به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) عصر دیروز هشتم تیرماه، نشست «نقد و بررسی دایره المعارف قرآن لیدن» با حضور مجید معارف، استاد علوم قرآن و حدیث و ناظر ترجمه این دایرةالعارف و همینطور حسین خندق‌آبادی یکی از مترجمان این اثر در سالن کنفرانس بیست و دومین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم برگزار شد.

مجید معارف در ابتدای این نشست درباره نحوه آشنایی خود با این اثر اظهار داشت: اولین برخورد من با دایره المعارف قرآن لیدن در دانشگاه بود، آن زمان که برای ارائه یک واحد درسی بسیار تخصصی باید سراغ آثار قرآن پژوهی خاورشناسان غربی می‌رفتیم و می‌بایست این آثار را با وجود تمام پیش‌زمینه‌ها و پیش‌فرض‌های مولفان آن، مورد بررسی قرار می‌دادیم.

وی افزود: پس از مواجهه با این اثر، همواره اعتقاد داشتم که باید یک آسیب‌شناسی نسبت به مطالعات و پژوهش‌های قرآنی خاورشناسان غربی صورت گیرد، تا اینکه روزی از طرف انتشارات حکمت دعوت شدم تا به عنوان ناظر طرح، نظارت بر کار ترجمه دایره المعارف قرآن لیدن را بپذیرم.

معارف گفت: از پذیرفتن این پیشنهاد بسیار خوشحال هستم، چرا که این کار دو فایده عمده برای من دربر داشت. فایده اول اینکه با مجموعه ای از افکار قرآن ‌پژوهان غربی بصورت یکجا روبرو شدم و همینطور با هزار مدخل به زبان لاتین و ترجمه فارسی آن، که برای من بسیار ارزشمند بود؛ فایده دوم اینکه متوجه تغییر سبک در تعریف دایرةالمعارف شدم که این تغییر سبک به لحاظ قدرت دایره المعارف قرآن لیدن بود که به واقع یک کار صد در صد آکادمیک و علمی بود.

این استاد علوم قرآنی افزود: نویسندگان دایرةالمعارف لیدن از متخصصان و قرآن پژوهان غربی هستند که برخی از آنها بالغ بر 200 مقاله علمی در این زمینه دارند، که نشان می‌دهد این نویسندگان با چشم باز به این حیطه قدم گذاشته‌اند. چراکه آگاهانه می‌دانستند که کتاب مقدس مسلمانان را مورد پژوهش قرار دادند و خود را برای هرگونه اتفاقی آماده کرده‌اند. بطوریکه در مقدمه جلد اول این دایرةالمعارف آمده است که ما می دانیم این کار تا چه میزان خطیر است و به همین دلیل آمادگی دریافت انتقادات را داریم.

وی اظهار نظر خود را درباره این اثر، برپایه جلد اول و دوم این دایره المعارف عنوان کرد و گفت: بطور کلی هر جلد این کتاب متفاوت از جلد دیگر است؛ بطوریکه جلد دوم را به واسطه ارائه بیشتر مفاهیم و مدخل‌های قرآنی و همچنین مقاله‌ای موجود، قرآنی‌تر از جلد اول آن می‌دانم که شاید در جلدهای دیگر آن، این موضوع شدت و ضعف بیشتری داشته باشد.

وی لفزود: بنده قبلا مقاله‌ای در این زمینه با عنوان «دایره المعارف قرآن لیدن، امتیازات و چالش‌ها» ارائه کرده بودم که مهمترین ویژگی مثبت این دایره المعارف را نگاه علمی و تحقیقاتی نویسندگان آن عنوان کرده بودم، به طوریکه نویسندگان آن نهایت سعی خود را کرده بودند تا در  نقطه صفر بی طرف قرار گیرند و با اسناد و مدارک معتبر اظهار نظر کنند.

