پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۳ - ۲۰:۰۰
نام خلیج فارس تا قرن نوزدهم در منابع تاریخی «فارس» بوده است

ناصر تکمیل‌همایون نویسنده و تاریخ‌نگار ایرانی در نشست پاسداشت روز ملی خلیج فارس درباره اشارات منابع تاریخی به خلیج فارس گفت: برای تالیف کتاب «خلیج فارس» به منابع بسیاری رجوع کردم و متوجه شدم تمام منابع تا قرن نوزدهم میلادی، جز نام خلیج فارس نام دیگری برای این خلیج به کار نبرده‌اند.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) - ‌نشست آیین پاسداشت روز ملی خلیج فارس با حضور دکتر جواد صفی‌نژاد، پدر کاریز ایران و پژوهشگر جغرافیا، دکتر غلامرضا سحاب، پژوهشگر جغرافیا و مدیر انتشارات دنیای جغرافیای سحاب و ناصر تکمیل‌همایون، تاریخ‌نگار ایرانی و استاد پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پنجشنبه (11 اردیبهشت) در سالن خلیج فارس بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. در این نشست، سهیل محمودی که مجری برنامه بود، چکامه‌هایی را از خلیج‌فارس برای حاضران سرود.
 
تکمیل‌همایون، در ابتدای سخنانش اظهار کرد: درباره خلیج فارس مدت‌هاست سمینارهایی تشکیل می‌شود اما مواقعی هم وجود داشته که نیاز به برگزاری چنین سمینارهایی وجود داشته اما این اتفاق نیفتاده است. پیش از جمهوری اسلامی ایران سمیناری درباره خلیج فارس برگزار شد که بسیار کارساز بود تا جایی‌که وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بارها مجموعه این سخنرانی‌ها را چاپ کرد. اوایل انقلاب هنگامی‌که از خلیج فارس صحبت می‌کردیم پاره‌ای از دوستان تصور می‌کردند این بر مبنای خاک‌پرستی است و نه برمبنای فرهنگ و تاریخ.

وی با تاکید بر این نکته که نامگذاری‌ها در تاریخ برپایه عوامل متعددی است عنوان کرد: نامگذاری‌ها یا برپایه عوامل طبیعی است یا جمعیتی، قومی یا تاریخی اما در این میان عامل تاریخی بزرگترین عامل است. مهم این است که بدانیم در گذشته و فرهنگ یک سرزمین نام یک مکان چه بوده است.

تکمیل‌همایون ادامه داد: در تالیف کتاب خلیج فارس،‌ منابع مختلف و بسیاری را جست‌وجو کردم اما هیچ کتابی را تا قرن نوزدهم و به زبان‌های مختلف نیافتم که جز نام خلیج فارس نام دیگری بر این خلیج گذاشته باشد. حتی به زبان عبری که از قدیمی‌ترین زبان‌های دنیاست از خلیج فارس استفاده کرده‌اند.

از دریای تلخ تا خلیج فارس

این استاد دانشگاه سپس به بررسی عامل تاریخی نامگذاری خلیج فارس اشاره کرد و گفت: هنگامی‌که آریایی‌ها در ایران ساکن شدند،‌ هر قومی در جایی مسکن گزیدند. قوم پارس در منطقه خلیج فارس ساکن شد و نام خود را به آن دریا داد. قبل از آن‌ها این دریا، دریای تلخ نام داشت. اولین قوم خارجی که با ایرانی‌ها ارتباط برقرار کردند، یونانی‌ها بودند و همین یونانی‌ها نیز نام خلیج فارس را به رسمیت شناختند.

تکمیل‌همایون در ادامه به برشمردن اسامی مورخانی پرداخت که نام خلیج فارس را به کار برده‌اند: اصطخری، ابن خردادبه، مسعودی، مقدسی، شریف ادریسی، ابوریحان بیرونی، ابن حوقل، زکریای قزوینی، حمدالله مستوفی، حاجی خلیفه، انصاری دمشقی و مولف ناشناس کتاب «حدودالعالم من المشرق الی المغرب» از جمله این مولفان بودند که در آثار خود نام خلیج فارس را به کار برده‌اند.

وی افزود: در حدود 40 سال پیش فردی انگلیسی که مامور این کشور در بحرین بود و تمام جریانات سیاسی خلیج فارس را زیرنظر داشت،‌ کتاب‌ها و مقالاتی را درباره این خلیج تالیف کرد و در یکی از آن‌ها برای اولین بار نام خلیج عربی را به کار برد و فتنه آغاز شد. از آن طرف اعراب که در جنگ با اسراییل شکست خورده بودند و رضا شاه نیز با عبدالناصر مشکل پیدا کرده بود، برای ارضای روح شکست خورده خود از این جریان استفاده و کشورهای غربی و آمریکا نیز از آن استقبال کردند.

نویسنده کتاب «خلیج فارس» پیشنهادهایی را نیز در پایان سخنانش ارایه داد و اظهار کرد: با تبدیل نام جاده تهران – قم به جاده خلیج فارس قضیه حل نمی‌شود، این کار نیاز به اقدامات فرهنگی دارد. یکی از آن‌ها این است که جلسه‌ها و نشست‌هایی را در پایتخت‌های دنیا برگزار کنیم و سخنرانان مسلط به زبان‌های خارجی را به این نشست‌ها بفرستیم تا از دید علمی موضوع خلیج فارس را اثبات کنند. راه دیگر این است که وزارت امور خارجه دست به ایجاد دانشگاه بین‌المللی خلیج فارس بزند و دانشکده‌های آن در یک منطقه متمرکز نباشد.

