پژوهشکده هواشناسی و علوم جو یکی از آن دسته مراکزی است که تحقیقات و پژوهش‌های گسترده‌ای را در سال‌های اخیر برای حل معضلات و آسیب‌ها و مخاطرات هواشناسی با همکاری وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های مختلف به ثمر رسانده است. قطعا این پژوهشکده می‌تواند برای دانشجویان و محققان مرکزی مهم برای دریافت اطلاعات باشد. خبرگزاری کتاب ایران ضمن بازدید از این پژوهشکده گزارشی از وضعیت کتابخانه این مرکز ارائه می‌دهد.
رقیه معصوم‌پور؛ مدیر کتابخانه پژوهشکده هواشناسی یکی از آن دسته افرادی است که با عشق به کتاب و اطلاع‌رسانی، فعالیت خود را در این پژوهشکده آغاز کرده است. از سال 1381 در پژوهشکده هواشناسی مشغول به کار شده و اکنون دانشجوی دکتری رشته کتابداری در گرایش ذخیره و بازیابی اطلاعات است. معتقد است: «با اینکه رشته تحصیلی‌اش در مقطع کارشناسی کتابداری بوده است، اما اطلاعاتم در زمینه هوا و آب و هواشناسی بیشتر از کتابداری است و شاید بهتر از یک هواشناس بتوانم پژوهشگران را در امر یافتن اطلاعات مورد نظر راهنمایی کنم.»
در ابتدا کارش را با یک کتابخانه دورافتاده از چشم‌ها با چند قفسه شکسته و کتاب‌هایی خاک خورده آغاز کرده است. نمایشگاه بین‌المللی هر ساله کتاب تهران هم برایش رویدادی مهم بوده چراکه اغلب منابع کتابخانه این پژوهشکده در طول چندین سال از سوی این نمایشگاه تامین می‌شده است.
وی از دورانی می‌گوید که بودجه‌ای از سوی دولت وقت برای تامین منابع کتابخانه پژوهشگاه‌ها در نظر گرفته نمی‌شد، اینکه تا سال‌ها پژوهشکده هواشناسی مبلغ بسیار زیادی را برای خرید کتاب و منابع کتابخانه‌ای در نظر گرفته است و جدای از آن هر سال اعضای هیات علمی و دانشجویان کتاب‌های مورد نیاز خود را درخواست می‌دهند تا برای آن‌ها خریداری شود و این جزو برنامه‌های اصلی تامین منابع پژوهشکده است.
وی می‌گوید: «کتابخانه پژوهشکده هواشناسی در کل کشور تنها کتابخانه پژوهشگاهی است که دارای بخش گسترده دیجیتالی است. بخش دیجیتالی کتابخانه از نه سال قبل راه‌اندازی شده و ویژگی آن این است که پردازش متن با جزئیات کامل برای کاربران انجام می‌شود. برای مثال اگر فردی می‌خواهد در یکی از حوزه‌های بالایای طبیعی مانند خشکسالی یا هر مورد دیگری اطلاعاتی کسب کند، داده‌های جزئی‌تری را برای کاربر نمایان می‌کند. اگر کتابخانه تحت وب باشد، داده‌های جزئی‌تر که شاید بخشی از یک کتاب باشند را به کاربر نمی‌رساند؛ در واقع کتابخانه دیجیتال اطلاعات جزئی و فصل به فصل کتاب‌ها را در اختیار کاربران و پژوهشگران قرار می‌دهد.»
به اعتقاد وی زمان مهم‌ترین دارایی پژوهشگران و محققان است و خودش بیشتر از هرچیزی به آن بها می‌دهد، وی با ارسال پست الکتریکی کتاب‌ها یا مقالاتی که پژوهشگران از سراسر ایران درخواست می‌دهند را ارسال می‌کند. معتقد است: «یک پژوهشگر نباید زمان زیادی را صرف جست‌وجو در اطلاعات کند؛ چراکه زمانش اهمیت بسیاری دارد و باید در اسرع وقت منابع در دسترس او قرار گیرد. برای من مهم است که هر کاربری که وارد کتابخانه پژوهشکده می‌شود؛ به اطلاعاتی ارزشمند دست یابد و من خود را مسئول این امر می‌دانم.»
