به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی اقتباس سینمایی از رمان «سکوت بره‌ها» عصر دیروز( سه‌شنبه، 26 شهریور) با حضور محمد گذرآبادی (منتقد سینما)، محمدجواد جزینی (منتقد ادبی) و مزدا مرادعباسی (دبیر نشست) برگزار شد. موضوع اصل این فیلم  و کتابی که مورد اقتباس قرار گرفته‌است،درباره روانپزشکی است که با استفاده از علم روانپزشکی می‌تواند محیط اطراف خود و انسان‌های آن را تحت تاثیر قرار دهد و به آسانی بر آن‌ها مسلط شود.

گذرآبادی در ابتدای صحبت‌هایش با بیان این‌که رمان توماس هریس به ژانر تریلر، ارزش ادبی داده، درباره اقتباس از رمان گفت: اقتباس از این رمان را تک تک آدم‌هایی انجام داده‌اند که در فیلم نقش داشتند و همه آن‌ها تغییراتی در اثر به وجود آورده‌اند. آنتونی هاپکینز، بازیگری که با بازی در این فیلم، با وجود زمان محدود بازی‌اش، برنده جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد شده، فیلم را از آنِ خودش کرده است.

نگاه مردانه به زنان در فیلم یکی دیگر از موضوعاتی بود که گذرآبادی به آن‌ها پرداخت و گفت: این نگاه، به شدت در فیلم احساس می‌شود و تد تالی، نویسنده فیلمنامه‌ این اثر، بر نهضت فمینیسم و نقش زنان در جامعه تاکید زیادی کرده و محور اصلی فیلم را نسبت به رمان تغییر داده است.

گذرآبادی صحبت‌هایش را با بیان تفاوت‌های میان فیلم، فیلمنامه و رمان ادامه داد و افزود: گرچه تد تالی ادعا کرده که فیلم دقیقا همان چیزی است که در فیلمنامه او آمده بود، اما خواندن فیلمنامه نشان می‌دهد که تغییراتی در فیلم اکران شده وجود دارد. حتی شروع فیلم هم در این آثار متفاوت است.

یکی از نکاتی که گذرآبادی بر آن تاکید زیادی داشت، نقش گروه زیادی از عوامل ساخت فیلم در تولید یک اثر سینمایی بود. وی با بیان این‌که فیلم هنر و رسانه‌ای همگانی است، گفت: باید دقت کنیم که «آنتونی هاپکینز» در نقش دکتر «هانیبال لکتر» چه هنرنمایی‌هایی انجام داده، جاناتان دمی، کارگردان اثر، با فیلم‌نامه‌ای که به دستش رسیده چه برخوری داشته و در مرحله قبل از آن، تد تالی چگونه رمان توماس هری را برای تبدیل شدن به فیلم آماده کرده است.

وی افزود: فیلم «سکوت بره‌ها» جمعی بودن این رسانه را به خوبی اثبات می‌کند و یادآور می‌شود که نقش کارگردان در اثر محدود بوده و عوامل متعددی در شاخص شدن آن نقش داشته‌اند، در حالی که اغلب تصور می‌شود بخش اعظم خوب یا بد بودن یک فیلم به دلیل میزان توانایی کارگردان است. فیلم تا حد زیادی مدیون فیلمبردار و طراح صحنه آن است در حالی که فضاسازی‌های فیلم در فیلمنامه اثر دیده نمی‌شود.

این مترجم حوزه سینما به ژانر تریلر در رمان‌ اشاره کرد و گفت: این ژانر اغلب در رمان‌های عامه‌پسند می‌گنجد و کسی انتظار خلق اثری فاخر را در این حوزه ندارد، اما رمان در سال 1988 یکی از مهم‌ترین جوایز را دریافت کرده است. همچنین در فیلم‌نامه اثر، شاهد قاعده‌شکنی‌هایی هستیم، همانطور که در فیلم‌نامه‌های برجسته هم مرزهای تصنعی میان ژانرها بر هم می‌خورد و اغلب آن‌ها ژانری ترکیبی دارند. در فیلم هم به دلیل بداعتش نمی‌توان گفت دقیقا چه ژانری دارد و این از ویژگی‌های مثبت اثر است.