اعتقادات مذهبی و خلیج فارس در نقشه اصطخری 
جواد صفی‌نژاد، پدر کاریز ایران در این نشست گفت: درباره خلیج فارس تا به حال مطالب زیادی نوشته شده و سخنرانی‌های بسیاری نیز برگزار شده است اما تا به حال هیچ‌کدام از آن‌ها رابطه خلیج فارس با مذهب را مورد بررسی قرار نداده‌اند.

وی ادامه داد: مساله از آن‌جا آغاز می‌شود که پیش از اسلام پیامبری به نام یونس پیغمبر در منطقه نینوا قوم خود را به پرستش خداوند دعوت می‌کرد ولی این قوم دعوت او را نپذیرفتند. به همین دلیل حضرت یونس از قوم خود قهر کرد و خود را به رود دجله رساند و از آن‌جا به خلیج فارس رفت اما پس از مدتی از تصمیم خود منصرف شد و تصمیم به بازگشت گرفت اما در راه بازگشت گرفتار دریای طوفانی شد و براساس برخی روایت‌ها،‌ ماهی بزرگی او را بلعید. یونس پیامبر در شکم ماهی از کار خود توبه کرد و خدا توبه‌اش را پذیرفت و به ماهی دستور داد او را در کنار خشکی پیاده کند. تا این‌جا مساله مذهب مطرح است تا این‌که نقاشان، جغرافیدانان و رسام‌های آن زمان این اطلاعات را جمع‌آوری کردند و آن را به نقشه تبدیل کردند. یکی از این افراد اصطخری نام داشت.

صفی‌نژاد افزود: اصطخری مساله خلیج فارس و دریای محیط را به تصویر کشید و کتاب‌های زیادی را در این باره به رشته تحریر درآورد. این نقشه‌ها در سراسر دنیای آن روز منتشر شده است. اصطخری در اواسط قرن چهارم هجری فوت کرد تا این‌که در قرن نهم در عثمانی آن زمان دانشمندان و جغرافیدانان شروع به ترجمه آثار اصطخری کردند و نقاشان زمان نیز تصاویر آن را می‌کشند و در کنار این نقشه نام خلیج فارس آورده می‌شود.

وی با بیان این‌که در این نقشه اعتقادات مذهبی و خلیج فارس با هم توامان شده است اظهار کرد: آن‌چه در این نقشه بسیار حایز اهمیت است روایات مذهبی و خلیج فارس است. این نقشه‌ای است که در تاریخ کارتوگرافی نقشه‌های خلیج فارس از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

خلیج فارس نام خود را از ایران گرفته است
غلامرضا سحاب، مدیر انتشارات دنیای جغرافیای سحاب نیز در این نشست درباره خلیج فارس در آثار کارتوگرافان دوره قاجار سخنرانی کرد و گفت: تمام منابع و ماخذی که در دنیا و کتابخانه‌های آن موجود است حاکی از آن است که نام خلیج فارس مستند است و هیچ اما و اگری در آن وجود ندارد ولی با وجود این دانشمندان و محققان ما در طول این سال‌ها تلاش کرده و اسنادی را تهیه کرده‌اند که نخستین‌بار مرحوم عباس سحاب نخستین نمایشگاه خلیج فارس را برگزار کرد و این کار ادامه پیدا کرد.

وی با بیان این‌که نام خلیج فارس از نام ایران گرفته شده است، اظهار کرد: نکته مهم این است که صاحب شمالی خلیج فارس که کشور عزیزمان ایران است، مهد تمدن به شمار می‌آید و خلیج فارس نام خود را از آن گرفته است. در لندن فردی به نام قاسمی، اطلسی را منتشر کرد و در آن نام خلیج فارس را به کار برد اما اوضاعی که در 50 سال اخیر پیش آمده یک مساله سیاسی است و هر چند سال یکبار این داستان شروع می‌شود و بیشتر بحث سر منابع زیرزمینی و گاز و نفت است.

سحاب افزود: کشورهای عربی در سال‌های اخیر شرکت‌های مختلفی را به نام جعلی خلیج عربی تاسیس کردند و پول‌های هنگفتی را نیز در این راه هزینه کردند به‌ویژه در ایتالیا نقشه‌های جعلی تهیه کردند که با بررسی‌هایی که بر آن‌ها انجام دادم متوجه شدم تمام آن‌ها جدید است و ربطی به 500 سال پیش ندارد.

وی سپس به موضوع اصلی سخنرانی خود یعنی کارتوگرافان قاجار پرداخت و عنوان کرد: پس از این‌که عباس میرزا موفق شد 170 سال پیش افرادی را برای تحصیل به خارج اعزام کند،‌ میرزا جعفر و دیگرانی که بازگشتند به‌عنوان مهندس مساحی شروع به کار تهیه نقشه کردند. بعد از آن‌ها کرشیش آمد و سپس دانشجویان مدرسه دارالفنون مانند قرچه داغی و عبدالغفار این کار را ادامه دادند. این بزرگان با آن امکانات جزئی خود نقشه‌هایی را تهیه کردند که در این نقشه‌ها نام بحر فارس و خلیج فارس آمده است.

سحاب در پایان سخنانش پیشنهادهایی را نیز ارایه و اظهار کرد: پیشنهاد من به مسوولان این است که چنین نمایشگاه‌هایی را در کشورهای مختلف دنیا و با حضور خبرگزاری‌ها برگزار کنند و این اسناد و نقشه‌ها را در آن‌جا ارایه دهند. همچنین باید با چاپ نقشه‌ها و ارسال آن برای تمام دانشگاه‌ها و مقامات علمی دنیا اسناد معتبر خلیج فارس را در اختیار آن‌ها بگذاریم.

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها