در این نشست که به همت معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد، علی‌اکبر اشعری، مدیر پروژه باغ کتاب، محمد رجبی، رئیس کتابخانه مجلس، غلامرضا فدایی، رئیس دانشکده کتابداری دانشگاه تهران، جعفر مهراد، رئیس کمیته برنامه ریزی علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم و جمعی از پژوهشگران و اعضای هیات علمی دانشکده‌ها و پژوهشکده‌های سراسر کشور در کنار مسئولان نهاد کتابخانه‌ها به بررسی چالش‌های موجود در کتابخانه‌های عمومی کشور و ارائه راهکارهای پیشنهادی خود پرداختند.
علیرضا مختارپور در ابتدای این نشست اظهار کرد: قصد بنده و همکارانم در این جلسه، تنها شنیدن و استفاده از نظرات کارشناسی و تخصصی شما استادان گرامی است. به حکم عقل که حجت باطنه است و به حکم شرع که حجت ظاهره، استفاده از خرد جمعی تدبیر اهل فرهنگ و تخصص در هر رشته امری ضروری، بدیهی و اجتناب ناپذیر محسوب می‌شود.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با بیان اینکه این هم‌اندیشی آخرین جلسه این نشست نخواهد بود، عنوان کرد: ما در نهاد بنا داریم این نشست‌ها را به‌صورت فصلی برگزار کنیم؛ یعنی در هر فصل یک جلسه برای استفاده از نظرات شما بزرگواران برگزار شود؛ چراکه امکان ندارد نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بتواند بدون راهنمایی، هدایت، همراهی و نظارت و حتی انتقادهای صریح و روشن اهل تخصص این رشته، کار خود را به سطح مطلوب کیفی برساند.
نظارت به مثابه ابزاری برای حرکت در مسیر صحیح
وی همچنین با اشاره به به‌کارگیری سیاست شفاف‌سازی در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: سعی کردیم فعالیت‌های نهاد را به صورت شفاف اطلاع‌رسانی کنیم. دوستانی که از طریق پرتال نهاد اخبار ما را دنبال می‌کنند، حتما اذعان دارند که فعالیت بخش‌های مختلف به‌صورت هفتگی منتشر می‌شود. بنا هم بر این است که تمام فعالیت‌هایی که در نهاد صورت می‌گیرد به اطلاع عموم اهل فن، فرهنگ، کتابداران و اعضای کتابخانه‌ها برسد.
مختارپور ادامه داد: همان‌طور که اعلام کردیم حتی اگر کتابی برای نهاد خریداری شود، اسامی کتاب‌ها رسما و به‌صورت علنی اعلام می‌شود؛ چراکه ما در نهاد کتابخانه‌ها هیچ چیزی برای پنهان کردن نداریم. نهاد باید به‌صورت مرکزی شیشه‌ای دربیاید که هر کسی در هر سطحی و از هر جایی که مایل باشد بتواند فعالیت‌های آن را رصد کند.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تأکید کرد: من معتقدم نهادی با این تعداد جمعیت از نظر کتابدار، از نظر عضو، از نظر گسترش در سطح کشور بدون نظارت‌های مختلف که مهم‌ترین آنها نظارت اهل فن و متخصص است به موفقیت دست نمی‌یابد. به همین دلیل در اولین روزهای ورودم به نهاد، از نهادهای نظارتی کشور مثل سازمان بازرسی و حراست دعوت کردم و از آنها خواستم بر کار ما نظارت کنند تا شاید همکاران ما از روی غفلت دچار خطای مالی، اداری، حراستی نشوند. چراکه بدون نظارت کردن، هیچ مدیری و هیچ مجموعهای نمی‌تواند مطمئن باشد که در مسیر صحیح قدم برمی‌دارد.
اعمال نفوذ مقامات استانی و بسته شدن راه استخدام دانش‌آموختگان
درادامه این نشست، استادان و پژوهشگران کتابداری به اظهار نظر و بیان دیدگاه‌های خود پرداختند. سعید رضایی شریف آبادی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی کشور طی سخنانی اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کتابخانه‌ها موضوع به‌کارگیری نیروی انسانی متخصص است.
عضو هیات علمی گروه کتابداری دانشگاه الزهرا (س) ادامه داد: واقعا جای بررسی دارد که تعداد کمی از فارغ‌التحصیلان و دانش‌آموختگانی که از سوی ما و هیات‌های علمی دانشگاه‌ها برای استخدام معرفی می‌شوند، در کتابخانه‌ها به‌کار گرفته می‌شوند.
وی با اظهار تأسف دخالت برخی مقامات استانی در استخدام‌ها گفت: وقتی نهاد اعلام می‌کند که مثلا امسال 400 نفر را استخدام می‌کند، بسیاری به این موضوع طمع می‌کنند و متأسفانه بسیاری از مقامات استانی و افراد صاحب نفوذ در منطقه برای استخدام افراد مورد نظر خود اعمال نفوذ می‌کنند و به همین دلیل راه استخدام برای دانش‌آموختگان و فارغ‌التحصیلان بسته است.
رضایی شریف آبادی با بیان اینکه مدیران کلی که در استان‌ها انتخاب شدند تعامل و ارتباط بسیار ضعیفی با متخصصان دارند، افزود: می‌توانید بررسی کنید در دانشگاه شهید چمران استان خوزستان که دارای چهار استاد تمام رشته کتابداری است، چه کسانی برای استخدام در نهاد کتابخانه‌های عمومی این استان از سوی این دانشگاه معرفی شدند و ببینید که در عوض چه کسانی استخدام شدند.
رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی کشور در تشریح یکی دیگر از چالش‌های کتابخانه‌های عمومی در کشور اظهار کرد: نگاه از بالا در مجموعهای که می‌گوید من می‌گویم که این کتاب برای تو خوب است در کتابخانه‌ها قابل قبول نیست. ما کتابداران از مطالعه مفید چنین تعریفی نداریم. کتابخانه عمومی چرا باید دست به ممیزی بزند؟ ما مرجعی رسمی برای ممیزی داریم که آن هم وزارت ارشاد است و همه ما آن را قبول کرده‌ایم. اعمال چنین کارهای اضافی فساد را در پی دارد.
وی عنوان کرد: وقتی نهاد انتشارات راه‌اندازی می‌کند و از هر کتابش سه هزار نسخه برای کتابخانه‌های نهاد پیش فروش می‌شود، این تجارتی است که فساد را درپی دارد.
رضایی شریف آبادی در پایان سخنان خود به تمرکز امکانات در پایتخت اشاره کرد و گفت: یکی از دغدغه‌های دیگر این است که اگر زمینه استفاده از فناوری‌هایی روز در کتابخانه‌ها فراهم باشد، غالبا در استان تهران متمرکز هستند و هرچه به سمت شهرستان‌ها می‌رویم از سطح امکانات کاسته می‌شود.
نیاز کتابخانه‌ها به «مروجان خواندن»
ادامه این نشست با سخنان نوش‌آفرین انصاری، پژوهشگر شناخته شده و پیشکسوت کتابداری همراه بود که وی با اشاره به تجربیات فعالیت خود در این حوزه اظهار کرد: به تازگی به این نتیجه رسیده‌ام که ما در کتابخانه‌ها به غیر از کتابداران به شاخه جدیدی از متخصصان با عنوان «مروجان خواندن» نیازمندیم.
وی ادامه داد: پیشنهاد می‌کنم که آن سند پژوهشی که چند سال پیش زیر نظر استاد گرامی، دکتر حری به وجود آمد، به دقت مورد مطالعه مجدد قرار گیرد تا بتوانیم آن نگاه کلی نگر به مسئولیت‌های کتابخانه را دنبال کنیم.
انصاری به ضرورت ارائه طرحی جدید در حوزه کتابداری اشاره کرد و گفت: در سرزمین ما اکثر کتابداران، کتابخوان نیستند، زیرا در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که آنها هم کتابخوان نبودند؛ بنابر این در یک جا باید طرح جدیدی مطرح شود که نظیر آن در آمریکای جنوبی مطرح شد و مورد استقبال قرار گرفت و بسیار موثر واقع شد و آن طرح «مروجان خواندن» است.
این پژوهشگر با اشاره به وظایف سنگین کتابداران در کتابخانه‌ها گفت: کتابداران به دلیل مسئولیت‌های سنگینی که در کتابخانه دارند بسیار سرشان شلوغ است و پیشنهاد می‌دهم که «مروجان کتابخوانی» در قالب گروه‌های داوطلب در کتابخانه‌های حضور یابند و امیدوارم این طرح جدی گرفته شود تا به غنی شدن کتابخانه‌های ما کمک کند.
