به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به نقل از روابط عمومی اداره‌کل امورایثارگران وزارت جهاد کشاورزی، نخستین نشست از سلسله نشست‌های «نقد و ارزیابی آثار فرهنگی پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد» با محوریت نقد و بررسی کتاب «سنگرساز بی سنگر» زندگی‌نامه داستانی شهید محمدتقی رضوی، نوشته نصرت‌الله محمودزاده با حضور حجت ترشیزی؛ مدیرکل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی، سید محمد میرکاظمی؛ رئیس سابق تالیف و انتشار کتاب نشر شاهد، داود قاسم پور؛ پژوهشگر واحد تحقیق و پژوهش سازمان تبلیغات اسلامی؛ جواد کامور بخشایش؛ نویسنده دفاع مقدس و استاد دانشگاه، حبیب یوسف‌زاده؛ نویسنده و پژوهشگر، مهدی فراهانی؛ نویسنده و عضو کمیته داوری جلسات خاطرات حوزه هنری و نصرت‌الله محمودزاده؛ نویسنده کتاب، عصر یکشنبه یازدهم شهریورماه، در ساختمان شهید طرحچی اداره‌کل امورایثارگران وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد.
 
گردآوری سه میلیون سند از مهندسی جنگ جهاد
 
حجت تُرشیزی، مدیرکل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی در ابتدای این نشست، بیان کرد: جهاد سازندگی به فرمان امام خمینی (ره) در سال 1358 تاسیس شد و جهاد در عملیات مهمی کنار سپاه بود. مرکز حفظ آثار و ارزش‌های جهاد، از همان ابتدا با وجود فرماندهانی که خود قلم به دست گرفتند و فرهنگ مدیریت جهادی را به رشته تحریر درآوردند، شکل گرفت که نصرت‌الله محمودزاده ازجمله آن افراد است.
 
وی با بیان این‌که جاذبه مهندسی رزمی در جنگ آنقدر زیاد است که می‌توانیم کتاب‌های زیادی در این زمینه بنویسیم، گفت: در حال حاضر بیش از سه میلیون سند ذخیره شده از مهندسی جنگ جهاد وجود دارد که این عدد رو به افزایش است. از سال 1380 با کمک فرماندهان، تمامی اسناد جهاد در استان‌های کشور جمع‌آوری و ذخیره‌سازی شد و اکنون در قالب نرم‌افزار جنگ جهاد در دسترس قرار دارد.
 
تُرشیزی افزود: درحال حاضر بیش از 150 عنوان کتاب در حوزه جنگ جهاد به چاپ رسیده است. کتابخانه شهید کسایی که از شهدای شاخص سال 1397 در حوزه جهاد انتخاب شد، امروز تخصصی‌ترین کتابخانه جنگ جهاد است.
 
مدیرکل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی با بیان اهمیت حضور جدی‌تر در نشر دیجیتال، اظهار کرد: در سال جاری، بیش از 40 عنوان کتاب در دست چاپ داریم. در هفته دفاع مقدس از کتاب «اطلس جنگ جهاد» رونمایی می‌کنیم که فاز اول آن شامل نقشه‌هایی از منطقه «فاو» و «والفجر 8» است.
 
«سنگرساز بی‌سنگر»؛ نقطه عطف ورود جدی به زندگی‌نامه داستانی دفاع مقدس
 
نصرت‌الله محمودزاده، نویسنده کتاب «سنگرساز بی‌سنگر» نیز در این نشست، گفت: از اوایل سال 1360 در جهاد بودم، بنابراین در همه کتاب‌هایم، رد پای جهاد هست و این سومین زندگی‌نامه داستانی است که نوشته ام. زمانی که تحقیق درباره شهید رضوی را آغاز کردم، با لایه‌های پنهانی از شخصیت شهید آشنا شدم.
 
وی ادامه داد: زندگینامه داستانی، بارسنگینی به دوش نویسنده می‌گذارد، زیرا نویسنده نمی‌تواند تخیل و خود را وارد داستان کند، بنابراین باید به چرایی‌های بسیاری پاسخ دهد. در زندگی‌نامه داستانی موظف به رعایت تمام تکنیک‌های داستانی هستیم و باید آنچه را بنویسیم که منطبق با شخصیت اصلی شهید باشد.
 
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به این‌که ویژگی‌های شهید رضوی به من این اجازه را می‌داد که ردپای جهاد در جنگ را ببینم و درباره ابعاد مختلف جنگ بنویسم، بیان کرد: زندگی‌نامه داستانی نخبگان جنگ اعم از شهدا و فرماندهان نشان از عظمت جنگ، مکتب انسان‌سازی امام و انقلاب اسلامی است و خوشحالم این کتاب در سالروز شهادت بنیانگذار فرماندهی پشتیبانی- مهندسی جنگ شهید محمد طرحچی، دوست و همسنگر شهید رضوی به نقد و بررسی گذاشته می‌شود و در حال حاضر هم مشغول نوشتن کتابی درباره شهید محمد طرحچی هستم.
 
