به گزارش خبرگزای کتاب ایران(ایبنا) نشست «گرجی‌پژوهی در ایران» با حضور بهرام امیراحمدیان، استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران، محمدعلی اسفنانی، نماینده مردم فریدن در مجلس شورای اسلامی، ماموکا کوراسبدیانی، نماینده فرهنگی جمهوری گرجستان، سعید مولیانی، امین‌الله قدیانی و امیر نیریانی از گرجی‌پژوهان چهارشنبه 21 آبان در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

امیراحمدیان با اشاره به سفرنامه گرجستان خود گفت: در اولین سفری که به گرجستان داشتم هرآنچه را دیدم و شنیدم در قالب یک سفرنامه درآوردم. در سفرهای بعدی نیز مطالبی را یادداشت می‌کردم. امروز با مرور این یادداشت‌ها، متوجه می‌شوم جامعه گرجی بسیار تغییر کرده است. مساله‌ای که امروز وجود دارد این است که آداب و رسوم گرجی‌های ساکن ایران به فراموشی سپرده شده‌اند. 

وی ادامه داد: برای حفظ یک قوم که ویژگی‌های خاص خود را دارد، باید آداب و رسوم آن را ثبت و ضبط کرد. اخیرا کتابی را درباره مردم‌شناسی اقوام دری زبان افغان با یک تاجیک تالیف کردم. در این کتاب مجموعه غنی‌ از آداب و رسوم افغان‌ها گردآوری شده اما متاسفانه هیچ کدام از آنها اکنون در افغانستان جاری نیست. 

امیراحمدیان درباره طرح خود مبنی بر گردآوری مجموعه آداب و رسوم گرجی‌ها اظهار کرد: در یکی از صفحات اجتماعی (فیسبوک) به گرجی‌های ساکن در ایران پیشنهاد دادم یک مجموعه فولکلور ایجاد کنیم. یکی از مزایای این طرح این است که ارزش‌های فراموش شده احیا می‌شوند. چرا که فرهنگ هسته یک ملت است. 

این پژوهشگر افزود: برای این طرح چارچوبی را تعریف کرده‌ام و نام آن را «کتاب فرهنگ گرجی‌ها» گذاشتم. بسیاری از آداب و رسوم، مثل‌ها، چیستان‌ها و دیگر نمادهای فرهنگی گرجستان در اثر مرور زمان رنگ باخته‌اند. اکنون با نگاهی به اطراف و پیرامون خود می‌توان دریافت که تا چه اندازه حفظ، نگهداری و ثبت آداب و رسوم الزامی است. تدوین فرهنگ مردم کار دشواری است اما با حمایت و همکاری پژوهشگران این حوزه تحقق می‌پذیرد. 

امیراحمدیان افزود: براساس طرحی که دادم این کتاب در دو بخش فرهنگ مادی و فرهنگ معنوی تنظیم می‌شود. پیشنهاد دادم هریک از گرجی‌های ایران و فرهیختگان کهنه‌کار که از آداب و رسوم این قوم اطلاع دارند، اطلاعاتشان را حتی اگربه اندازه یک پاراگراف است در اختیار ما قرار دهند تا در تدوین این اثر از آن استفاده کنیم. 

وی با اشاره به اهمیت حمایت از انتشار چنین اثری عنوان کرد: برای چاپ این کتاب نیازمند آن هستیم که همچون دوره مشروطیت، فرهنگ‌دوستان و صاحب‌منصبان سرمایه چاپ و انتشار آن را فراهم کنند و نام نیک از خود برجای بگذارند. 

