به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور، جایگاه ایران را در منطقه در رتبه نخست پیش‌بینی کرده است. دانشگاه و منابع علمی، از پایه‌های اصلی رسیدن کشورمان به این جایگاه هستند. براساس اعلام مرکز نظارت و ارزیابی وزارت علوم، بیش از چهار میلیون دانشجو در کشور در مقاطع مختلف مشغول تحصیل‌اند، بنابراین تامین منابع درسی مستدل و آزموده شده، مطابق با استاندارد‌های دانشگاهی و مباحث روز دنیا، از ضروریات برنامه‌ریزی علمی و فرهنگی مسوولان و سیاستگذاران علمی و فرهنگی کشور است.

جمع‌بندی نتایج سلسله گفت‌و‌گوهایی با موضوع آسیب‌شناسی آثار دانشگاهی از منظر دانشجو، مدرس، نویسنده و مترجم این حوزه، موجب ایجاد حساسیت در بین اهالی علم و دانش و همچنین شناخت راه‌‌های بهبود روند فعلی تولید این دسته از کتاب‌ها خواهد شد. این نوشتار به انعکاس نتایج آسیب‌شناسی منابع دانشگاهی از بیان اهالی دانش پرداخته است.  
 
از جمله مهم‌ترین آسیب‌های شناسایی شده و مورد تاکید مصاحبه شوندگان درباره کتاب‌های دانشگاهی، تفسیر اشتباه برخی مولفان بین تالیف در معنای حقیقی و گردآوری یا همان کتاب‌سازی است. با توجه به دسترسی به منابع مختلف و از همه مهم‌تر اینترنت، برخی اهالی قلم پس از یک نیازسنجی و شناسایی کمبودها به ترجمه چند کتاب اقدام و اثر نهایی را با نام کتاب تالیفی به بازار نشر عرضه می‌کنند.
 
کتاب‌سازی، نه اعتبار علمی می‌آورد نه جایگاه اجتماعی
درباره مقوله کتاب‌سازی، اصغر قائدان، ﻋﻀﻮ ھﯿات ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺮوه ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﻤﺪن ﻣﻠﻞ اﺳﻼﻣﯽ داﻧﺸﮕﺎه تهران، معتقد است: در جامعه ما، در گذشته نیز این روند وجود داشته اما هم‌اکنون با وجود کپی‌برداری و اینترنت نسبت به گذشته، معضل کتاب‌سازی گسترده‌تر شده است. کتاب‌سازی نه اعتبار علمی می‌آورد نه جایگاه اجتماعی.

علی‌اکبر موسوی موحدی، مدرس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک پردیس علم دانشگاه تهران نیز در گفت‌‌و‌گو با خبرگزاری کتاب ایران، بر نگارش کتاب به قلم استادان ایرانی تاکید و آثار نویسندگان ایرانی را دارای ظرفیت بالایی برای ترجمه به زبان‌های زنده دنیا معرفی کرد. 

علمی بودن، عنصر حیاتی اثر دانشگاهی
کیفیت و علمی بودن آثار دانشگاهی از دیگر موارد مورد تاکید در گفته‌های 13 مصاحبه‌شونده بود. آن‌ها معتقدند، سطح کیفی بیشتر کتاب‌های تخصصی از نظر رتبه علمی در بسیاری از گرایش‌ها و رشته‌ها مطلوب نیست و در سطح ابتدایی باقی مانده است. توجه به علم روز، حمایت دولت برای عرضه جهانی این آثار و ترجمه به زبان‌های زنده دنیا، زمینه‌های مثبت قضاوت و تبادل نظر درباره آثار دانشگاهی کشور را فراهم خواهد کرد. این‌ها نکاتی است که بر افزایش کیفیت آثار می‌افزایند.
 
در این رابطه محمدرضا حاتمی، مدیر‌مسوول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، در گفت‌و گو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اظهار کرد: سطح کیفی کتاب‌های تالیفی حوزه‌های علمی به‌‌ویژه در شاخه‌های فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم پایه و حتی علوم انسانی از وضع مساعدی برخوردار نیست، بنابراین مدرسان دانشگاه باید مطابق با علم روز دنیا دست به قلم شوند.

در حالی‌که برخی مصاحبه‌شوندگان بر این اعتقاد بودند که تالیف یا ترجمه به‌عنوان معیاری برای ارتقا سطح علمی استادان دانشگاه مطلوب است، اما برخی نیز مانند پرفسور علی سلاجقه، دانشیار دانشگاه تهران و حسن سرشتی، مدرس دانشگاه تهران، بر این اعتقادند که چنین معیاری چندان هم مناسب و علمی نیست. 

سرشتی می‌گوید: بیشتر کتاب‌‌هایی که با این هدف منتشر می‌شوند، نه تنها از سطح کیفی خوبی برخوردار نیستند، بلکه مباحث آن‌ها نیز قدیمی‌ و با مطالب روز فاصله دارد. پروفسور سلاجقه نیز چنین اظهار نظر می‌کند که چاپ کتاب باید با نظر وزارت علوم تنها به افرادی که موفق به کسب درجه استاد‌‌تمامی شده‌اند، واگذار شود. 



فاصله از علم تا عمل 
فاصله میان پژوهشگر مولف و تربیت پژوهشگر براساس تالیف واقعی، یکی دیگر از نکات مورد توجه آسیب‌شناسان آثار دانشگاهی بود. بر این اساس، تالیف مطلوب و دارای درجه علمی معتبر، اثری است که به پشتوانه علمی و تحقیقاتی متکی باشد که نتیجه آن نیز کتابی کاربردی خواهد بود. 