وی یکی از وظایف کتابخانه‌های پژوهش‌محور را انتقال سریع اطلاعات می‌داند. خودش می‌گوید: «همان گونه که گفتم؛ چیزی که برای یک محقق ارزشمند است، زمانی است که به پیدا کردن منابع می‌گذارد. اگر پژوهشگران زمان کمتری را برای جست‌وجو منابع بگذارند قطعا محتوایی با کیفیت علمی بهتری را ارائه خواهند داد. یکی از خدماتی که کتابخانه‌ها ارائه می‌دهند این است که باید در اسرع وقت اطلاعات را در اختیار کاربران قرار دهند. انتقال سریع اطلاعات باید از اهداف هر کتابخانه‌ای باشد، از طرفی پژوهشگران هم باید اطلاعاتشان را به موقع در اختیار مردم قرار دهند. برای مثال وقتی یک هواشناس الگوی حاکم بر باد یک منطقه را به خوبی بداند و بتواند این اطلاعات را به موقع در اختیار کشاورزان بگذارد، از بروز خسارات جانی و مالی بسیاری جلوگیری کرده است. وقتی کشاورزان بدانند که در چه ساعاتی از روز باد از چه جهتی و با چه شدتی می‌وزد، قطعا برنامه منظمی برای زمان سم‌پاشی یا بذرپاشی خود انتخاب می‌کنند.»
با اسناد و گزارش‌های هواشناسی و کاربردی موجود در این کتابخانه و طراحی فضای استاندارد برای این مکان، به خوبی مشهود است که مجموعه پژوهشکده هواشناسی دیدگاه روشن و مثبتی نسبت به کتاب و کتابخانه دارند و کتابخانه برای این مجموعه یکی از مهم‌ترین ازکان به حساب می‌آید.
این مدیر کتابخانه از ایده‌ای که مخاطبانش به وی داده بودند می‌گوید اینکه توانسته میز دیجیتالی برای کتابخانه طراحی کند به گفته خودش: «پیام‌های کاربران از مناطق دور و در حاشیه تهران بودن پژوهشکده هواشناسی باعث شد من به این فکر بیفتم که میز مرجع دیجیتال را برای کتابخانه طراحی کنم. معتقدم؛ باید برای زمان و پول دانشجویان ارزش قائل شد. در همه جای دنیا این مطرح است که مقالات بعد از گذشت دو الی سه سال به رایگان در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد، پس ما چرا نباید یافته‌های علمی خودمان را به راحتی در اختیار پژوهشگرانمان قرار دهیم این مقالات تولید شده‌اند که بهره‌رسان باشند. در حقیقت ما باید به روزترین منابع را در به موقع‌ترین زمان ممکن، در اختیار کاربران قرار دهیم. کتابدار باید یار و همراه پژوهشگر باشد و در واقع بداند که دانشجویان یا محققان چه چیزی می‌خواهند تا بتوانند منابع بیشتری به آن‌ها معرفی کنند.»
علم هواشناسی و یافته‌های آن همواره در دیگر زمینه‌ها کاربردی آشکار و غیرقابل انکار دارد کشاورزان، کارشناسان منابع آب، کارشناسان محیط‌زیست و دیگر رشته‌های مرتبط همواره از یافته‌های این رشته بهره می‌گیرند. بنابراین انتقال سریع اطلاعات می‌تواتند یکی از راه‌کارهای پیشبرد علم در حوزه منابع طبیعی باشد، اینکه خدمات باید به موقع در اختیار پژوهشگران و در نهایت عموم مردم قرار گیرد. معصوم‌پور در این‌باره معتقد است: «شکافی میان اطلاعات هواشناسان و کشاورزان وجود دارد و آن اینکه هواشناسان با زبان کشاورزان سخن نمی‌گویند. شاید همین امر دلیل بر کند بودن سرعت انتقال اطلاعات است و این معضل زحمات شبانه‌روزی سازمان و پژوهشکده هواشناسی را خنثی می‌کند چرا که در نهایت باید مردم حاصل این اطلاعات را به کار گیرند.»
