به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشر و پژوهش شیرازه با همکاری اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی به مناسبت روز جهانی کودک و مصادف با روز جهانی ازدواج خردسال نشست تخصصی «طنین سکوت: پژوهشی جامع درباب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» نوشته کامیل احمدی را شامگاه شنبه 17 مهرماه برگزار کرد.

در این نشست کامیل احمدی، نویسنده کتاب «طنین سکوت»، فریبا الماسی، جامعه‌شناس و محقق کتاب، فیروزه مهاجر، نویسنده و کارشناس مطالعات زنان، لطف‌الله محسنی، روانشناس، سارا باقری، وکیل پایه یک دادگستری، رسول خضری نماینده پیران شهر و سر دشت در مجلس شورای اسلامی، ملا سید حسن واژی، محقق فقهی، معصومه معارف‌وند، مددکار اجتماعی و محمدرضا واعظ مهدوی، معاون توسعه امور سازمان برنامه و بودجه سخنرانی کردند.

فریبا جلالی نائینی، مدیر نشر شیرازه در ابتدای این نشست گزارشی از فعالیت‌های نشر متبوع خود ارائه کرد و گفت: ما در سلسله نشست‌هایی که در اندیشگاه فرهنگی برگزار می‌کنیم به مسائل مبتلا به جامعه می‌پردازیم. کتاب «طنین سکوت» که به زودی ارائه می‌شود حاصل پژوهشی درباره ازدواج زودهنگام کودکان است که یکی از مسایل و مشکلات ما در جامعه ایران است. این مساله یکی از اجزای چرخه معیوبی است که منشاء‌ آن فقر اقتصادی و فرهنگی، کم‌سوادی، نگاه نابرابر جنسیتی است. این نگاه است که در ابتدا منجر به پدیده ختنه دختران می‌شود که در کتاب «به نام سنت» انعکاس یافت و در مرحله بعدی به ازدواج زودهنگام کودکان می‌رسد. به عبارتی تمامی این مسایل مانند حلقه‌های ارتباطی به یکدیگر متصل هستند و نگاه نابرابر به پسران و دختران است که از ابتدا به ختنه زنان و سپس به قتل‌های ناموسی می‌رسد.

بالاترین میزان ازدواج کودکان در هفت استان کشور
احمدی در ادامه این نشست درباره روند اجرای این پژوهش گزارشی را ارائه کرد و افزود: هر ساله شمار قابل توجهی از کودکان و نوجوانان در ایران در سنین کودکی ازدواج می‌کنند. از سوی دیگر متاسفانه داده‌ها درباره ازدواج کودکان در ایران بسیار اندک است چرا که در سایت ثبت‌احوال بسیاری از موالید در نواحی روستایی ثبت نمی‌شوند و این مشکل را بغرنج‌تر می‌کند.
 
وی ادامه داد: باید در کشور سازوکار حقوقی در نظر گرفته شود که مانع از ازدواج زود هنگام کودکان شوند. البته در این موضوع عواملی چون قدرت، دین، هنجارهای اجتماعی و کم‌سوادی دخیل هستند که باید با بررسی هر یک از آنها اقداماتی را در نظر گرفت تا ازدواج کودکان در ایران کاهش پیدا کند.
 
وی افزود: قبل از انقلاب اسلامی براساس قانون مدنی مصوب در سال 1353 سن بلوغ و حداقل سن ازدواج برای دختران و پسران 18 سال در نظر گرفته شده بود. تاکنون نیز آمارهایی از ازدواج کودکان در ایران منتشر شده که براساس سرشماری سال 1393 میزان ازدواج دختران در سن 15 تا 19 سالگی بسیار زیاد بوده است. در سن بین 10 تا 14 سال نیز 48 هزار و 567 نفر براساس آمار منتشر شده در سال 1390 ازدواج زودهنگام داشته‌اند و حتی تا قبل از 15 سالگی دارای یک فرزند بوده‌اند.
 
احمدی در ادامه این نشست به هفت استان کشور که بالاترین میزان ازدواج کودکان را داراست اشاره کرد و گفت: خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، اصفهان و هرمزگان به ترتیب بیشترین آمار ازدواج کودکان را داشته‌اند. متاسفانه در برخی از شهرها و روستاهایی در نواحی آذربایجان شرقی حتی قبل از زمان تولد کودک چنانچه دختر باشد آن را پیش‌کش می‌کنند.
 