گرجی‌پژوهی مناسبات ایران و گرجستان را گسترده‌تر می‌کنند 

محمدعلی اسفنانی، نماینده مردم فریدن در مجلس شورای اسلامی در این نشست با اشاره به اشتراکات فرهنگی دو کشور ایران و گرجستان اظهار کرد: گرجی‌پژوهی موجب ارتباطات گسترده‌تر میان ایرانیان و گرجیان می‌شود. به این مساله از زوایای مختلفی می‌توان نگاه کرد. اگر بخواهیم از حیث تاریخی به آن نگاه کنیم،  انفکاکی بین گرجیان حاضر در گرجستان و گرجیان مقیم ایران وجود ندارد. درطول 400 سال گذشته گرجی‌ها در محلی به نام فریدن ساکن شدند و با وجود این‌که اطراف آنها تماما زبان‌های مختلف از فارسی و ترکی گرفته تا ارمنی تکلم می‌شد، این زبان با همه اصالت و محتوایش حفظ شده است. 

وی ادامه داد: فرهنگ غنی ایرانی به اندازه‌ای پربار بود که فرهنگ قوم ویرانگری چون مغول نه تنها نتوانست آن را ازپای درآورد، بلکه در آن جذب و ذوب شد و انسان‌های دین‌مدار و عالمی از درون آن پدید آمدند.این فرهنگ غنی ایرانی با فرهنگ گرجی تلفیق شد و آن را تقویت کرد. از جنبه دینی به جرات می‌توانیم بگوییم گرجی‌های ایران تنها اقلیت قومی‌اند که تمامشان شیعه هستند. در دوره صفویه، که تنها دولت شیعی بعد از حکومت حضرت علی (ع) را تشکیل دادند، گرجیانی که شاه عباس به ایران آورده بود، بزرگترین حامیان این دولت شیعه را تشکیل دادند و اعتماد شاهان صفوی به آنها به اندازه‌ای بود که بزرگترین و حساس‌ترین مناصب حکومتی یعنی دیوانسالاری و خزانه‌داری به آنها واگذار شد. 

اسفنانی با بین این‌که امروز به جای افتخار به گذشته درخشان خود باید از ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم، گفت: این‌که ما به مفاخر و گذشتگان خود ببالیم خوب است اما همیشه کارآمد و موثر نیست حتی گاهی اوقات موجب می‌شود از ظرفیت‌های موجود غافل بمانیم. امروز ظرفیت دو کشور چنان بالاست که می‌توانند ارتباطات گسترده‌ای با یکدیگر در تمام ابعاد داشته باشند. 

برنامه ویژه‌ای برای توسعه گرجی‌پژوهی تدوین شود

سپس ماموکا کوراسبدیانی، نماینده فرهنگی جمهوری گرجستان در ایران نیز در این نشست باابراز خرسندی از برگزاری چنین جلساتی اظهار کرد: این نشست گام مهمی برای توسعه بیشتر روابط دو کشور است و می‌تواند موجبات گسترش گرجی‌پژوهی به‌عنوان یک علم را در ایران فراهم کند. سفارت گرجستان پذیرای ایده‌های جدید در این زمینه است و هرگونه حمایت مادی و معنوی که گرجی‌پژوهان نیازمند آن هستند، از آنها خواهد کرد.

وی افزود: باید راهکارهای توسعه گرجی‌پژوهی در ایران را بررسی و برنامه ویژه‌ای برای آن تدوین کنیم. با همکاری گرجی‌پژوهان ایران این اتفاق خواهد افتاد و روابط دیرینه دو کشور گسترش پیدا خواهد کرد. سفارت گرجستان در این زمینه از هیچ کمکی دریغ نمی‌کند. 

منابع گرجی، اطلاعات ارزنده‌ای درباره ایران دارند
 
سعید مولیانی از گرجی‌پژوهان نیز با اشاره به تالیفات گرجی‌پژوهی‌ اظهار کرد: منابعی که درباره گرجی‌ها نوشته شده در دو گروه جای می‌گیرند؛ کتاب‌هایی که گرجیان ایران نوشته‌اند و دسته دوم تالیفاتی که گرجی‌های گرجستان از خود برجای گذاشته‌اند. نخستین کتابی که درباره گرجی‌های ایران نوشته شده است «ایران و گرجی‌های ایران» نام دارد.

