به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «غزه، ادوارد سعید و امپریالیسم» و نقد و بررسی کتاب «فرهنگ و امپریالیسم» نوشته ادوارد سعید، فیلسوف فلسطینی‌الاصل تبعه آمریکا با سخنرانی دکتر فاطمه صادقی گیوی، پژوهشگر علوم سیاسی یکشنبه 6 مهرماه در اندیشگاه کتابخانه ملی برگزار شد. 

فاطمه صادقی‌گیوی(دختر آیت‌الله محمدصادق صادقی‌گیوی معروف به خلخالی) در ابتدای این نشست به اصطلاح قربانی شدن به دست قربانی که توسط سعید مطرح شده بود اشاره کرد و گفت: فلسطینی‌ها توسط اسرائیلی‌هایی که روزی قربانی قتل عام در اردوگاه آشویتس شده بودند، قربانی می‌شوند. او به مساله فلسطین این طور نگاه کرده و آن را ارزیابی می‌کرد؛ قربانی‌ای که به دست قربانی دیگر از پای می‌افتد. 

وی به مقاله یکی از نویسندگان ایرانی بدون ذکر نامی از او، درباره نقدی که بر شرق‌شناسی ادوارد سعید داشت، اشاره کرد و افزود: این نویسنده معتقد است افکار سعید درباره فلسطین کاملا اشتباه است و این عقیده شاید از آنجا نشات می‌گیرد که در ایران نسبت به روشنفکران عرب دیدگاه خوبی وجود ندارد و او همواره از فلسطین دفاع می‌کرده است. 

مساله سعید در شرق‌شناسی فقط اسلام نیست 

صادقی ادامه داد: این نویسنده در مقاله خود اشاره می‌کند که سعید بی دلیل مساله شرق‌شناسی را برجسته می‌کند. تز شرق‌شناسی سعید دارای اشکالاتی هم بوده است زیرا او گاهی چنان در اعماق تاریخ می‌رود که ظاهرا جدال و دشمنی از گذشته میان غرب و شرق وجود داشته در حالی که این گونه نیست و گاهی سعید این نظریه را خودش نقض می‌کند. مساله سعید در شرق‌شناسی فقط اسلام نیست بلکه خود شرق است. به زعم او شرق‌شناسان فقط افراد پشت میزنشین نیستند بلکه بسیاری از آنها در امورکشور مداخله داشتند. 

این نویسنده ادامه داد: ادعای دیگر این نویسنده پاسخ ندادن برنارد لوییس، یکی از مطرح‌ترین شرق‌شناسان به سوالات سعید بوده است در حالی‌که لوییس بحث‌های سعید را احساسی نمی‌داند و جواب سوالات او را می‌دهد. او پرسش‌های سعید را بسیار اصیل می‌داند. این نویسنده سعید را فردی نادان فرض می‌کند که افراد مهم او را جدی نمی‌گیرند و در مواقع مهمی که باید وارد عمل می‌شده، حرکتی از خود نشان نداده است. 

صادقی با اشاره به کتاب «شرق شناسی» اثر ادوارد سعید گفت: این کتاب دو بار به فارسی ترجمه شده اما به دلیل ترجمه و چاپ نامناسب و نوع نگاهی که به سعید وجود دارد، ناخوانده مانده است. کتاب «فرهنگ و امپریالیسم» این نویسنده هم نسبت به کتاب شرق‌شناسی کمتر دیده شده و ترجمه آن دارای نواقصی بود که این نتیجه نوع نگاهی است که نسبت به سعید وجود دارد. 

کتاب «فرهنگ و امپریالیسم» به بسط شرق‌شناسی می‌پردازد 

وی افزود: سعید در کتاب «فرهنگ و امپریالیسم» به بسط شرق‌شناسی می‌پردازد و واژه‌های امپراتوری و امپریالیسم را عنوان کرده و حتی دعوی خود نسبت به شرق‌شناسی را به شکل وسیع‌تر بیان می‌کند. سعید معتقد نیست که ما در عصر پسامدرن زندگی می‌کنیم بلکه ما در عصر امپریالیسم هستیم و این برای فردی فلسطینی که در اثر مناسبات قدرت با اشغال جغرافیایی مواجه شده نظری موجه و طبیعی است. 

صادقی به ترجمه کتاب نیز اشاره کرد و افزود: مترجم سعی در ارائه ترجمه خوبی از کتاب داشته اما گاهی منظور نویسنده را متوجه نشده و این به دلیل کمبود اطلاعات بوده است. سانسور آثار سعید نیز به بد بفهمی منظور مترجم کمک می‌کند. چاپ نشدن بعضی آثار او و سانسور مطالب کتاب باعث مخدوش شدن چهره او شده است و این باعث می‌شود سعید از متفکر جدی به منتقد رده پایین تبدیل شود. 