این محقق اجتماعی راهکارهای جلوگیری از ازدواج کودکان در ایران را برشمرد و گفت: غیرقانونی کردن و جرم‌انگاری ازدواج کودکان، سیاست‌های مساوات جنسیتی برای تضمین حمایت از قربانیان، تعیین سن قانونی ازدواج، ضمانت وجود سیاست‌های اجرایی مناسب برای جلوگیری از ازدواج کودکان و درگیر کردن شخصیت‌های مذهبی برای تغییر در پارادایم مذهبی می‌تواند از عواملی باشد که به جلوگیری یا کاهش ازدواج کودکان در ایران منتهی شود.

عدم همکاری مردم مهمترین مشکل در روند تحقیق
فریبا الماسی نیز در این نشست توضیحات تکمیلی را درباره کتاب «طنین سکوت» ارایه کرد و گفت: این پروژه دو ساله اکتشافی و مداخله‌ای با ابزار پرسش‌نامه بوده و براین اساس 500 پرسش‌نامه به صورت پیمایشی در هفت استان کشور پر شده است. البته 100 پرسش‌نامه نیز توسط شخصیت‌های مذهبی، حقوقی پرشده است.
 
به گفته این محقق، این پروژه طیف گسترده‌ای از 7 استان کشور را در برگرفته و 16 سنجه داشته است.
 
وی برخی از چالش‌های پیش رو این تحقیقات را برشمرد و یادآور شد: مهمترین مشکل ما در روند این تحقیق عدم همکاری مردم و ترس از پاسخ دادن به سوالات به دلیل تبعات اجتماعی و سیاسی آن بوده است. با این وجود پروژه طنین سکوت برای نخستین بار در ایران به صورت پیمایشی انجام شده و روایت‌های مختلفی از سخنان مردم را در کتاب مشاهده خواهیم کرد. 
 
مادرانی که هنوز خود کودکند...
خضری دیگر سخنران این نشست نیز به آسیب‌های جسمی ازدواج کودکان اشاره کرد و گفت: متاسفانه اغلب آمار مرگ و میر نوزادان متعلق به مادرانی است که به جای در آغوش کشیدن عروسک فرزندشان را می‌خواهند بغل بگیرند در شرایطی که لگن و رحم یک دختربچه به وضعیتی نرسیده که بتواند یک کودک دیگر را در درونش نگهداری کند شرایطی پیش می‌آید که دختران در سنین کم مادر شوند. بر اثر این مشکلات نیز نوزادان اغلب دچار نواقص جسمی یا مرگ و میر می‌شوند و جالب است که بدانید 60 درصد مشکلات نوزادان به دلیل ازدواج زودهنگام والدین است.
 
لزوم بازنگری قوانین مربوط به ازدواج کودکان
مهاجر نیز در ادامه این نشست به روایت پررنج دخترانی که در سنین کم ازدواج کرده‌اند، اشاره کرد و گفت: به لحاظ کیفری مسایل پیچیده‌ای در ازدواج کودکان وجود دارد به طور مثال گفته می‌شود چنانچه قاضی تشخیص دهد که یک کودک به لحاظ فکری رشد داشته می‌تواند مجوز این ازدواج را صادر کند در حالی که یافته‌ها نشان می‌دهد روند رشد مغزی انسان بسیار پیچیده است و با سوالات از پیش تعیین شده این روند قابل تشخیص نیست.
 
وی با تاکید بر بازنگری در قوانین این حوزه به کتابی که در این باره در خارج از کشور منتشر شده اشاره کرد و یادآور شد: کتاب بازنگری از امور قضایی جوانان و نوجوانان در خارج از کشور به چاپ رسیده است و در این کتاب بیان شده که کودکان در زیر سن 14 سال هیچ مسئولیتی در برابر جرایم خود ندارند و از این منظر ازدواج کودکان را هم به رسمیت نمی‌شناسد.
 
روایت زندگی هاجر در «جای خالی سلوچ» 
محسنی در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه روایت زندگی دخترانی که در سنین کودکی ازدواج می‌کنند را می‌توان در نقش هاجر کتاب «جای خالی سلوچ» محمود دولت‌آبادی دید، عنوان کرد: این داستان به خوبی به ناتوانی‌ها و درماندگی‌های زنانی که در چنین شرایطی قرار می‌گیرند و آسیب می‌بینند اشاره می‌کند.
 