وی افزود: لادواغنیاشویلی، نویسنده کتاب حدود 80 سال پیش به واسطه اخباری که یک مسافر گرجی به اوضاع و احوال گرجی‌های فریدن ایران دارد، سفری به این منطقه کرد و حاصل آن این کتاب بود. کتاب از دیدگاه‌های مختلفی حائز اهمیت است، آمارهای دقیق از روستاها و ساکنان آن، اطلاعات ارزشمند درباره تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران و اشاره به آداب و رسوم این اقوام از نکات ویژه این کتاب است.

مولیانی ادامه داد: کتاب دیگری که باید از آن یاد کنم، «گرجیان فریدن» نوشته امباکو چلیدزه است. سفرنامه‌ای که با توجه به آشنایی نویسنده آن به زبان فارسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از این نویسنده کتاب دیگری نیز با عنوان «شش سال در ایران» در دست است. دو سال پیش مرکز نسخ خطی گرجستان کتابی را بر اساس دو کتاب چلیدزه منتشر کرد.

این گرجی‌پژوه در معرفی دیگر تالیفات این حوزه گفت: «گرجیان فریدن در گرجستان» تالیف تساگاره ییشویلی، «عروسی در گرجی‌های فریدن» نوشته گویسیوندزه که تمام آداب و رسوم ازدواج و مراسم عروسی گرجیان را به تفصیل شرح داده است، «گرجی‌ها در استانبول ایران» به قلم اوگنی دالجیو، «تا فریدن راهی نیست» تالیف میمینو شویلی و «اشعار فریدنی‌ها» برخی از مهم‌ترین آثاری به‌شمار می‌روند که از سوی گرجیان درباره گرجی‌های ساکن ایران به رشته تحریر درآمده است.

مولیانی در ادامه با اشاره به آثاری که ایرانیان درباره گرجی‌های ساکن در ایران نوشته‌اند، عنوان کرد: «ایرانیان گرجی» تالیف محمد پسیانی نخستین کتابی است که از سوی یک تبعه گرجی ساکن ایران درباره این اقوام نوشته شده است. «فرهنگ گرجی-فارسی»، «تاریخ گرجی‌های ایران»، «فرهنگ گرجی‌ها» و «تاریخچه روستای گرجی محله» از دیگر آثاری است که از ایرانیان درباره گرجی‌ها تالیف کرده‌اند.

وی ادامه داد: یکی از کارهای بسیار ارزشمندی که توسط ایرانشناس و گرجی‌شناس ژاپنی هیروتاکه مایدا انجام شده است، «گرجی‌ها در ایران عصر صفوی» نام دارد. این کتاب به صورت کامل خاندان‌های گرجی و نقش آنها را در دوره صفوی بررسی کرده است.

مولیانی با بیان اهمیت این منابع در شناخت مناسبات دو کشور ایران و گرجستان گفت: باید زمینه‌ای را فراهم کنیم تا این آثار ترجمه و در ایران منتشر شوند، چرا که اطلاعات ارزنده‌ای درباره وضعیت ایران در دوره‌های مختلف دارد و جایگاه گرجی‌ها در جامعه ایران را شامل می‌شود. این منابع اطلاعات نابی درباره ایران دارد که شاید در هیچ کتاب دیگری به آنها اشاره نشده باشد. 

گزارش‌های مسافران ایرانی از تفلیس با تکیه بر دو نسخه خطی 

امین‌الله قلانی، گرجی‌پژوه دیگری که در این نشست حضور داشت با اشاره به مقاله‌ خود با موضوع مقایسه تطبیقی گزارش‌های مسافران ایرانی از تفلیس پس از امضای عهدنامه گلستان با تکیه بر دو نسخه خطی عنوان کرد: دو نسخه خطی که در این مقاله به آنها استناد داده شده؛ یکی نسخه مجدالدوله و دیگری نسخه میرزاتقی خان انصاری کاشانی است. نسخه نخست تا کنون در ایران به چاپ نرسیده اما نسخه دوم دوبار در کشور به چاپ رسیده است. 

