به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کاوه بیات، پژوهشگر تاریخ در این نشست ابتدا درباره اسناد این کتاب به سخنرانی پرداخت و گفت: یک نسخه میکروفیلم از این اسناد در اختیارم قرار گرفت که سه بخش داشت. یک قسمت برای قاینات، دیگری برای کنسولگری مشهد و قسمت بعد اسناد واحد اطلاعات ارتش بریتانیا که این بخش از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود. این گزارش‌ها معطوف به رصد کردن اقدامات آلمان است.

وی ادامه داد: قسمتی را در اختیار آقای بیرجندی گذاشتم که ترجمه آن کتاب «یادداشت‌های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات» شد. مابقی که در دست من است، نواقصی دارد که امیدوارم با کمک‌های دکتر تفرشی برطرف شود. بخشی از اسناد را به کتابخانه آستان قدس رضوی دادم و تبدیل به فایل دیجیتالی شد.

بیات با اشاره به کمبود اسناد داخلی گفت: اسناد داخلی در این حوزه بسیار کم است. یکی از مهمترین آنها، اسناد خاندان اسدالله علم است که بخشی از آن در خانه این خاندان در تهران بود که در اختیار بنیاد مستضعفین قرار گرفت. بخش دیگر هم در خراسان بود که به آستان قدس رضوی رسید و این مرکز نیز بخشی از این اسناد را منتشر کرد.

فقدان روشی واحد برای ثبت منظم حوادث و تحولات تاریخی

این پژوهشگر تاریخ افزود: این جنس گزارش‌ها را که در کنار هم می‌گذاریم، متوجه فقدان یک روش واحد برای ثبت منظم حوادث و تحولات می‌شویم. گزارش‌هایی که ما در اختیار داریم پراکنده و نامنظم‌اند، در حالی‌که گزارش‌هاي انگلیسی‌ها جامع هستند.

وی در ادامه به وضعیت بیرجند در دوره مورد بحث اشاره کرد و ادامه داد: اگر به‌طور کلی بنگریم حوزه خراسان در بخش اعظم جنگ جهانی اول حوزه آرامی است. با وجود اینکه به علت بافت عشایری گسترده‌ای که دارد مستعد آشوب است. پس از سال 1917 که قوای روسیه عقب می‌نشیند و منطقه تاحدودی دچار آشوب می‌شود، باز حوزه قاینات و سیستان آرام است. دلیل آن هم می‌تواند خرد و تامل نهفته در نوع ملک‌داری شوکت‌الملک در این منطقه باشد که دنبال جنجال و آشوب نیست.

بیات ادامه داد: بعد از سال 1917 میلادی بخش‌های شمالی‌تر این منطقه شلوغ می‌شود و بین ایلات درگیری‌هایی رخ می‌دهد اما بیرجند دوره آرامی را طی می‌کند و گزارش ها نیز این آرامش را منعکس می‌کنند. تمرکز و توجه ماموران بریتانیا در این بخش از ایران معطوف به رهیابی عناصر آلمان، اخبار افغانستان و گزارش‌هاي کم‌اهمیت‌تر درباره تحولات محلی است.
 
 تواریخ محلی در رسیدن به روایت جامع از تاریخ ایران نقش مهمی دارند

محمود فاضل‌بیرجندی، مترجم کتاب نیز در این نشست عنوان کرد: اسنادی که در این کتاب گردآوری شده، تنها اختصاص به مسائل انگلستان ندارد و در ارتباط با هر موضوعی که بخواهیم در حوزه تاریخ جنوب خراسان تحقیق و پژوهش کنیم به این کتاب نیاز خواهیم داشت. چرا که اسناد انگلیسی است و اعتبار فراوانی دارد.

وی افزود: افرادی که این گزارش‌ها را فراهم آورده‌اند، خود را محدود به موضوع خاصی نکرده‌اند و در هر مساله‌ای اشراف داشتند. این اسناد اطلاعات ارزشمندی از سیستان و بلوچستان، شهرهای غرب، جنوب افغانستان و استان کرمان ارائه می‌دهند.

بیرجندی با بیان اینکه ایرانیان در زمینه گزارش‌نویسی ضعیف عمل کرده‌اند، اظهار کرد: در ترجمه این کتاب پی به این نکته بردم که ایرانیان در این زمینه فقیر هستند. هیچ یادداشتی از عموم مردم گرفته تا خواص منطقه سیستان و قاینات درباره رویدادها و تحولات تاریخی در دست نداریم. تعداد اندکی از این گزارش‌ها نیز که موجود است، جزییات اخبار و رویدادهای محلی را ذکر نکرده‌اند.