در ادامه عباس رنجبر، معاون رییس سازمان هواشناسی و رییس پژوهشکده هواشناسی در گفت‌‌وگویی که با ایبنا داشته است، معتقد بود رویکرد این پژوهشکده در توسعه پژوهش‌های توسعه‌ای و کاربردی است و چندان بر تحقیقات بنیادی در این پژوهشکده تاکید نمی‌شود؛ چراکه یکی از اصلی‌ترین اهداف پژوهشکده‌های علمی رفع مشکلات کشور بوده است. وی می‌گوید: «سامانه پیش‌بینی هواشناسی جاده‌ای یکی از سیستم‌هایی بود که برای رفع ترافیک و تصادفات جاده‌ای طراحی کردیم که در سال 1396 عملیاتی شده است. یکی دیگر از پروژه‌های موفق، سامانه هشدار سریع سیلاب‌هاست که از سال 1384 با همکاری وزارت نیرو و شرکت توسعه و مدیریت منابع آب طراحی شده و اجرای آن از سال 1386 برای مناطق دارای سد و سیلاب‌خیز عملیاتی شده است. همین پروژه با همکاری معاونت علمی و فناوری برای خراسان شمالی و قمرود انجام شده است که در بارش‌های اخیر هم این دو سامانه عملکرد خوبی داشتند و باعث شد تلفاتی در این دو محدوده در شرایط بروز سیلاب نداشته باشیم.»
همواره یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های مردم به ویژه در مناطق پر باران و سیل‌خیز پیش‌بینی حجم آب دبی در متر مکعب بر ثانیه در در شرایط جوی ناآرام است، رنجبر درباره پروژه‌ای که این پژوهشکده در حوزه آبخیز تهران در این‌باره به ثمر رسانده است می‌گوید: «سامانه پیش‌بینی سیل برای تهران در حال عملیاتی شدن است. دقت پیش‌بینی‌ها از 85 تا 90درصد است. اصلی‌ترین فرایند این پروژه‌ها پیش‌بینی حجم آب دبی در متر مکعب بر ثانیه است که برای مردم می‌تواند حائز اهمیت باشد. بحث دیگر نیاز آبی است که همکاری خوبی با کشاورزان بر اساس نوع محصول در این زمینه داشته‌ایم. به‌گونه‌ای که توانستیم نیاز آبی محصولات مختلف را برآورد کنیم و در اختیار کشاورزان و برنامه‌ریزان قرار دهیم. این پروژه با همکاری موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو بوده است که در حقیقت با امکان‌سنجی، باروری ابرها هدایت شد. علاوه‌بر آن در طول این چند سال اخیر اطلس باد سراسر کشور از سوی این پژوهشکده تدوین شده است»
وی وضعیت داده‌کاوی در هواشناسی را در کشور مطلوب می‌داند و معتقد است: «شاید داده‌ها با توجه به وسعت کشور گسترده نباشد اما نسبت به کشورهای منطقه از نظر داده‌های هواشناسی شرایط مطلوبی داریم. در کل دانش هواشناسی در کشور به‌رغم اینکه یک علم بین‌رشته‌ای است و در بسیاری از حوزه‌ها کاربرد دارد؛ اما به لحاظ توسعه‌ای پیشرفت چندانی نکرده است. در طول یک سال کمتر از 100 نفر در تحصیلات تکمیلی این رشته مشغول به تحصیل می‌شوند که برخی با توجه به اشتغال در مراکز مختلف پس از تحصیل به ادامه فعالیت خود می‌پردازند؛ بنابراین تعداد پژوهشگران و فارغ التحصیلان در این رشته نسبت به دیگر رشته‌های هم‌سان بسیار کمتر است.»
وی تالیفات علمی را در رشته هواشناسی غیر قابل قبول دانست و معتقد است هواشناسی در ایران هنوز جای کار بسیار دارد و از طرفی یک رشته حاکمیتی است و نباید جنبه درآمدزایی داشته باشد. می‌گوید: «علت اصلی کمبود تالیفات در این رشته توسعه این رشته در فضای آکادمیک کشور است.»
نظر شما