وی افزود: گرجیان از اقوام کهن قفقاز هستند و به‌عنوان یکی از نژادهای منحصر به‌فرد آسیا شناخته می‌شوند. بعد از این‌که دین مسیحیت دین رسمی گرجستان شد، انسجام دینی بیشتری پیدا می‌کند. طبیعی است در چنین موقعیتی احساس استقلال در میان گرجی‌ها شدت می‌گیرد اما کشورهای کوچک همیشه مجبورند تحت حمایت کشورهای قدرتمندتر از خود قرار بگیرند. درباره گرجستان نیز چنین اتفاقی می‌افتد. در دوره‌ای گرجستان به دلخواه خود تحت حمایت امپراتوری‌های بزرگ قرار می‌گیرد.

این پژوهشگر اظهار کرد: بعد از انحطاط ساسانیان و ورود اسلام به ایران، گرجستان زیر نفوذ آنها قرار می‌گیرد. بعد از این‌که این نفوذ تکمیل می‌شود، این رکود برای حکمرانان مسلمان نیز اتفاق می‌افتد و می‌بینیم گرجیان چندان تمایلی به حکمرانی آنها هم نداشتند. بعد از ضعف و انحطاط حکمران مسلمان یک دوره‌ای را شاهد هستیم که دوره طلایی در گرجستان اتفاق می‌افتد و استقلال را تجربه می‌کنند. پس از آن با ظهور دو قدرت بزرگ صفوی و عثمانی، گرجستان شرقی تحت تاثیر صفویان قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: چند عامل بر روابط گرجیان با سلاطین صفوی تاثیر می‌گذارد؛ تجربه تاریخی گرجیان نشان می‌داد که به دلیل ضعف قدرت و مشکلات داخلی، سلاطین صفوی و عثمانی یک فضای خالی را در این کشور احساس و تلاش می‌کنند مناقشات خود را به این منطقه ببرند، به دنبال آن نیز نارضایتی‌هایی بروز می‌کند. یک عامل دیگر را نیز باید اضافه کنیم و در این باره بهتر است به مستندات فرهنگ‌های عامیانه اقوام ایرانی رجوع کنیم. اقوام ایران اغلب گرجی‌ها را با صفاتی همچون خوب‌رویی، چالاکی و زیرکی یاد می‌کنند اما شناخت حکمرانان صفوی و قاجار نسبت به گرجیان این‌گونه نبود. گرجی‌ها با توجه به ضعفی که در مولفه‌های قدرت داشتند برای تامین منافع خود تحت حمایت روس‌ها قرار گرفتند و سرانجام با معاهده گلستان ادعای ایران درباره گرجستان پایان می‌پذیرد. 

شاهنامه فردوسی، الهام‌بخش شاتاروستاولی در سراییدن پلنگینه‌پوش 

امیر نیریانی نیز در این نشست به بررسی جایگاه شاتاروستاولی، شاعر گرجی در ادبیات ایران و اثر وی، پلنگینه‌پوش در ادبیات جهان پرداخت و گفت: شاتاروستاولی در ابتدای پلنگینه‌پوش می‌گوید این داستان را از گنج‌گاه ایران پیدا کرده که منظور وی همان شاهنامه فردوسی است. او در نوشتن حماسه خود از این اثر گرانقدر استفاده بسیار می‌کند. شاتاروستاولی افزون بر این از اشعار نظامی گنجوی نیز بهره برده است. او به زبان عربی و فارسی تسلط کامل داشت با این وجود ما هیچ شناختی از او و اثرش نداریم. 

این گرجی‌پژوه افزود: هرچند کتاب او دو بار در ایران به چاپ رسیده است اما هنوز اطلاعات درباره او و کتابش در ایران بسیار محدود است. کتاب او تاکنون به 50 زبان ترجمه شده است و این نشان از اهمیت این اثر دارد. ما باید در محافل علمی این شاعر ارزنده گرجی را بشناسانیم.