به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) به نقل از روابط عمومی بنیاد موقوفات دکتر افشار، شب «محمدتقی دانش‌پژوه» با حضور سید عبدالله انوار، نوش‌آفرین انصاری، کامران فانی، اکبر ایرانی، فریبا افکاری و قدرت‌الله پیشنماز زاده  چهارشنبه (20 آذرماه) در ساختمان کانون زبان فارسی برگزار شد. این مراسم با افتتاح کتابفروشی «آینده» وابسته به بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار همراه بود.

سید عبدالله انوار درباره محمدتقی دانش‌پژوه و فعالیت‏های او گفت: اکنون که ما در این مجلس گرد هم آمده‌ایم و به یادبود و به عقیده من به سوگ انسانی نشسته‌ایم که بر اثر انهماک در کتاب به مرحله‌ای رسیده بود که باید او را تمثال کتاب گرفت، چون جز کتاب نمی‌گفت و جز کتاب نمی‌شنید. دانش‌پژوه عمر خود را در خدمت بالاترین عنصر به نام کتاب گذاشت چرا که او به خوبی تشخیص داده بود که باید سر بر آستانی ساید که از باد و باران آن را گزندی نرسد یا چون به بازار هستی هر جانداری برگزیده و باارزش‌ترین متاع خود را آورد و آدمی نیز در این بازار با کتاب آید متاع او بر همه متاع‌ها برتری خواهد جست. چون متاع او متاعی است که برکشیدگان الهی آن را معجزه خدایی معرفی کرده و فی‌المثل آیه «وأتوا بسورة من مثله» یکی از این معرفات است.

این نسخه‌پژوه ادامه داد: زنده‌یاد دانش‌پژوه کلید خزینه بشری را به‌دست داشت. او با کتاب‌هایی آشنا بود که کمتر کسانی به این کتاب‌ها دسترسی داشتند در حالی‌که آن‌ها از بزرگان اهل کتاب بودند. دانش‌پژوه روزگاری به فهرست‌نگاری نسخ خطی پرداخت که در آن روز شاید کسانی که به کار فهرست مشغول بودند از شمار دو یا سه تجاوز نمی‌کرد. او با فهرست‌های مفصل و مجمل خود راهنمای خزاین کتابخانه‌های نسخ خطی شد که اگر همت والای او نبود بعید بود که این رازهای انسانی روشنی بخش مشتاقان شود.

سید مصطفی محقق‌داماد، ریاست شورای تولیت بنیاد موقوفات دکتر افشار نیز با اشاره به شخصیت عالم، فاضل و خدمتگزار فرهنگ اظهار کرد: محمدتقی دانش‌پژوه، نام خودش را در کنار نام دانش و فرهنگ ایران حک کرده و بنابراین ماندگار شده است. در کشور ما شخصیت‎های معدودی وجود دارند که با فرهنگ ایران عجین شده‎اند. یکی از آن‌ها دانش‌پژوه و دوست مرحومش استاد ایرج افشار است. این دو بزرگوار، همواره در کنار کتاب و فرهنگ و دانش عمر خودشان را سر می‌کردند. 

وی ادامه داد: دانش‌پژوه فرهنگ اسلامی را دنبال می‎کرد و شیفته فرهنگ اسلامی ـ ایرانی بود. مرحوم ایرج افشار نیز همانند خاندان بزرگش بود، افشار سرمایه و اموال و اندوخته‎های خودش را برای رفاه و اعتلای نام ایران نهاد و هم اکنون فروشگاه و نمایشگاهی برای همین منظور فراهم شده است و می‎بینید که در این چند سال چقدر کتاب عرضه و احیا شده است. شورای انتخاب این کتاب‎ها از عالی‎ترین استادان هستند و تلاش می‎کنند آن‌چه که خاص ایران است به کسانی که جویای این رشته‎ها هستند، عرضه کنند. 

داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر نیز از دیگر سخنرانان این مراسم بود که به بیان اهمیت این کتابفروشی پرداخت و گفت: آن‌چه همواره در جلسه‌هایی که در این محل برگزار و جای خالی‌اش احساس می‌شد یک کتابفروشی بود. هفته پیش که شب خاندان مولانا در این مکان برپا شد، این مژده را به ما دادند که چنین فضایی در حال راه‎اندازی است. من هم از همان موقع آمادگی‌ام را به‌عنوان ناشر و کتابفروش برای هر گونه کمک اعلام کردم. 

وی با اشاره به موقعیت کتاب و کتابفروشی در کشور اظهار کرد: وضعیت کتاب و کتابفروشی در مملکت ما وضعیت مناسبی ندارد و با توجه به جمعیت ما آمارها بسیار پایین است. کتابفروشی امروزه بخشی فرهنگی است و بخشی تجاری. بخش تجاری آن بیشتر بخشی است که کتاب‎های آموزشی می‎فروشند و در واقع چرخه اقتصاد نشر را بیشتر آن‌ها می‎چرخانند. بنابراین آن بخش عمومی که ادبیات، تاریخ و فلسفه را عرضه می‎کنند، بسیار اندک است. شاید باورتان نشود که در این کشور 75 میلیونی، تعداد واقعی کتابفروشی‏ها که به معنای واقعی کتاب عمومی می‎فروشند، از 500 فروشگاه کمتر باشد، چه در تهران و چه در شهرستان‎ها. 

موسایی افزود: یکی از دلایل آن این است که اقتصاد نشر اقتصاد بسیار کم بازدهی است. در این سال‎ها شمارگان کتاب از سه‌هزار حتی به 700 نسخه یا 500 نسخه رسیده است که دلایل متعددی دارد که در این‌جا مجال بحث آن نیست اما آن‌چه که مهم به نظر می‌رسد این است که به علت کمی بازدهی کمتر به آن روی می‎آورند و کمتر برایش سرمایه‏گذاری می‏کنند. مگر این که نهادهایی که توانایی دارند، آستین همت بالا زده و به این حوزه کمک کنند. این کتابفروشی که هم اکنون افتتاح می‏شود، می‏تواند بسیار مفید باشد زیرا در محلی واقع شده که مردم از تمکن مالی بیشتری برخوردارند و با وجود این تعداد کتابفروشی‎ها در این منطقه انگشت‌شمار است. 

دکتر نوش آفرین انصاری نیز در این نشست درباره استاد دانش‌پژوه گفت: سال‌های پنجاه ما تصمیم گرفتیم که مجموعه‎های خطی پراکنده در دانشگاه تهران را در کتابخانه مرکزی جمع‌آوری کنیم. پزشکی، حقوق، ادبیات که مجموعه‎های نسبتا بزرگی داشتند. استاد فوق‎العاده با این کار مخالف بود. فکر می‎کنم تنها از استاد بزرگ ایرج افشار برمی‏آمد که وی را راضی کنند که این موضوع را بپذیرد. مرحوم دانش‌پژوه نزد من آمد و گفت که شما اگر تاریخ بخوانید، متوجه می‎شوید که چرا من این‌قدر نگرانم و در زمان جنگ، یک روز به من گفت که نوشین خانم دعا کن که مخزن کتابخانه مرکزی در امان بماند.

در ادامه نشست اکبر ایرانی با اشاره به آثار شیعی و زبان فارسی محمدتقی دانش‌پژوه بیان کرد: شادروان دانش‌پژوه، فهرست‌نگار برجسته نسخ خطی، کتاب‌شناس و مصحح کوشای متون کهن فارسی و عربی است. او در سال 1290 خورشیدی در آمل متولد و همچون یار دیرینش استاد ایرج افشار در سن 85 سالگی در تهران درگذشت. 

این ایرانشناس ادامه داد: وی از سال 1319 و همزمان با تدریس در دبیرستان‌ها، در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران به کتابداری مشغول شد و بدون آن‌که معلم مشخص و مستقیمی در فهرست‌نگاری نسخ خطی داشته باشد، با دقت در روش کار فهرست‌نگاران اروپایی و فهرست‌های نوشته‌شده آن‌ها، فهرست‌نگاری زبده در شناسایی و معرفی نسخ خطی عربی و فارسی شد، به‌ویژه پس از اهدای مجموعه خطی مرحوم مشکوه به دانشگاه تهران که استاد دانش‌پژوه فهرست‌نویسی مجموعه را همراه با استاد دکتر علینقی منزوی آغاز کرد. 