محمودزاده در ادامه به تاریخچه‌ای از زندگی‌نامه‌نویسی پس از جنگ پرداخت و افزود: قائل به تقلید نعل به نعل از ادبیات غرب نیستم. این کتاب را در نیمه دهه 70 در حالی به پایان بردم که زندگی‌نامه داستانی در حوزه جنگ، مراحل بلوغش را تازه آغاز کرده بود و معتقدم این کتاب از جهتی قربانی ورود به زندگی‌نامه داستانی جنگ و از منظر دیگر «نقطه عطف» ورود جدی به زندگی‌نامه داستانی دفاع مقدس است.
 
این نویسنده پیشکسوت ادبیات دفاع مقدس، تاکید کرد: تعهد در نویسندگی برای من در درجه اول اهمیت قرار دارد. رضایت خانواده شهید و راوی و رعایت امانت و اخلاق برایم مهم است.
جای خالی اسناد و روایان در کتاب
 
داود قاسم‌پور، پژوهشگر واحد تحقیق و پژوهش سازمان تبلیغات اسلامی در بخش دیگری از این نشست، گفت: قالب این کتاب زندگی‌نامه داستانی است که با رمان تفاوت‌هایی دارد. در رمان با زمان مواجه نیستیم، اما در زندگی‌نامه داستانی از آنجایی که گزارش زندگی است باید به عنصر زمان و مکان ملتزم باشیم.
 
وی با اشاره به این‌که نوشتن کتاب درباره اقدامات مهندسی دشوار است و در این کتاب این بُعد پررنگ شده است، افزود: در کتاب ادبیات احساسی دیده می‌شود، اما در عین‌حال نویسنده به روایت و واقعیت ملتزم شده است. نویسنده مانند دانای کل داستان را گزارش می‌کند، اما متاسفانه در هیچ‌جای کتاب به اسناد و روایان اشاره نشده است.
 
قاسم‌پور اظهار کرد: در زندگی‌نامه داستانی باید مشخص باشد که اطلاعات از کجا آمده است. علاوه بر آن از آنجایی که نویسنده با بسیاری از اصطلاحات و عملیات‌ها آشنایی دارد، نیازی به توضیح ندیده است، در حالی‌که مخاطب اثر بسیاری از واژه‌ها را نمی‌داند. البته این انتقاد به بسیاری از آثار دفاع مقدس وارد است. برای مثال نویسنده باید توضیح دهد که محمود حجتی کیست؟! البته این موضوع نشان می‌دهد که نویسنده احاطه کاملی به موضوع دارد.
 
زندگی‌نامه داستانی دفاع مقدس حرکت رو به قله را طی می‌کند
 
جواد کامور بخشایش، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه نیز در این نشست با اشاره به هنر نویسنده در نگارش اثری در قالب زندگی‌نامه داستانی، گفت: این کتاب در ژانر زندگی‌نامه داستانی است. این ژانر یکی از ابداع‌های ادبیات دفاع مقدس محسوب می‌شود که اکنون حرکت رو به قله را طی می‌کند. تلفیق زندگی‌نامه با داستان بسیار دشوار است و نیاز به هنری خاص دارد که محمودزاده به خوبی از عهده آن برآمده است.
 
وی ادامه داد: زندگی‌نامه امری واقع است که هم مبنای درونی دارد و هم مبنای بیرونی، به‌گونه‌ای که تلفیق این مبناها با زندگی‌نامه داستانی کار بسیار دشواری است. در زندگی‌نامه داستانی نویسنده سعی می‌کند با افزودن عناصر داستانی به گیرایی اثرش بیفزاید. در زندگی‌نامه‌نویسی، نویسنده اجازه ندارد از تخیل خود استفاده کند با این‌حال محمودزاده با استفاده از عناصر داستانی کتاب را در قالب داستان به‌گونه‌ای واقعی روایت کرده که خواننده علاقه دارد آن را پیگیری کند.
 
این نویسنده با بیان این‌که زندگی‌نامه داستانی یک گام جلوتر از تاریخ شفاهی و خاطره‌نویسی است، افزود: در نگارش کتاب‌های دفاع مقدس به دنبال انسانی که تراز و معیار انقلاب و دفاع مقدس باشد، هستیم و براساس یک تراز آن انسان‌ها را می‌سنجیم. در این کتاب شاخصه‌های از شهید رضوی از جمله نبوغ، توجه به معنویات و همچنین توجه به خانواده معرفی می‌شود.
 
کامور بخشایش بیان کرد: شهید رضوی یکی از نوابغ جنگ است و برای معرفی ایشان نباید به نگارش یک کتاب اکتفا کرد. این کتاب زندگی شهید از زمان ورود به جبهه تا شهادت را روایت می‌کند، این در حالی است که خواننده دوست دارد از زوایای فرهنگی و جغرافیایی شهید بیشتر بداند. در این اثر مستند، پرداخت‌ها و تکنیک‌های داستانی به خوبی و ماهرانه لحاظ شده است. علاوه بر آن کتاب فوق بیانگر تلاش‌های پنهان جنگ است؛ تلاش‌هایی که خواننده از آن مطلع نیست.
 