وی همچنین نقش مادران در کتابخوان شدن کودکان را نقشی اساسی عنوان کرد و گفت: اگر کودک ما از هفت‌سالکی هم در کتابخانه‌ها پذیرش شود (آن هم با وضعیتی که از بخش کودک و نوجوان کتابخانه‌ها سراغ داریم) باز هم دیر عمل کرده‌ایم. کودک از بدو تولد باید عضو کتابخانه عمومی محله خود باشد.
وی عنوان کرد: بدین ترتیب کاربری و خدمات کتابخانه‌های عمومی باید به سمت کودکان و زنان برود و این هدفی است که باید پیش‌بینی شود.
لزوم تبیین جایگاه کتابخانه‌های عمومی به کمک رسانه ملی
محمدحسین رجبی‌دوانی، رئیس کتابخانه مجلس با اشاره به جایگاه کتابخانه‌های عمومی در شهرها و روستا‌ها گفت: یعنی چه انتظاری از کتابخانه‌های شهری و روستایی می‌رود؟ جایگاه کتابخانه‌های عمومی در دل محلات قرار دارند کجاست؟ این که دانش‌آموزان شب کنکور و دانشجویان شب امتحان به کتابخانه‌ها می‌آیند و حتی با خود کتاب هم می‌آورند نشان می‌دهد که آنها کتابخانه عمومی را مانند بخشی از خانه خود می‌دانند و از این نظر نقش کتابدار به عنوان یک مددکار مشخص می‌شود تا بتواند به رشد علمی افرادی که به آنجا مراجعه می‌کنند کمک کند.
وی افزود: به این دلیل تصور من این است که تبیین جایگاه کتابخانه عمومی باید از طریق رسانه‌ای مانند رسانه ملی انجام شود. تمام کتابخانه‌های بزرگ، وزارت آموزش و پرورش، علوم، بهداشت و صدا و سیما باید کمک کنند تا مشکلات کتابخانه‌های عمومی بر طرف شود.
نیاز مخاطب یا تعامل با ناشر؟
حسن کیانی، مسئول کتابخانه مرکزی دانشگاه الزهرا (س) نیز با اشاره به تدریس دوره‌های کوتاه مدت کتابداری در کتابخانه‌های عمومی استان‌ها و ارتباط نزدیک با کتابداران شهرستانی، گفت: متأسفانه در دوره‌های قبلی کتابداران از بیان نظراتشان احساس ناامنی می‌کردند به‌طوری‌که با بسیاری با بیان نظراتشان به اخراج و فسخ قرارداد تهدید می‌شدند.
وی موضوع نیروی انسانی در حوزه کتابداری را بسیار مهم دانست و گفت: در حالی‌‌که در نقاط مختلف کشور فارغ‌التحصیلان این رشته بیکار هستند، شاهد استخدام نیروهای غیر تخصصی در رشته‌های غیر از کتابداری و اطلاع‌رسانی در کتابخانه‌ها هستیم. این موضوع برای ما بسیار جای سوال دارد و پاسخی که به ما دادند این بود که ما برای استخدام‌ها تحت فشار مقامات استانی هستیم که امیدواریم در دوره جدید مدیریتی این موضوع آسیب‌شناسی شود.
کیانی همچنین با اشاره به موضوع مجموعه‌سازی در کتابخانه‌ها ادامه داد: در پایان‌نامه‌ای که به تازگی با موضوع بررسی ادبیات قومی در کتابخانه‌های عمومی یکی از شهرستان‌های غرب کشور دفاع کردیم، مشخص شد که در رابطه با ادبیات قومی شهر و روستا، منابع فوق‌العاده ضعیف هستند.
وی با طرح پرسش‌هایی ادامه داد: مگر قرار نیست ما نیاز مخاطبان را مدنظر قرار بدهیم؟ آیا قرار است ما تعامل با ناشران را مدنظر قرار دهیم؟ آیا قرار است ما ارسال کتاب‌ها را به‌صورت کارتن ادامه دهیم؟ آیا قابل قبول است که ما در کتابخانه یک محله اهل تسنن کتاب‌هایی درباره نکوهش اهل تسنن قرار دهیم؟ اینها مواردی است که درخواست دارم مورد توجه مجموعه‌سازی برای کتابخانه‌ها قرار گیرد.
