به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ رضا دهقانی، پژوهشگر تاریخ عثمانی در نشست نقد و بررسی کتاب «امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات» اظهار کرد: در سال 1923 میلادی با فروپاشی امپراتوری عثمانی جمهوری ترکیه در سال 1924 روی کار آمد و در 1980 جمهوری نوین ترکیه به رهبری ترگت اوزال برقرار شد. آتاتورک در آغاز چند دهه از عثمانی فاصله گرفت اما پس از آن مساله بازگشت به عثمانی و احیای آن از سوی نخستین رییس‌جمهوری ترکیه پیگیری شد.

این عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تبریز در ادامه گفت: در سال 2001 «داوود اوغلو» (وزیر خارجه ترکیه) در تز دکترایش با عنوان «سیاست از منظر اسلام» این اندیشه را بار دیگر بسط داد و تئوری نوعثمانی‌گرایی با توجه به سیاست ترکی ـ اسلامی که اختلاطی از مدرنیسم و میراث گذشته ترکیه به‌شمار می‌آید، مطرح شد.

این پژوهشگر با اشاره به محتوای کتاب افزود: این کتاب از ابعاد مختلفی عثمانی مدرن و زمان برخورد غرب با عثمانی نوین را بررسی کرده است و به همین دلیل شایسته تقدیر در سی‌ویکمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شناخته شد. برای شناخت تاریخ مدرنیسم، ترکیه و خاورمیانه باید تاریخ  عثمانی را شناخت. روند پژوهش‌های عثمانی‌شناسی در ایران با وقفه‌ای همراه شده بود اما رساله‌هایی که اخیرا نوشته می‌شوند، بار دیگر این حوزه را مورد توجه قرار داده است. ترک‌ها نسبت به ایرانیان در حوزه شناخت ما به‌ویژه دوره صفویه تلاش بیشتری داشته‌اند اما از مشروطه ایران اطلاع چندانی ندارند.

رسانه‌ها عامل ساخت تصویر نادرست ایرانیان از ترکیه هستند

وی با اشاره به تصویر نادرستی که مردم هر دو کشور ایران و ترکیه نسبت به یکدیگر دارند، گفت: متاسفانه امروزه تنها با ارجاع به رسانه‌های ترکیه یا براساس سریال‌هایی که از این کشور در رسانه‌ها پخش می‌شود آن‌ها را تحلیل می‌کنیم. از سوی دیگر در ایران این نگاه، تابعی از روابط سیاسی دولت‌هاست. در سال‌های اخیر و پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و با بهبود روابط دو دولت، کتاب‌هایی چون «مشروطه عثمانی» اثر دکتر حسن حضرتی با استقبال بسیاری در دو کشور همراه شده است. همچنین ترجمه آثاری چون «تاریخ سلانیکی» به‌عنوان مهم‌ترین منبع برای تاریخ صفوی، «تاریخ نعیما» و «تاریخ پاشازاده» از دیگر آثاری هستند که تلاش‌هایی برای ورود به حوزه تاریخ عثمانی در ایران به‌شمار می‌آیند.

دهقانی در پایان سخنانش با اشاره به اهمیت میراث مشترک دو کشور در بازشناسی روابط میان دو سرزمین بیان کرد: متاسفانه ترک‌ها اطلاعات اندکی درباره ایرانیان دارند و باید این مساله را دانست که در دو دهه اخیر نوعثمانی‌گرایی به عنوان هژمونی مهمی در ترکیه مطرح شده و هر جا نامی از نوعثمانی‌گرایی باشد، مسایل اقتصادی همراه با سلطه رسانه‌ای در آن حضور فعال خواهند داشت.

تاریخ عثمانی در شناخت مشروطه ایران اهمیت بسیار دارد

رسول عربخانی با اشاره به این‌که «امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات» در ترکیه با استقبال بسیاری روبه‌رو شد به‌طوری که در یک‌سال دو بار تجدیدچاپ شد، گفت: این کتاب به لحاظ کیفی مجموعه مقالات کاملی در حوزه مطالعات عثمانی به‌شمار می‌آید و گردآورندگان آن 31 مقاله مفصل و معتبر را که در 10 سال اخیر از نویسندگان سرشناس ترک و غیرترک منتشر شده در آن تدوین کرده‌اند. این مقاله‌ها تنها مربوط به ترکیه نیست بلکه تحولات سیاسی منطقه و چالش‌هایی چون سنت و مدرنیته، تجدد، مدرنیزاسیون در ایران و ناسیونالیسم در مناطق مختلف خاورمیانه را پیگیری کرده است.