این پژوهشگر علوم سیاسی بیان کرد: ادوارد سعید آثار متعددی درباره فلسطین نوشت و فیلمی هم با همین موضوع ساخت اما نتوانست با وجود تبلیغات زیاد درباره فلسطین به خوبی مطرح شود و این به دلیل جو دوگانه ایدئولوژیک بود که آنقدر با تبلیغات زیادی روبه‌رو شد که صدای ادوارد سعید که خود فلسطینی بود شنیده نمی‌شد. در این جو دوگانه، طرفداری قالب از فلسطین در یک سو و طرفداری اسراییل در سوی دیگر وجود دارد. در این جو، راه میانه‌ای دیده نمی‌شود و همین جو قالب باعث مهجور ماندن سعید و کج اندیشی درباره او شده است. 

سعید می‌گوید روشنفکران مناسبات دنیا را تغییر می‌دهند 

وی به مصاحبه سعید با سلمان رشدی با عنوان «وطن‌های خیالی» اشاره کرد و گفت: سعید در این گفت‌وگو از سلمان رشدی می‌پرسد که «آیا فلسطینی‌ها هنوز وجود دارند؟» و در پاسخ می‌گوید «البته فلسطینی‌ها هستند اما هویت فلسطینی دیگر وجود ندارد و تبدیل به خاطره شده است.» 

این نویسنده اضافه کرد: در این گفت‌وگو این دو نویسنده که مطرود دولت‌های دیگر هستند بعد از مساله فلسطین به ادبیات ورود می‌کنند. در آثار سعید می‌توان شباهت زیادی میان هویت فلسطینی و هویت روشنفکری دید؛ این‌که یکی از چهره‌های روشنفکری فردی فلسطینی است که از کشور خود آواره شده، تصادفی نیست و از این نکته این نتیجه برمی‌آید که موضع روشنفکری سعید به وضعیت وجودی نزدیک است. 

صادقی بیان کرد: سعید موضع روشنفکر را ناکام گذاشتن دست صاحبان قدرت می‌داند. روشنفکر تکنوکرات نیست و سخنانی را که خوشایند دیگران نباشد بدون هراس بیان می‌کند. او معتقد به وجود روشنفکر آکادمیک یا غیر آکادمیک نیست و او را به دور از ساختار و مناسبات می‌پسندد. سعید روشنفکران را کسانی می‌داند که مناسبات دنیا را تغییر دادند. 

اشغال سرزمين نه تنها جغرافیایی بلکه فکری است 

سخنران این نشست اضافه کرد: ادوارد سعید انتظار روایت کردن هویت فلسطینی برای جلوگیری از نابودی آن را داشت و خود نیز در این راه کارهایی را انجام داده بود. سعید دغدغه طرح هویت فلسطینی توسط فلسطینی‌ها را به دلیل جابه‌جایی‌های زیاد در سر داشت و از این‌که فلسطین تبدیل به هویت خیالی شود، هراس داشت. 

صادقی ادامه داد: برای سعید هویت فلسطینی، هویتی در راستای دیگر هویت‌ها نبود بلکه هویتی گره خورده با اشغال بود، افرادی که همه داشته‌های خود را از دست داده بودند. به همین دلیل می‌توان گفت که مساله اشغال نه تنها جغرافیایی بلکه فکری هم می‌تواند باشد. اشغال و امپریالیسم صرفا مقوله جغرافیایی و فکری نیستند بلکه با هم گره خورده‌اند. 

سعید روشنفکری نیست که فقط به حوزه ادبیات پناه ببرد 

وی ادامه داد: رشدی در ادامه گفت‌وگوی خود با سعید به مساله ادبیات اشاره می‌کند و سعید ناراحتی خود را از این‌که فلسطینی‌ها هویت خود را روایت نمی‌کنند، بیان می‌کند. سعید روشنفکری نیست که فقط به حوزه ادبیات پناه ببرد بلکه او رابطه‌ای میان عمل و نظر قرار می‌دهد. سعید معتقد است اگر خاطره بسیج نشود در عمل نمی‌توان قلمرو اشغالی را پس گرفت. ساختن تخیل برای ساختن واقعیت از اهمیت بالایی برخوردار است و این‌جاست که اختلاف میان رشدی و سعید پدیدار می‌شود چرا که رشدی ادبیات را خانه خیالی و ابدی می‌داند اما سعید عملی با مساله روبه‌رو می‌شود. 

صادقی در پایان سخنانش گفت: من با خواندن نقدهایی که نسبت به سعید وجود دارد متوجه شدم این تعهد که روشنفکر مستقل بماند وجود ندارد بلکه باید به کسی وام دهد و زیر سایه او باشد. علاوه بر این وجود سانسور در شکل‌گیری صورت مخدوش از ادوارد سعید و بحث‌های او به طور خاص و کل روشنفکری در جهان عرب مصداق پیدا می‌کند.