ایرانی گفت: افزون بر تالیف فهرست‌های نسخه‌های خطی کتابخانه‌های بزرگ ایران، با همکاری ایرج افشار نشریه‌ای به نام نسخه‌های خطی را نیز بنیان نهاد تا مباحث مرتبط با فهرست‌نویسی در آن مطرح شده و فهرست مجموعه‌های کوچک نیز امکان چاپ یابد. وی در ترویج فهرست‌نگاری نسخ خطی به روش خاورشناسان اروپايی در ميان مسلمانان (به ويژه در ايران) نقشی موثر داشت و به تشویق و پیشنهاد او بود که دو فهرست‌نگار برجسته نسخ خطی در دوره معاصر به تدوين كتابشناسی موضوعی نسخ خطی دست زدند؛ دکتر سيد محمدباقر حجتی با تأليف فهرست موضوعي نسخه‌هاي خطي عربي كتابخانه‌هاي جمهوري اسلامي ايران (کشاف الفهارس) و احمد منزوی با تأليف فهرست نسخه‌های خطی فارسی. 

فریبا افکاری، عضو گروه نسخه‌شناسي فرهنگستان هنر نیز در این نشست با بیان خاطراتی از دانش‌پژوه اظهار کرد: هنگامی که در سال 1386 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تالار مطالعه نسخه‌های خطی را آماده کرد تا به نام استاد ایرج افشار که حق بزرگی بر گردن کتابخانه داشت نامگذاری شود، استاد نپذیرفت و پیشنهاد کرد تا این تالار به نام محمدتقی دانش‌پژوه مزین شود و چنین شد. در این تالار مجموعه‌ای بیش از یک‌هزار جلد فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌های ایران و خارج از کشور و دیگر کتاب‌ها و فهرست‌های مربوط وجود دارد. کار خدمات‌رسانی مجموعه‌های نسخه‌های خطی اسناد، عکس‌های تاریخی، میکرو فیلم‌ها و نسخه‌های عکس و چاپ سنگی نیز در این تالار انجام می‌شود. 

این نسخه‌شناس ادامه داد: یکی از نکات جالبی که استاد در تدوین سرفصل‌های درسی نسخه‌شناسی دانشگاه تهران بر آن اصرار داشت وجود 68 واحد درسی مختلف زبان‎های خارجی شامل آشنایی با زبان‌های آلمانی، فرانسه، ترکی قدیم و اردو هر یک چهار واحد و انگلیسی و عربی تخصصی هر یک 10 واحد بود و هنگامی‌که در مقابل سوال برخی استادان که چرا این تعداد واحد زبان در درس کارشناسی ارشد عرضه می‌شود قرار می‌گرفت می‌گفت آیا دانشجوی نسخه‌شناسی نباید بتواند از فهرست‌های مختلف در حد تشخیص نام کتاب و مولف و معرفی نسخه‌ها برآید؟ وی آشنایی با زبان‌های خارجی را یک امر ضروری می‌دانست و خود نیز به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و عربی تسلط داشت و در سال‌های آخر عمر به آموزش زبان آلمانی مشغول بود و می‌گفت: «هنگامی که کتابخانه‌های بسیار ارزنده کشورهای اروپا و آمریکا را دیده و دانشمندانی را که یک تنه به چندین زبان آشنایی داشته‌اند زیارت کردم خود را بسیار کوچک یافتم.» 

علی دهباشی، سردبیر نشریه بخارا نیز از حاضران دعوت کرد تا پس از اتمام مراسم از کتابفروشی «آینده» وابسته به بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار دیدن کنند.

شب «محمدتقی دانش‌پژوه» صد و چهل و چهارمین شب از  شب‌های مجله بخارا با همکاری موسسه فرهنگی هنری ملت، دایره‎العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و مرکز پژوهشی میراث مکتوب در ساختمان کانون زبان فارسی برگزار شد.