محمدجواد جزینی، دیگر کارشناس برنامه، در این نشست فیلم و رمان سکوت‌ بره‌ها را از نگاه داستان‌نویسی نقد کرد. وی با بیان این‌که شیوه روایت فیلم به شیوه روایت در رمان تکیه دارد، توضیح داد: نویسنده در پیرنگ داستان، از همه تکنیک‌های داستان‌های پلیسی استفاده کرده و بهره بردن از این تکنیک‌ها به جذاب‌تر شدن این اثر کمک کرده است.

نويسنده كتاب «ايل بی‌سوار» به برخی از این تکنیک‌ها اشاره کرد و گفت: در داستان‌های جدید پلیسی، اَبَر انسان‌ها جای خود را به تجهیزات پیشرفته پلیسی داده‌اند و پلیس‌ها کمتر افرادی با نیروی خارق‌العاده هستند. رمان «سکوت بره‌ها» در همین راستا نقدی به سازوکار پلیسی هم دارد و در داستان آن‌چه به پلیس در کشف مجرم کمک می‌کند شخصیت «دکتر لکتر» است که با طنزها و با‌مزه‌بازی‌هایش ماجرا را به پیش می‌برد.

وی فیلم «سکوت بره‌ها» را در مقایسه با رمان موفق‌تر دانست و گفت: بر خلاف فیلم، من رمان را اثری برجسته نمی‌دانم زیرا هیچ تکنیک تازه‌ای در رمان نیست و نویسنده فقط تکنیک‌هایی را که قبلا هم وجود داشته در کنار هم جمع کرده است.

به کار بردن مفاهیم مذهبی در رمان موضوع دیگری بود که جزینی به آن پرداخت و گفت: موضوع خیر و شر و به ویژه «شر مقدس» در رمان بسیار پررنگ آمده؛ در حالی که در فیلم تا حدی محدود شده است. با این حال در فیلم با استفاده از گفت‌وگوهای صریح یا به کار بردن نشانه‌های مذهبی مانند عکس مسیح مصلوب، مفاهیم مذهبی را به مخاطب یادآوری می‌شوند. 

محمدعلی علومی، داستان‌نویس، نیز یکی از میهمانان این مراسم بود که بعد از سخنان کارشناسان نشست، دقایقی به صحبت پرداخت و درباره حضور مفاهیم اسطوره‌ای در رمان چنین گفت: ساختار تضاد نیک و بد به وضوح در این رمان دیده می‌شود و حضور پر رنگ زنان، که در اسطوره‌ها، به معنای زندگی هستند نیز نگاه اسطوره‌ای به این اثر را تقویت می‌کند. 

نویسنده «سوگ مغان» افزود: زنی که نقش نخست فیلم را ایفا می‌کند نماد زن دوران معاصر است و در برابر تفکرات قرون وسطایی قرار می‌گیرد. همچنین در اسطوره‌های عهد شبانی با تمثیل شبان و بره روبه‌رو هستیم و از سوی دیگر، فیلم از اسطوره‌های مادرسالاری بهره می‌برد.

وی همچنین به ضعف اسطوره‌پردازی در ایران پرداخت و گفت: ملتی مثل ما که اسطوره‌های زیادی را در تاریخ خود دارد از این اسطوره‌ها بهره نمی‌برد، در حالی که آمریکای لاتین با چند اسطوره سرخپوستی که دارد، بارها از اسطوره‌های خود در اقتباس‌های سینمایی استفاده کرده است.

فیلم «سکوت بره‌ها» نیز پیش از شروع جلسه نقد، از ساعت 14 در همین مکان به نمایش همگانی گذاشته شد. «سکوت بره‌ها» محصول سال 1991 به کارگردانی «جاناتان دمی» است. «تد هالی» فیلمنامه‌ «سکوت بره‌ها» را با اقتباس از رمانی به همین نام به قلم توماس هریس، رمان و نمایشنامه‌نویس آمریکایی، نوشته است. در این فیلم بازیگران شناخته شده‌ای چون جودی فاستر، آنتونی هاپکینز و تد لیواین به ایفای نقش پرداخته‌اند.

این فیلم، برنده اسکار بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه اقتباسی و بهترین بازیگر نقش نخست مرد و بهترین بازیگر نقش یکم زن شده است.

رمان «سکوت بره‌ها» نوشته توماس آنتونی هریس با ترجمه اصغر اندرودی و مجتبی مینایی از سوی نشر اوحدی منتشر شده است. همچنین نقد و بررسی فیلمنامه این اثر در کتاب «سكوت بره‌ها: كالبدشكافی يک فيلمنامه» نوشته سیدفیلد نیز با ترجمه عباس اکبری در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.