به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نخست هم‌اندیشی «دیگری در هنر» عصر دیروز، چهارشنبه 18 دی با حضور و سخنرانی بهمن نامورمطلق، دبیر علمی این هم‌اندیشی، احمد پاکتچی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع)، مرتضی بابک معین، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مرضیه اطهاری نیک‌عزم، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در سالن استاد غلامحسین امیرخانی خانه هنرمندان برگزار شد. دبیر اجرایی این نشست وحید میهن‌پرست، محقق حوزه هنر و از اعضای معاونت پژوهشی خانه هنرمندان بود. 

نامورمطلق در این نشست گفت: یکی از بنیادی‌ترین مفاهیمی که توسط انسان‌ها ابداع شده مفهوم «دیگری» است. تعریف این مفهوم همانند تعریف مفهوم «خودی» بسیار دشوار و شاید غیر ممکن است. هدف ما از این هم‌اندیشی ارایه یک تصویر کلی از موضوع «دیگری» و جایگاه آن در هنر و ادبیات تطبیقی و مطالعات این دانش‌هاست. 

وی افزود: فرهنگ‌ها تعریف واحدی از «دیگری» ندارند و در حقیقت یکی از تفاوت‌های مهم میان فرهنگ‌ها همین تفاوت در تعریف دوگانه «خود» و «دیگری» و نحوه مواجهه با «دیگری» است. نامورمطلق در ادامه به جایگاه مفهوم «دیگری» در فرهنگ ایرانی اشاره کرد: یکی از ویژگی‌های فرهنگ ایرانی در توجه اساسی به «دیگری» است. ایرانی‌ها به دلایل مختلف نسبت به فاتحان خود افسانه‌سازی‌های بسیار کرده و اغلب آن‌ها را ستایش کرده‌اند؛ به عنوان مثال اسکندر مقدونی که تمدن هخامنشی را ویران کرد، در متون کلاسیک ادبیات و فرهنگ ایرانی از جایگاه والایی برخوردار است و او را چون قدرتمندی خاضع، فاتحی مقدس و حکیمی عمیق به تصویر کشیده‌اند. در متون پس از اسلام نیز این شخصیت چنان هاله‌ای به خود گرفت که برخی ادیبان او را همان «ذوالقرنین» در قرآن کریم، دانسته‌اند. 

این محقق و مترجم در ادامه به تعاریف مفهوم «دیگری» در هنر، ادبیات و متون فلسفی یهودیان، مسیحیان و فلاسفه یونان باستان پرداخت و برخی متونی را که در آن مفهوم «دیگری» مطرح شده بود، به مخاطبان معرفی کرد. نامورمطلق همچنین به شکل‌گیری استعمار پس از رنسانس اشاره و تعاریف «خود» و «دیگری» از منظر دیدگاه‌های استعماری را تحلیل کرد. 

نامورمطلق در ادامه اظهار کرد: ادبیات و هنر استعماری یکی از انواع مهم و گسترده ادبیات و هنر اروپایی است. «شرق‌شناسی» از گرایش‌های اصلی ادبیات و هنر استعماری است که به خوبی توسط ادوارد سعید، متفکر برجسته فلسطینی، مورد بررسی و تحلیل شرق‌شناسانه قرار گرفته است. 

وی افزود: ادبیات استعماری یکی از عرصه‌های مهم تجلی چالش «خود» و «دیگری» است. یکی از نمایشنامه‌های معروف در این موضوع نمایشنامه «توفان» اثر شکسپیر است که در آن جهان انسانی به دو دسته «خود اروپایی» و «دیگری شرقی برده» تقسیم می‌شود. 

نامورمطلق در پایان سخنرانی خود به تحلیل تعریف «دیگری» در هنر و ادبیات تطبیقی و نقدهای وارد بر آن، پرداخت. 

دیگر سخنران این نشست احمد پاکتچی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) با موضوع «از فرهنگ به طبیعت: واکاوی خودِ فرهنگی در فضای هنر» بود. او در بخشی از سخنرانی خود گفت:‌ از منظر نشانه‌شناسی فرهنگی همواره سنت چنین بوده که طبیعت به مثابه «دیگری» و فرهنگ به مثابه «خود» در نظر گرفته شود.
 
وی افزود: اگر در متون مختلف هنری، در مواردی سخن از حرکت فرهنگ به سوی طبیعت بیاید، عملا نوعی واکاوی «خودِ» فرهنگی و روی آوردن به سوی «دیگرِ» نافرهنگ روی داده است. در راستای تکمیل این الگو سه نوع «خود» را می‌توان از یکدیگر متمایز کرد؛ «خودِ فرهنگی» که در شکل‌گیری آن هم جمعگرایی و طبیعت‌زدایی دخیل هستند؛ «خودِ شخصی» که از آن جمعگرایی فاصله می‌گیرد و «خودِ طبیعی» که به دنبال فاصله گرفتن از طبیعت زداییِ فرهنگ است. 

این مدرس و محقق همچنین اظهار کرد: در دو حوزه ادبیات و نگارگری، حرکت از فرهنگ به طبیعت، گاه بازگشت به خودِ طبیعی، گاه بازگشت به خودِ شخصی و گاهی نیز ترکیبی از این دو است. آن‌چه که در همه وضعیت‌ها به نقد کشیده شده و مورد واکاوی قرار می‌گیرد، «خود فرهنگی» است. 

همچنین مرضیه اطهاری نیک‌عزم یکی دیگر از سخنرانان این نشست با موضوع «دیگری در خویش: تحلیل نشانه – معناشناسی «من و دیگری» در آثار پل والری» بود. این پژوهشگر در بخشی از سخنرانی خود گفت: یکی از مسایل مهم و پیچیده در آثار پل والری، نویسنده فرانسوی قرن بیستم، مساله «دیگری» است. 

وی افزود: «دیگری» به شکل تازه‌ای در ارتباط با «من» نویسنده مطرح شده و در واقع «دیگری» انعکاسی از خود است و دیالکتیکی بین این دو برقرار می‌شود و مخاطب با دو نمود از نویسنده مواجه است؛ خود–دیگریت و خود–همانی. در این میان فلسفه پدیدارشناسی به مخاطب کمک شایانی برای تشخیص ارتباط بین این دو مقوله می‌کند. 

مرتضی بابک‌معین، معناشناس و مترجم نیز در این نشست با موضوع «وجوهِ متفاوتِ غیریت در نظام معنایی مبتنی بر تطبیق لاندوفسکی و مساله زایش هنر و زیبایی» سخنرانی کرد. 

نشست هم‌اندیشی «دیگری در هنر» عصر دیروز چهارشنبه 18 دی در خانه هنرمندان ایران برگزار شد. دبیر علمی این نشست بهمن نامورمطلق و دبیر اجرایی آن وحید میهن پرست بودند. 

کتاب مجموعه مقالات این هم‌اندیشی در آینده‌ای نزدیک از سوی خانه هنرمندان منتشر می‌شود.