ناظر ترجمه دایره المعارف لیدن گفت: از نظر محققان غربی فعال در حوزه قرآن پژوهی دو نوع اسناد برای تحقیق وجود دارد، بخش اول اسناد مکتوب است مثل آثاری که خود مسلمانان در مورد قرآن نوشته اند و بخش دوم نیز کتیبه هایی است که یک قرآن شناس غربی می تواند به مدد باستان شناسی پیدا کند. مثلا اگر قرآن از کشتی و طوفان نوح (ع) صحبت می کند، آن را از نظر باستان شناسان و سایر مکتوبات گذشته مورد بررسی قرار می‌دهند.

وی ادامه داد: یکی دیگر از نقاط قوت این دایرةالمعارف که از لحاظ دیگر نقطه ضعف آن نیز به شمار می‌رود، بررسی تطبیقی و داشتن نگاه عهدینی به پژوهش‌های قرآنی است، به خصوص آن بخش‌هایی که جنبه تاریخی پیدا می‌کند و شخصیت و داستانی که در قرآن مطرح شده، با شخصیت و داستانی که در تورات و انجیل آمده با نگاهی تطبیقی مورد بررسی قرار داده شده است.

معارف گفت: اما همین نقطه قوت می‌تواند نقطه ضعف این اثر نیز محسوب شود، چراکه نوعی القاء هم عرض انگاری بین قرآن و تورات و انجیل به وجود می آید و بدتر از همه اینکه با تمام بی‌طرفی نویسندگان، اینگونه القاء شود که قرآن را متاثر از تورات و انجیل نشان دهد.
 
وی درباره دیگر نقاط ضعف دایره المعارف لیدن گفت: بیشتر منابع مورد استفاده در این دایره المعارف متعلق به اهل سنت و از منابع شیعی بسیار کم استفاده شده است. در بسیاری از موارد هم پیش فرض های نویسندگان با مفروضات مسلمانان همخوانی ندارد. مثلا برای یک مسلمان اعجاز قرآن و عدم تحریف در آن یک پیش فرض است و اگر کسی با این دیدگاه به پژوهش در قرآن بپردازد به نتایجی می رسد که ممکن است فردی بدون این پیش فرض به آن دست نیابد.

وی در پایان صحبت‌های خوداشاره کرد: قرار بر این است که بعد از اینکه 5 جلد این اثر ترجمه شد و در اختیار خوانندگان قرار گرفت، یک جلد دیگر نیز شامل نظرات و نقدهای علمای فارسی زبان بر این اثر چاپ و در اختیار علاقمندان قرار گیرد.

در ادامه این نشست حسین خندق‌آبادی درباره این اثر گفت: نحوه انتخاب مولفان در این اثر، تخصصی بودن آن را بیشتر نمایان می‌کند؛ بطوریکه برای توضیح یک موضوع مطروحه، ابتدا  سراغ کسانی می‌روند که بیشترین و معتبرترین مطالب مکتوب را در این زمینه  ارائه کرده‌اند.

وی افزود: یکی از ویژگی‌هایی که این دایره‌المعارف را از سایر اینگونه آثار متمایز کرده، ارائه کتاب‌شناسی و منبع‌شناسی دقیق و کاملی است که در انتهای این کتاب گنجانده شده؛ این بخش که برای آشنایی بیشتر مخاطبان با منابع برگرفته در این اثر است، شامل دو بخش منابع اصلی (آثار اسلامی) و منابع فرعی (سایر آثار) است.

خندق‌آبادی در پایان درباره گزینش افراد متخصص برای ترجمه اثر گفت: به دلیل ساختار خاص دایره المعارف قرآن لیدن، باید دقت فراوانی می‌شد تا افرادی که برای ترجمه این اثر گزینش می‌شوند، متخصص علوم قرآنی، متخصص و کارشناس دایره‌المعارف و سایر علوم مرتبط باشند که این حساسیت بسیار در نتیجه این کار موثر بوده است.