این پژوهشگر تاریخ عثمانی با اشاره به دشواری‌های ترجمه این کتاب توضیح داد: ترجمه متن ترکی این اثر کار دشواری بود چرا که هر مقاله با سبکی متفاوت و با ایدئولوژی‌ها و ذهنیت‌های مختلف نوشته شده بودند. تاریخ عثمانی برای فهم تاریخ معاصر ایران، بحث ناسیونالیسم عربی، ایرانی، مسایل شرق اروپا و تحولات اندیشه‌ای و حتی مشروطه ایران بسیار بااهمیت است. هنگام مطالعه دوره اصلاحات در تاریخ ایران و آستانه مشروطه از قائم مقام فراهانی تا امیرکبیر و میرزا حسین‌خان سپهسالار به تاریخ عثمانی برمی‌خوریم. مدارس رشدیه نخستین‌بار در عثمانی شکل گرفتند و پس از آن در ایران شاهد چنین تغییراتی هستیم.

مترجم «امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات» به دیدگاه‌های متفاوت ورود اندیشه نوگرایی به ایران اشاره کرد و گفت: برخی مانند فریدون آدمیت معتقدند این اندیشه‌ها به‌صورت مستقیم از غرب به ایران وارد شدند اما برخی دیگر اعتقاد دارند اندیشه تغییر با واسطه عثمانی به ایران راه یافت. از دیگر دشواری‌های ترجمه این کتاب باید به این مطلب اشاره کنم که ایرانیان متن‌های عثمانی را ندیده‌اند و پژوهش در این زمینه نداریم. لغات، مفاهیم و اصطلاحات، ناآشنا بودند و تلاش کردم در پانویس‌ها، نام‌ها، مکان‌ها و دیگر مطالب را توضیح دهم. همچنین حدود 60 منبع از آثار و پژوهش‌های این حوزه در پایان کتاب آورده شده است.

نقشه جغرافیایی عثمانی، شاه‌کلید فهم اصلاحات!

عربخانی با بیان این‌که کتاب در هفت بخش تدوین شده، افزود: بخش نخست کتاب به ماهیت و زمینه‌های تنظیمات در عثمانی می‌پردازد و تعریف تنظیمات مانند مشروطه ایران نامشخص است. از سال 1839 تا 1876 میلادی که آغاز فرمان مشروطه اول در عثمانی به‌شمار می‌آید این دوران با ابهام روبه‌روست. اصلاحات در عثمانی به دو دوره مشخص تقسیم می‌شود. نخست اصلاحات پیش از قرن 18 میلادی مانند اصلاحات دوره مراد سوم که با دوره کلاسیک مطابقت دارد. اصلاحات دیگر از قرن هیجدهم و از دوره تنظیمات در عثمانی نهادینه شد و تا جنگ جهانی اول و مشروطه دوم در ترکیه ادامه یافت.

این مدرس دانشگاه گفت: 45 کشور فعلی روی نقشه، درون مرزهای عثمانی قرار داشتند و مذاهب و قومیت‌های مختلفی در این چارچوب بودند. به همین دلیل نقشه جغرافیایی عثمانی شاه کلید فهم اصلاحات در این سرزمین به‌شمار می‌آید. ترکان جوان در دوره عبدالحمید دوم وی را مجبور کردند تا فرمان مشروطیت را صادر کند اما چند ماه پس از آن، عبدالحمید (مانند محمدعلی‌شاه قاجار) فرمان انحلال مجلس را داد. با این حال ترکان جوان بار دیگر نظام مشروطه، عثمانی‌گرایی و اندیشه عثمانی را به جامعه بازگرداندند. عبدالحمید به جنبش اسلامی و نظریه اتحاد اسلام روی آورد که این جریان تاثیر بسیاری بر ایران گذاشت و سید جمال‌الدین اسدآبادی نیز در این جریان‌ها حاضر بود.

عربخانی در پایان سخنانش با بیان این‌که سه اندیشه در امپراتوری عثمانی دیده می‌شود، اظهار کرد: ایدئولوژی عثمانیت، حول محور وطن مشترک، خاندان مشترک و ایجاد مفهوم هم‌وطنی شکل گرفت. ایدئولوژی اسلام‌گرایی یا پان‌اسلامیست که عبدالحمید برای جلوگیری از تجزیه عثمانی و مقابله با جبهه غرب، همین مسیر را انتخاب کرد. در نهایت زمانی ترک‌گرایی یا ملی‌گرایی ترک موفق شد که دو روش دیگر ناکام ماندند اما این رویکرد رگه‌هایی از اسلام‌گرایی و عثمانی‌گرایی نیز در خود داشت و روش غالب شد تا دوره جمهوری با روش‌های نو روی کار آمد.

نشست نقد و بررسی کتاب «امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات» نوشته «خلیل اینالجیق» و «محمد سید دانلی اوغلو» با ترجمه رسول عربخانی که به همت انجمن ایرانی مطالعات جهان شنبه (26 بهمن‌ماه) در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شده بود، با پرسش و پاسخ از سوی حاضران به پایان رسید./