وی گفت: نویسنده در این کتاب از عناصر داستانی بهره برده و در سطح زبانی موسیقی ملموسی در فراز و فرود جمله‌ها پیداست. البته برخی از جمله‌های کتاب بلند است که باید کوتاه شود. از نظر لغوی در کتاب از واژه‌های عربی استفاده شده که معادل فارسی آن وجود دارد، بنابراین بهتر بود که از لغات فارسی جایگزین استفاده شود. ورود شخصیت‌ها به داستان مشخص اما خروج آن‌ها مشخص نیست و تصویرسازی و فضاسازی در کتاب رعایت شده است.
 
این استاد دانشگاه ادامه داد: با بیان این‌که نویسنده گمان می‌کند خواننده نیز مانند او جنگ را می‌شناسد، بنابراین جای برخی از توضیحات در کتاب خالی است. بسیاری از نام‌های خانوادگی نیز بدون ذکر نام کوچک شخصیت داستان ذکر شده است. باید به کتاب‌های زندگی‌نامه داستانی به‌عنوان سند فرهنگی نگاه کرده و داستان جنگ تحمیلی را به زبان نسل امروز روایت کنیم.
رمزگشایی اصلاحات مهندسی در پاورقی
 
حبیب یوسف‌زاده، نویسنده و پژوهشگر نیز در ادامه این نشست، اظهار کرد: محمودزاده یک مرد بزرگ را سوژه کار خود قرار داده است. آشنایی با شخصیت‌ها، قصه‌وار اتفاق می‌افتد؛ گویی این شخصیت‌ها هیچ عقبه‌ای ندارند و ناگهانی وارد داستان می‌شوند. سهم روایت نسبت به دیگر جنبه‌ها بیشتر و توصیف و صحنه‌پردازی کمتر است. گاهی به‌نظر می‌رسد کتاب به‌جای چشم‌ها برای گوش‌ها نوشته شده است.
 
وی با بیان این‌که روایت داستان خطی است و بهتر بود به زندگی پیش از جنگ شهید هم اشاره می‌شد، افزود: این کتاب به اندازه کافی پاورقی ندارد و باید برخی از اصطلاحات مهندسی در پاورقی رمزگشایی می‌شد. نویسنده می‌توانست از رگه‌های عاشقانه و رمانتیک همچون دلشوره‌های همسر و مادر استفاده کند. فصل‌های کتاب اپیزودیک و قطعه قطعه است. فصل‌بندی‌ها به نویسنده حس ریاضی‌وار می‌دهد و بهتر بود مطالب به جای فصل با «میان تیتر» از هم جدا می‌شد.
 
یوسف‌زاده با انتقاد از طرح روی جلد کتاب گفت: در طرح روی جلد، عکس جالبی از شهید «سید محمدتقی رضوی» است که تنها خلاقیت به‌کار رفته در آن، انتخاب رنگ خاکی است. امروزه با فوت و عکس می‌توان کارهای زیبایی انجام داد و با طرح روی جلد، مفهوم‌سازی کرد.
 
آثار محمودزاده سیر صعودی دارند
 
مهدی فراهانی، نویسنده و عضوی کمیته داوری جلسات خاطرات حوزه هنری در این نشست در سخنانی بیان کرد: این اثر قلم محمود‌زاده قریب به 22 سال پیش است و آثار او در این سال‌ها سیر صعودی داشته‌اند، پس قضاوت کاملی نمی‌توان کرد. همچنین این توقع وجود داشت که ناشر و نگارنده در مقدمه اثر به ذکر تاریخ نشر و چاپ مجدد آن اشاره می کردند.
 
وی ادامه داد: نگاه آینده‌نگر و توجه به مخاطب فردای آثار مکتوب دفاع مقدس باعث افزایش تاریخ مصرف کتاب‌ها می‌شود. فضاسازی‌هایی که می‌بایست جدی‌تر گرفته شود، حق مطلب درباره فداکاری و رشادت‌های رزمندگان جهاد و سنگرسازان بی‌سنگر و انتقال حس به مخاطب از اهمیت بالایی برخوردار است.
 
فراهانی با طرح این سوال که آیا خواننده کتاب به نحوی با شخصیت شهید آشنا می شود که پس از شهادت او متاثر شود؟، گفت: توصیف و فضاسازی و شخصیت‌پردازی در زندگی‌نامه داستانی، نقش اساسی دارد که درباره کتاب «سنگرساز بی‌سنگر» باید بگویم سیادت شهید رضوی، غیبت همسرشان در کتاب باید ضمن ضمن اهتمام به ثبت تاریخی رویدادها، با دقت نظر بیشتری مورد توجه قرار می‌گرفت.
 
کتاب «سنگرساز بی سنگر» زندگینامه شهید «محمد تقی رضوی» فرمانده مهندسی رزمی جنگ جهاد سازندگی و قائم مقام قرارگاه مهندسی خاتم‌الانبیاء است که به تازگی در 254 صفحه از سوی نشر شهید کاظمی و با حمایت اداره‌کل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی منتشر شده است.