌هایی که گرایش ادبیات کودک و نوجوان را بدون داشتن یک استاد متخصص دارند خطرناک دانست و اظهار کرد: با این اوصاف اشباع‌شدگی در انتظار ادبیات کودک است‌. این تعداد افرادی که سراغ این رشته می‌روند کجا باید مشغول به کار شوند و مهمتر این است که چه چیزی یاد می‌گیرند؟ نتیجه این عوامل شکل‌گیری پایان‌نامه‌هایی جدا و بی‌ربط با این موضوع می‌شود. از دیگر مشکلات این حوزه این است که ما درس‌نامه‌هایی برای ادبیات کودک نداریم؛ کتاب‌هایی که تا به حال منتشر شدند درس‌نامه نیستند یا کم‌اند ما اثری را می‌خواهیم که گام به گام آموزش را در بر داشته باشد. در سال‌های اخیر پژوهش ما به ورطه تکرار رفته است.

محسن حاجی زین‌العابدینی رئیس شبکه مروجان کتاب و کتابخوانی از دیگر سخنرانان این نشست بود که ضمن توضیحاتی درباره این شبکه گفت: پنج سال است که برنامه کتابخوانی کودک و نوجوان در کتابخانه مرکزی در دانشگاه شهید بهشتی داریم که اولین کتابخانه در این زمینه بود. دانشگاه علامه طباطبایی نیز اخیرا کتابخانه‌ کودک و نوجوان را در کتابخانه مرکزی دانشگاه تاسیس کرد که این اتفاق مهمی در ترویج کتابخوانی است.

وی درباره مشکلات فرهنگ و هنر کودکان و نوجوانان بیان کرد: بسیاری از افراد به ویژه در مناطق محروم به کتاب‌ دسترسی ندارند. البته در قسمت‌هایی از تهران نیز از لحاظ فکری به کتاب دسترسی ندارند و نمی‌دانند اگر کتاب در اختیار کودک نباشد دچار سو تغذیه اطلاعاتی می‌شود. دومین آسیب نیز این است که به کتاب خوب دسترسی ندارند. کتاب را می‌خرند و به خواندن علاقه دارند و مروجان نیز کتاب را به مناطق محروم و صعب‌العبور می‌برند اما اثری است که کیفیت لازم را ندارد چه بسا ممکن است مضر نیز باشد. نکته دیگر کتابخانه‌های خوب کودک و‌ نوجوان است.

او همچنین گفت: خود کتابخانه و فرهنگ کتابخوانی و این که لزومی ندارد حتما کتاب مالکیتی باشد و می‌تواند اثری باشد که از کتابخانه قرض گرفته شود مسئله مهم دیگری است. شوربختانه رقیب جدی در این حوزه موبایل و تبلت است رسانه‌هال الکترونیکی که اگر ما به خدمت کتابخوانی بگیریم خوب است ولی در حال حاضر از این رسانه‌ها استفاده دیگری غیر از خواندن کتاب می‌کنند.

فاصله زیادی بین تالیف و ترجمه کتاب وجود دارد
سوری مرتضایی‌فر عضو شورای کتاب کودک از دیگر مهمانان این برنامه اظهار کرد: در شورا فاصله زیادی بین تالیف و ترجمه کتاب وجود دارد و این موضوع خوشایندی نیست؛ ترجیح ما این بود که تعداد کتاب‌های تالیفی به همان اندازه کتاب‌های ترجمه و شاید بیشتر بود. مسئله کپی‌رایت، گران شدن کاغذ و طبعا گران شدن کتاب سبب شده این کالا از سبد خانواده حذف شود، از موارد دیگر می‌توان به توزیع نامناسب کتاب کودک و نوجوان اشاره کرد و محتوای این دسته از کتاب‌ها و شناخت مخاطبین نیز از دیگر مشکلات این حوزه است.

در ادامه نشست «ارزیابی فرهنگ و هنر کودک و نوجوان» نادره ترکمانی نماینده مرکز توسعه سینمای کودک و نوجوان ایران گفت: نهاد ملی کودک و نوجوان باید شکل بگیرد که در آن سینماگران، کسانی که در حوزه نمایش فعالیت دارند، نویسندگان، ناشران و همه افرادی که به گونه‌ای با کودک و نوجوان در ارتباط‌اند از اعضای این نهاد باشند که می‌توانند در یک زمینه مشترک حرکت مشترکی را آغاز کنند و مطالبه‌گری آن موقع جواب می‌دهد.

مریم محمدخانی دبیر اجرایی و داور نشان لاک‌پشت پرنده با اشاره به اینکه در پایان هر فصل جشن امضایی را در کتابفروشی شهرکتاب مرکزی برگزار و بهترین کتاب ادبیات کودک و نوجوان که با معیار لاک‌پشت پرنده همخوانی داشته را معرفی می‌کنند گفت: کتابفروشی را انتخاب کردیم زیرا معتقدیم کمک می‌کند پدید‌آورنده و مخاطب کتاب در یک محیط تعاملی با یکدیگر رو به رو شوند.

وی همچنین بیان کرد: برای ارزیابی وضعیت موجود در ادبیات کودک و نوجوان به بیانیه‌ای که سال گذشته به مناسبت هفتمین سال اهدای نشان طلایی و نقره‌ای لاک‌پشت پرنده منتشرکردیم، اشاره می‌کنم. برای ما سال سال دشواری بود ما برای این که بتوانیم این نشان را به کتابی اهدا کنیم احتیاج داریم دو سوم داوران به آن اثر رای بدهند، ولی سخت بود که بتوانیم کتابی را پیدا کنیم که این اجماع را به دست آورد. زمانی که به دنبال دلیلش بودیم به نظرمان آمد یکی از علت‌ها نبود کپی رایت است. گران‌ شدن کاغذ و این امر که هزینه تولید از ترجمه اثر بیشتر می‌شود رقابت نابرابری را بین این دو‌ بخش به وجود می‌آورد و امتیازی است که آثار ترجمه نسبت به تالیف دارند. این وضعیت سبب می‌شود ناشران کمتر سراغ آثار تالیفی بروند و در این صورت بازار چندان متنوعی به وجود نمی‌آید و در این صورت مترجمان اگر تا پیش از این سراغ کتاب‌های جایزه گرفته می‌روند حال آثاری را ترجمه می‌کنند که پر فروش باشند. عامل دیگری که جدای از شرایط اقتصادی می‌توان درباره آن حرف زد نهادهایی است که از ادبیات کودک حمایت می‌کردند و در حال حاضر حمایت خود را قطع کرده و میزان تالیف این نوع کتاب‌ها پایین آمده است.

در پایان نشست «ارزیابی فرهنگ و هنر کودک و نوجوان» مهدی صالحی رئیس انجمن درست‌نویسی و ویراستاری ضمن اشاره به این که از دوسال پیش به ویرایش محتوای محصولات کودک و نوجوان مانند کتاب‌ها و بازی‌ها توجه کردیم، اظهار کرد: ما روی گنج نشسته ایم و می‌گوییم پول نداریم که خیلی اشتباه و مضحک است که ما این همه محتوا در حوزه کودک و نوجوان از تولید، نقد و ترجمه داریم اما نمی‌دانیم این داده‌ها را چگونه به درآمد تبدیل کنیم.