سیاست انگلیسی‌ها این بود که با مردم محلی روابط نزدیک برقرار کنند

این مولف با اشاره به تاسیس کنسولگری بریتانیا در بیرجند گفت: در سال 1288 شمسی کنسولگری در بیرجند دایر می‌شود و تا بعد از پایان جنگ جهانی دوم نیز برپا بود، یعنی حدود 40 سال. من تنها دو سال را ترجمه کردم و حداقل 38 سال دیگر هنوز در دسترس‌ ما نیست.

وی در ادامه به بیان وضعیت بیرجند در این زمان پرداخت و اظهار کرد: در جریان حضور انگلیسی‌ها در جنوب خراسان، آنها علاوه بر کنسولگری، قشون و کادر اداری و سیاسی نیز داشتند. اما بیشتر از اینکه انگلیسی‌ها در این منطقه باشند، هندی‌ها و به‌ویژه سیک‌ها در این محل در رفت و آمد بودند. در بیرجند هنوز هم به اسامی هندی برمی‌خوریم.

بیرجندی افزود: یکی دیگر از بناهایی که به آن برخوردم، باغ کنسولگریی است که هنوز نیز با همان معماری پابرجاست. در جلوی باغ، زمین تنیسی وجود دارد که از نکات جالب‌توجه این منطقه به‌شمار می‌رود و در تاریخ ورزش ایران حائز اهمیت است و باید به ثبت برسد.

وی ادامه داد: انگلیسی‌ها سیاست‌شان این بود که با مردم محلی روابط نزدیک برقرار کنند. در راستای دستیابی به این هدف پزشک کنسولگری به مداوای مردم منطقه نیز می‌پرداخت. روابط او با مردم محل بسیار قابل تامل و تعمق است. درحقیقت او مجرای ارتباط با مردم بود. حشر و نشر مردم که شیعه‌مذهب بودند با پزشکی از اهل سنت از دیگر نکات جالب‌توجه این ارتباط بود.

تواریخ محلی کمک می‌کند تا روایت جامعی از تاریخ ایران به‌دست آوریم

این نویسنده درباره ترجمه این کتاب گفت: برای زبان کتاب بسیار درنگ کردم. تلاشم این بود که کتاب را به زبان و اصطلاحات امروز برنگردانم و به زبان قاجاری ترجمه کنم اما با این امر موافقت نشد. با این حال سعی کردم تا جایی که امکان داشت زبان نگارش امروزی نباشد.

وی ادامه داد: اسنادی که در اختیار داشتم در برخی موارد افتادگی‌هایی داشت، برای رفع این کاستی به بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی رفتم و از دستگاه میکروفیلم آنها استفاده کردم و در نهایت توانستم جاهای مخدوش را پُر کنم. برای اینکه کتاب برای خواننده جذابیت بیشتری داشته باشد، زیرنویس‌های بسیاری برآن نوشتم. اسامی اماکن را با مراجعه به منابع و راهنمای‌های آقای بیات در پایان کتاب آوردم.

وی با اشاره به اهمیت تواریخ محلی در جهت‌دهی به تاریخ ملی اظهار کرد: این کتاب، یک تاریخ محلی است و نباید ما را از پرداختن به تاریخ میهن عزیزمان ایران دور کند. تواریخ محلی کمک می‌کنند تا روایت جامعی از تاریخ ایران به‌دست آوریم. درحقیقت من برای اینکه کمکی به تدوین روایت تاریخ ایران شود، این اثر را ترجمه کردم.
 
اشتباه ناشر برای نوشتن نام حامی مالی کتاب به جای مترجم 

جمشید کیانفر، رئیس مرکز نقد نیز که در این نشست حضور داشت، گفت: اولین نقدی که می‌شود برای این کتاب مطرح کرد عبارت «به اهتمام: محمود رفیعی» در جلد کتاب است. همین اشتباه موجب شده برخی تصور کنند کتاب ترجمه رفیعی است. درحالی که وی تنها حامی مالی این اثر بوده است.

وی ادامه داد: متاسفانه گاهی اوقات کاربرد دقیق واژه‌ها را نمی‌دانیم و همین امر شبهاتی را برمی‌انگیزد. به جای واژه اهتمام باید از عبارت حامی مالی استفاده می‌شد که متاسفانه با توجه به اینکه ناشر هم  کم سابقه نیست اما دقتی به این مساله نکرده است.

 نقد و بررسی کتاب «یادداشت‌های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات»  چهارشنبه 12 آذر با حضور محمود فاضل‌بیرجندی، مترجم کتاب،کاوه بیات، پژوهشگر تاریخ، مجید تفرشی، سندپژوه و کارشناس تاریخ معاصر ایران و جمشید کیانفر رئیس مرکز نقد مؤسسه خانه کتاب در سرای اهل قلم برگزار شد.

 متن سخنرانی دکتر مجید تفرشی را در اين مراسم اینجـــا بخوانید.