خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – مالک خواجه‌وند: فخرالدینی در مقام مدرس موسیقی، آهنگساز و موسس و رهبر ارکستر ملی ایران تا سال 1388، کمتر فراغت نگارش نظریات و درس- گفتارهایش را داشته است. این اولین کتابی است که از او در حوزه نظری موسیقی چاپ می‌شود که شامل یادداشت ها، تجربیات و تحقیقاتش درباره موسیقی ایران از دوران جوانی تا امروز اوست.
فخر الدینی سابقه سی‌ساله‌ای در پژوهش و تفحص روی متون و نظریات عبدالقادر مراغی، موسیقیدان ایرانی قرن نهم داشته است. مراغی نویسنده کتابهای جامع الالحان و مقاصد الالحان است که به همراه آثار فارابی، ابوعلی سینا، صفی‌الدین ارموی و قطب‌الدین شیرازی از بزرگترین و ماندگارترن کتابهای تئوری موسیقی ایرانی به شمار می‌روند. فخرالدینی ارجاعات بسیاری در فصول مختلف این کتاب به آرای عبدالقادر مراغی دارد و تحلیل‌های مفصّلی را از رسالات او ارائه می‌دهد.
وی در خصوص ضرورتِ توجه به این موسیقیدان گفته است: «کتاب های موسیقیدانان قدیم اکثرا به زبان عربی هستند و هر چه ترجمه‌ها کمتر در سر راه محقق قرار بگیرد کار اصیل تر در می‌آید. در نتیجه تحقیقات را متکی بر کتابهای عبدالقادر مراغی کردم که به زبان فارسی نوشته است. کتابهای او جامع الحان، مقاصد الحان و شرح ادوار است»
محتوای فصول کتاب
نویسنده مطالعه کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران» را برای خواننده مستلزم گذراندنِ یک دوره کامل تئوری موسیقی عمومی می‌داند و می‌گوید: این کتاب برای کسانی مفید خواهد بود که موسیقی ایرانی را به طور عملی کار کرده و با یک ساز آن را نواخته باشند.
کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران» در 20 فصل تدوین شده است. فصل اول آن «دانستنی‌های لازم» است که در آن فواصل موسیقی ایرانی، وزن و ریتم در موسیقی ایرانی و طرز اجرای تکیه‌ها، شرح و بررسی می‌شوند و عناوین برخی از فصول دیگر آن، «ردیف و تایخچه آن»، «دستگاه و مقام موسیقی قدیم ایران»، «دوازده مقام اصلی»، «طبقات هفده‌گانه موسیقی قدیم»، «آوازات ستّه (شش آواز)»، «شعبات بیست و چهارگانه»، «مبداء و مَحَطّ خوانندگی»، «موسیقی ایرانی از دوره قاجار به بعد»، «دایره ملودی در ردیف موسیقی ایران»، «بداهه پردازی» هستند. همچنین در 9 فصل دیگر شرح و تحلیلی مفصل از هفت دستگاه موسیقی ایرانی و تمامی گوشه‌ها و نغمه‌های آنها ارائه می‌شود.
در فصل «ردیف و تایخچه آن» می خوانیم: «در موسیقی دستگاهی ایران به طرز قرار گرفتن گوشه ها و نغمات موسیقی، ردیف می‌گویند. به دنبال در آمد آهنگ ها یا گوشه ها قرار گرفته و به ترتیب ردیف می شوند و «دستگاه» یا «مقام» را به وجود می‌آورند.»
همچنین در بیست صفحه پایانی این کتاب آلبومی از عکس‌های موسیقیدانان قدیم ایران به همراه دست‌نوشته‌هایی از نویسنده طی تدوین این کتاب ارائه شده‌اند.
شرح وجوهِ اشتراک و افتراقِ موسیقی قدیم و جدید ایران
روشی که نگارنده در این کتاب پیش گرفته متکی به تحقیقات موسیقیدانان قدیم ایران است. در کنار هم قرار دادن مقام‌های موجود در ردیف فعلی موسیقی ایران با نظریات موسیقیدانان قدیم ایران نظیر صفی‌الدین اُرموی و به خصوص عبدالقادر مراغی، وجوه مشترک و افتراق موسیقی قدیم و جدید ایران را تا حدودی برای اهل فن روشن خواهد ساخت. این تحقیقات بر مبنای مقایسه تطبیقی انجام گرفته است. یعنی فواصل نغمات یا درجات دوازده مقام اصلی و شش آواز و شعباتِ (گوشه‌های) بیست و چهارگانه موسیقی قدیم ایران، با فواصلِ نت‌ها یا درجاتِ مقام‌ها یا دستگاه‌ها و گوشه‌های ردیف فعلی موسیقی ایران مقایسه شده‌اند.
فخر الدینی در توضیح ضرورت چنین پژوهشی می‌نویسد: «نتایج حاصله بیشتر نشان از آن دارد که در موسیقی ما تغییرات و جابه‌جایی‌های بسیاری از حدود قرن نهم هجری به این طرف صورت گرفته است که ناشی از تبعیت سلاطین و حکام ایرانی از متعصبینِ با نفوذی است که مخالفِ موسیقی بودند.»
نقش وزن شعر در حفظ اصالت موسیقی قدیم
وی ادامه می‌دهد: «از دوران صفویه به بعد دانشمندان و موسیقیدانان دیگر رغبتی به تحقیق در احوال موسیقی نشان ندادند. در واقع تبلیغات ضد موسیقی چنان موثر افتاده بود که کسی جرئت آن را نداشت که در این زمینه مطلبی بنویسد. این وضع سبب شد تا طی چند سال مقام یا گوشه‌‌ای با اصل خود فاصله بگیرد و تغییر نام هم بدهد. اما از آنجا که موسیقی ایرانی در درجه اول یک موسیقی با کلام است، وزنِ شعر در آن به عنوان یک عامل مشترک بین موسیقی و شعر، نقش مهمی در حفظ و نگهداری وزن‌های قدیم در موسیقیِ با کلام فعلی داشته است. خوشبختانه هنوز در میان آهنگ‌ها و گوشه‌های با کلام ردیف موسیقی ایران، ریتم‌هایی را می‌یابیم که با ریتم های قدیم ایران منطبقند»
فرهاد فخرالدینی متولد 1316 موسیقیدان ایرانی است. او در سال ۱۳۷۷ ارکستر موسیقی ملی ایران را بنیان گذاشت و به مدت ۱۱ سال رهبر ارکستر ملی ایران بود. او هم‌اکنون یکی از اعضای شورای عالی خانه موسیقی ایران است. وی همچنین بر اساس کشفی که از درون کتابهای عبدالقادر مراغی از یکی از ساخته‌های او به عنوان قدیمی‌ترین آهنگ ایرانی داشت، موسیقی سریال امام علی را کار کرد. «شرح بی‌نهایت: خاطرات مشترک آزرم و فرهاد فخرالدینی» تنها کتابی است که پیش از این کتاب توسط این موسیقیدان از انتشارات قطره منتشر شده است.
چاپ دوم کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران» در 480 صفحه با شمارگان 1100 نسخه و بهای 30 هزار تومان از سوی انتشارات معین روانه بازار كتاب شده است.
نظر شما