انجمن‌های کتابخانه‌های عمومی محل گردهمایی مدیران استانی سابق
همچنین احمد شعبانی، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به موضوع انجمن کتابخانه‌های عمومی در استان‌های کشور، گفت: این انجمن‌ها یک حالت سیاسی اجتماعی در استان‌ها پیدا کرده و به جای اینکه از متخصصان اجتماعی و متخصصان حوزه کتابداری استفاده شود، به نظر می‌آید افرادی که ممکن است در گذشته صاحب منسبی بوده‌اند و الان منسبی ندارند، به این انجمن‌ها معرفی می‌شوند که در نهایت نمی‌توانند به نحو مطلوبی مسئولیت‌های خود را اجرا کنند.
وی در تشریح فضای حاکم بر این انجمن‌ها گفت: در بسیاری از این انجمن‌ها در استان‌های کشور، در بهترین حالت ممکن است یک یا دو کتابدار معرفی شود که در حقیقت این کتابداران در میان افراد کثیری چون شهردار سابق، فرماندار سابق و استاندار سابق، در اقلیت کامل قرار دارند. تجربه نشان داده که افرادی که دغدغه فرهنگی ندارند و عهده‌دار چنین مسئولیت‌هایی می‌شوند، نمی‌توانند به مسئولیت‌های کتابداری خود جامه عمل بپوشانند.
شعبانی با اشاره به اینکه «شاید همین بحث استخدام‌ها هم ناشی از دخالت و اعمال نظر چنین انجمن‌های کتابداری باشد»، پیشنهاد داد: ما می‌توانیم با ایجاد شوراهای علمی در نهاد کتابخانه عمومی استان‌ها که با اکثریت کتابدارها و شرکت متخصصان اجتماعی و فرهنگی تشکیل می‌شود، از بروز مشکلات این چنینی جلوگیری کنیم.
وی پیشنهاد داد که اگر نهاد بتواند به برخی کتابخانه‌های درجه یک کشور را به‌صورت «پایلوت استادی» ردیف بودجه مستقل اختصاص دهد، این کتابخانه‌ها هم در بحث مجموعه‌سازی می‌توانند فعالیت کنند و هم به مرور یک تشخص پیدا می‌کنند تا بتوانند مانند شعب بانک‌ها خودشان را اداره کنند و به سازمان بالا دستی چشم نداشته باشند.
انتصاب مدیران غیر متخصص و دلسردی کتابداران استان‌ها
عبدالحسين فرج پهلو، عضو هیات علمی و مدیر گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران با انتقاد به برخی جابه جایی‌های مدیریتی و انتصابات اخیر در نهاد کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان گفت: قرار گرفتن افرادی که خارج از بدنه کتابداری هستند، تبعاتی در پی دارد که به دلسردی جامعه کتابداری در آن استان می‌انجامد؛ وقتی در راس نهاد کتابخانه‌های عمومی یک استان فردی قرار می‌گیرد که بنده که از سال 56 درحال خدمت و فعالیت در حوزه کتابداری هستم، ایشان را نمی‌شناسم، برای من بسیار جای تعجب دارد.
فرج پهلو عنوان کرد: متاسفانه این انتصاب و اتفاق در حالی رخ داد که موقعیت استان خوزستان پس از مدت‌ها به سمت بهبودی پیش می‌رفت که شاخص‌های عملکردی که شما در اختیار دارید به خوبی گواه این موضوع است.
وی در پایان سخنان خود گفت: انتظار داشتیم که در مورد مدیریت استان تصمیم درستی اتخاذ شود که متأسفانه انتظار ما برآورده نشد و نارضایتی و دلسردی بسیاری از کتابداران واقعیتی است که باید از آن اطلاع داشت.
کتابداران نیاز به برنامه‌ریزی در حوزه‌های آموزش، پوهش و اخلاق دارند
در ادامه این نشست غلامرضا فدایی عراقی، مدیر گروه دانشکده علم اطلاعات دانشگاه تهران درباره برنامه‌ریزی در حوزه کتابداری گفت: اولین برنامه‌ای که در حوزه کتابداری باید مدنظر قرار بگیرد این است که وضعیت کتابدار و کتابداری باید ارتقاء پیدا کند.