علی شکوه‌فر، مولف پرفروش‌ترین کتاب حوزه مهندسی مواد و پژوهشگر برتر دانشگاه خواجه نصیر، با تاکید بر این نکته که تولید یک کتاب علمی موفق، ریشه در سال‌ها تحقیق و پژوهش نگارنده آن دارد، گفت: زمانی نویسنده باید دست به قلم شود که نتایج سال‌ها تحقیقش را در بوته نقد مخاطبان و دانشگاهیان قرار داده باشد. تصمیم عجولانه برای تالیف کتاب، نتیجه مطلوبی به دست نمی‌دهد، بلکه کسب سال‌ها تجربه در میدان عمل کتاب موفقی خواهد شد.

ترجمه، بین دروازه‌های رد و قبول 
بحث ترجمه آثار غربی، از مباحث همیشه چالش‌برانگیز و مشترک بین اهالی قلم بوده و هست. این پرسش که آیا ترجمه خوب است یا بد، همیشه از سوی اهالی علم با یک پاسخ همراه بوده «خوب است اما با شرایطی.»
 
باقری مقدم، عضو هیات اجرایی کمیته ملی انرژی جمهوری اسلامی ایران، در این‌باره می‌گوید: مخالف ترجمه آثار غربی در کشور نیستم، ولی معتقدم که آثار علمی جهان باید از سوی مولفان ایرانی پایش شوند. در مقابل باید به آثار نویسندگان ایرانی اهمیت بیشتری داده شود تا در مسیر تالیف و تولید محتوا، شاهد رشد کمی و کیفی آثار باشیم. 

در این زمینه دکتر سیدمحمد مقیمی، رییس کرسی یونسکو در زمینه کارآفرینی در دانشگاه تهران، با تاکید بر تکیه بر داشته‌های بومی و دینی در زمینه‌های علمی، معتقد است که یکی از مهم‌ترین ارکان استقلال و پیشرفت کشور، تولید علم و نظریه‌پردازی متناسب با نیازها و فرهنگ اسلامی و ایرانی است که در این رهگذر، توجه به قرآن کریم، سیره نظری و عملی ائمه بزرگوار اسلام و تجربیات موفق رهبران مسلمان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 

ترجمه از سوی تعدادی دیگر از مصاحبه‌شوندگان، امری ضروری دانسته شده، چراکه آشنایی با علم روز تنها از دریچه ترجمه آثار غربی امکان‌پذیر است.



هفت‌‌خان ایرانی نشر/چاپ کتاب در آنسوی مرزها
با رشد علمی دانشمندان کشورمان در زمینه‌های مختلف و آمادگی مولفان ایرانی در زمینه تولید آثار همزمان با این جریان، بسیاری از مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی دنیا به‌ویژه در منطقه خاورمیانه به دنبال کتاب‌های نویسندگان ایرانی هستند. ظرفیتی که برای ناشران ایرانی و دانشگاهی فرصت مغتنمی است تا از بازار بین‌المللی نشر استفاده و از سوی دیگر زمینه معرفی آثار مولفان ایرانی را فراهم کنند. این در حالی است که دانشمندان مولف ایرانی با وجود هفت‌‌خان نشر، بازار وطنی را رها کرده و برای چاپ کتاب‌هایشان به دنبال ناشران خارجی می‌روند.

طولانی شدن روند چاپ کتاب‌‌های علمی در وهله نخست، کهنگی محتوا را به دنبال دارد؛ مقوله‌ای که از یک‌سو به دانشجو ضربه زده و از سوی دیگر دلسردی محققان برای تولید کتاب و مستندسازی نتایج علمی را به دنبال دارد. طولانی شدن مراحل انتشار کتاب، همچنین موجب کهنگی و کم کاربرد شدن سرفصل‌های درسی ارایه شده می‌شود.

تلاش برای مطرح شدن آثار ایرانی در عرصه بین‌الملل، بی‌شک به نفع فعالان دانشگاهی است. اما برای این هدف، ناشر ایرانی باید نخستین گزینه نویسندگان  باشد.  

توجه به ویژگی‌های ظاهری آثار
براساس نظر بسیاری از مولفان و ناشران دانشگاهی، امروزه در تدوین کتاب‌های دانشگاهی در سراسر دنیا، ویژگی‌هایی مانند متن روان، مصور و رنگی بودن، بهره‌گیری از طرح‌ جلد مناسب و صفحه‌‌‌پردازی‌های زیبا با هدف تاثیر روانی مثبت بر مخاطب و استفاده از متن روان و جدول و نمودار برای آموزش آسان‌تر مفاهیم، مورد توجه است.

کلام آخر
لزوم پرداختن به مقوله آسیب‌شناسی آثار دانشگاهی، با توجه به تاکید سند چشم‌انداز بیست‌ساله به کسب رتبه نخست علمی منطقه، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. نگاه متعادل به بحث ترجمه آثار خارجی، کاربردی بودن کتاب‌ها، آسان‌سازی فرآیند چاپ کتاب در کشور و نگاه به ناشران خارجی به‌عنوان فرصتی برای عرضه آثار مطرح نویسندگان ایرانی در سطح بین‌الملل، مجموعه نکاتی است که باید از سوی اهالی کتاب مورد توجه ویژه قرار گیرد.