وی گزارش‌های مختلفی از ازدواج کودکان در شهرهای مختلف ایران ارایه کرد و افزود: شنیدن داستان‌های متعددی که همگی نشان دهنده آسیب‌های فراوان به کودکان براثر ازدواج زودهنگام است ما را بر آن می‌دارد که در این زمینه سیاست‌ها و برنامه‌های لازم را تدوین کنیم.
 
عدم‌درک پسر 15 ساله از پرداخت مهریه عندالمطالبه
باقری، وکیل پایه یک دادگستری نیز در ادامه این نشست به برخی از مسایل حقوقی ازدواج زودهنگام کودکان اشاره کرد و گفت: چندی پیش خبری خواندیم که در آن پدری دو فرزند 6 و 12 ساله خود را با تبر کشت و وقتی که به زندگی این فرد رجوع کردند، علت را در مشکلات روحی و روانی که او به سبب طلاق پدر و مادرش در اثر ازدواج زودهنگام بود مشاهده کردند.
 
وی ادامه داد: ما در سال 1313 ماده 1041 قانون مدنی را در این باره تصویب کردیم که براساس آن ازدواج دختران قبل از 15 و پسران و پسران قبل از 18 سال ممنوع بود. اما اگر در این شرایط دختری یا پسری آمادگی داشته باشد باز هم باید تن به چنین موضوعی داد. در چنین شرایطی گفته شده که دادگاه باید حکم رشد کودک را ارایه کند و باز هم در این شرایط این سوال مطرح می‌شود که اگر حتی کودکی رشد فکری داشته باشد به طور مثال به لحاظ مالی هم می‌تواند درکی از مفاهیمی چون پرداخت مهریه عندالمطالبه داشته باشد. بدین معنی که آیا یک پسر 15 ساله به مرحله‌ای رسیده که بتواند مهریه همسرش را در صورت درخواست به آن بدهد.
 
این وکیل پایه یک دادگستری افزود: بعد از سال 81 بازنگری در قانون صورت گرفت و براساس ماده 1041 حداقل سن ازدواج برای دختران 13 و برای پسران 15 سال مشخص شد اما باز هم براساس تشخیص دادگاه و مصلحت کودک می‌توان مواردی را یافت که منجر به ازدواج زودهنگام کودکان شود.
 
باقری در پایان سخنانش تاکید کرد: باید در ازدواج کودکان قوانین بین‌المللی را در نظر گرفت که هیچ شرط و مصلحتی ناقض آن نباشد. همچنین باید کوشش کرد تا با استفاده از شخصیت‌های مذهبی در نواحی سنتی امکان کاهش این موضوع را فراهم کرد.
 
عدم درآمد و فقر اقتصادی از عوامل موثر در ازدواج کودکان
واعظ مهدوی دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه ازدواج زودهنگام یکی از مشکلات اجتماعی جامعه ماست اظهار کرد: البته دولت اقدامات و سیاست‌هایی را برای کنترل این موضوع در پیش گرفته است و ما برای اینکه بتوانیم به کاهش این موضوع کمک کنیم نیاز به اطلاعات بیشتر داریم تا بدانیم این معضل در چه گروه‌های اجتماعی رخ می‌دهد و چه عواملی در افزایش آن دخیل هستند.
 
وی در پایان نبود درآمد و فقر اقتصادی را یکی از عوامل موثر در ازدواج کودکان دانست و یادآور شد: با این وجود باید همواره آمار به روز درباره این مساله داشت تا بتوان براساس آن سیاست‌هایی را برای حل موضوع پیش‌بینی کرد. به هر حال نهادهای متولی برای این موضوع مشخص شده اما باید کوشید تا با توانمندسازی این مجموعه‌ها و شناسایی عوامل دخیل برافزایش ازدواج کودکان از این موضوع جلوگیری کرد.

معارف‌وند نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به استراتژی‌های مبارزه با ازدواج زودهنگام کودکان گفت: فرستادن دختران برای تحصیل به مدارس، آموزش خانواده‌ها، ثبت آمار ازدواج و تولد و... از جمله عواملی است که می‌تواند در کاهش ازدواج زودهنگام کودکان موثر باشد.