وی با اشاره به اینکه نهاد کتابخانه‌های عمومی دارای سرمایه کلان و بسیار ارزشمندی به نام نیروی انسانی است، افزود: آن چیزی باعث تأسف است این است که این مجموعه عظیم در مسائل کلان کشور هیچ گاه مطرح نیستند و کسی نیست که حرفهای ایشان را به بالا منتقل کند؛ شاید یکی از دلایل آن پراکندگی جامعه کتابدار است، به‌طوری که بخشی از آن زیر نظر وزارت ارشاد است، بخشی زیر نظر وزارت علوم، وزارت بهداشت، شهرداری و غیره است و هیچ متولی واحدی ندارد.
فدایی ارتقاء خدمات در کتابخانه‌ها و نقش کتابداران و کتابخانه‌ها در فرهنگ اجتماعی را از دیگر برنامه‌های پیشرو در حوزه کتابداری عنوان کرد و ادامه داد: با وجود اینکه کتابداران می‌توانند در موضوع فرهنگ اجتماعی بسیار فعال و موثر باشند، اما تا به حال حتی به آن اشاره هم نشده است. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌تواند با برنامه‌ریزی‌های صحیح حوزه فرهنگ اجتماعی را متحول کند.
مدیر گروه دانشکده علم اطلاعات دانشگاه تهران با بیان اینکه کتابخانه‌ها با مساله نشر به‌صورت انفعالی برخورد می‌کنند، افزود: در حال حاضر موقعیت نشر به گونه‌ای است که ما از عوامل بیرونی تأثیر می‌گیریم، اما چرا کتابداران نباید ما در روند تألیف و نشر تأثیرگذار باشیم؟ اگر فرض ما بر این باشد که کتابدار عضو فعالی است که می‌تواند با مردم در ارتباط باشد، می‌تواند بر اساس نیازهای جامعه به مولفان خط بدهد.
وی در پایان سخنانش اظهار کرد: به‌طور کلی برنامه ریزی برای قشر کتابدار باید در سه حوزه آموزش، پژوهش و اخلاق صورت گیرد؛ به این صورت که بدانیم وقتی کتابداری را استخدام می‌کنیم چه برنامه‌های آموزشی برای او داریم. چه نگاهی درباره پژوهش و فعالیت‌های پژوهشی داریم و در نهایت مساله اخلاق، نه اخلاق حرفهای بلکه اخلاق انسانی را مد نظر قرار گیرد که کامل کنده این حوزه است.
توسعه کتابخانه‌های عمومی مستلزم پیاده‌سازی برنامه‌های بلند مدت است
جعفر مهراد، رئیس کمیته برنامه ریزی علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم نیز طی سخنانی اظهار کرد: به اعتقاد من مساله کتابخانه‌های عمومی یک مساله ساختاری است که ابتدا کارهای مهم و تعاریف کمی و کیفی برای تجهیز و توسعه کتابخانه‌های عمومی به خوبی به عمل نیامده است.
وی با اشاره به روند توسعه در جامعه ادامه داد: استحضار دارید که توسعه به یکباره اتفاق نمی‌افتد و باید به تدریج و در طول سال‌ها و در پرتو برنامه‌های مدون و سیاست‌های موثر و متناسب با جایگاه طبیعی کتابخانه‌های عمومی رخ دهد؛ آنچنان که در تمام کشورهای پیشرفته نیز چنین است.
جعفر مهراد عنوان کرد: فضای کتابخانه‌های عمومی به‌طور جدی تغییر پیدا کرده و ایران در راه توسعه اقتصادی قدم گذاشته و کتابخانه‌های عمومی هم باید این فضا را دریابند. توسعه کتابخانه‌های عمومی مستلزم معیارها، شاخص‌ها و نشانگرهای کمی است که باید در قالب برنامه‌های مثلا پنج ساله تدوین و پیاده‌سازی شود. در این صورت است که کتابخانه‌های عمومی قادر خواهند بود اهداف خدمتی را تعریف و در طول مدت زمانی که اشاره شد، اجرا کنند.
نظر شما