به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «نقد و بررسی کتاب گرافیتی» با هدف بررسی کتاب «گرافیتی (رویکردی انتقادی)» با حضور مسعود کوثری، مدير گروه ارتباطات اجتماعی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و نویسنده کتاب و اردشیر میرمنگره، پژوهشگر، سه‌شنبه (26 شهریورماه)‌ به‌همت معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سازمان زیباسازی شهر تهران در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

مسعود کوثری در آغاز نشست گفت: در سال 1389 کتاب گرافیتی برای بار نخست چاپ شد و در آن زمان مطالبی اینترنتی درباره گرافیتی موجود بود و آثاری اندکی نیز از هنرمندان در سطح شهر دیده می‌شد. گرافیتی هنری زیرزمینی است، درباره این هنر دیدگاه تئوری نداریم اما در دنیا کتاب‌های بسیاری درباره گرافیتی منتشر شده و از منظر جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی، هنر، ادبیات و نمایش به آن پرداخته‌اند.

مدير گروه ارتباطات اجتماعی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران افزود: گرافیتی را باید بشناسیم و این هنر را واکاوی کرده تا بتوانیم دنیای آکادمیک را به هنرمندان آن نزدیک کنیم. متاسفانه فصلی از کتاب حذف شده است، در آن فصل به مفهوم سایبرپانک و شهر اشاره کرده بودم. در مدتی که از انتشار کتاب می‌گذرد تغییرات بسیاری در دنیا و تهران رخ داده که امیدوارم در کتاب بعدی به آن پرداخته شود. مفاهیمی چون این‌که صاحب شهر چه کسی است؟ مردم یا نهادهای شهری؟ و حق مردم و نهادها در شهر چقدر است؟ در رویکرد جدید به شهر دگرگون شده‌اند.

نویسنده کتاب «گرافیتی (رویکردی انتقادی)» با اشاره به گرافیتی‌های موجود در شهرهای سراسر دنیا اظهار کرد: دیوارها روزبه‌روز سیاسی‌تر شده و از شروع هر انقلابی دیوارها محل اعلام‌ها، تعارض‌ها و بیانیه‌ها است. امروزه دیوارها محل چالش و جوانان هنرمند گرافیتی به‌دنبال سهم کوچکی از دیوارهای شهر هستند تا ایده‌های خود را بیان کنند. در حیات دوگانه محله‌های شهر تهران، دیوارنوشته‌ها مدام نوشته و پاک می‌شوند. برخی محل‌های بازی در مناطق مختلف که در طول سال محل برگزاری مسابقه و در ماه محرم، محل عزاداری است، بسیاری از این گرافیتی‌ها را در خود دارند. حتی برخی از افرادی که در دسته‌های عزاداری هستند، شبانه در این محل‌ها گرافیتی می‌کشند.

وی همچنین بیان کرد: گرافیتی، آرشیو غیررسمی جامعه است که از سوی جوانان صورت می‌گیرد و مراجع رسمی تلاش دارند با در اختیار گرفتن دیوارهای شهر در ساختن حافظه جمعی مردم فعال باشند. در دوره انقلاب مصر نیز موجی از گرافیتی‌ها و دیوارنگاره‌ها بر دیوار شهرها دیده می‌شد که به‌گونه‌ای خبررسانی و نشان از دیدگاه‌های سیاسی هنرمندان آن‌جا داشت. 

نقش گرافیتی در جنبش‌های خاورمیانه بسیار مهم بود
کوثری به سه کارکرد اصلی گرافیتی اشاره کرد و گفت: نقش پیام‌رسانی گرافیتی که در جنبش‌های خاورمیانه به‌خوبی دیده شد، کارکرد ستیزه‌جویانه و نقد وضعیت موجود، همچنین کارکرد زیبایی‌شناختی، سه کارکرد عمده گرافیتی به‌شمار می‌روند. «ژاک رانسیر» معتقد است که هنر نقش مهمی در «تقسیم کردن امر حس‌پذیر» و این‌که چه چیزی دیده شود، ایفا می‌کند. گرافیتی نیز به ما می‌گوید چه چیزی را ببینیم.

این پژوهشگر حوزه رسانه با نمایش اسلایدهایی از گرافیتی‌های ایرانی و دیگر نقاط دنیا به‌ویژه مصر اظهار کرد: گرافیتی بسیاری از مسایل موجود در جامعه را مطرح می‌کند و رقابتی میان عرصه رسمی و غیررسمی بر سر این‌که چه دیده شود، وجود دارد. مفهوم‌هایی مانند کودکان کار، کودکان فقیر، کودکان تنها، آدم‌های خمیده و پیر، حیوانات، خط و نوشته‌های مربوط به هر کشور، تصاویر شهدا در مصر، مسایل اجتماعی و بومی‌سازی شده کارهای «بنکسی» هنرمند گرافیتی انگلیسی از تصاویری است که بر دیوار شهرها نقش بسته‌اند.

این استادیار علوم ارتباطات اجتماعی در پایان سخنانش گفت: باید در دانشگاه، شاخک‌های بسیار حساسی نسبت به آن‌چه در حال اتفاق افتادن در جامعه است، داشته باشیم و متاسفانه محافل آکادمیک در پژوهش چنین مسایلی بسیار عقب هستند. 

گرافیتی، رسانه‌ای سریع است که در اندک زمانی فراگیر شد
اردشیر میرمنگره نیز در این نشست با بیان این‌که بهتر بود این کتاب در زمان انتشار، نقد می‌شد، اظهار کرد: گرافیتی رسانه‌ای است که در زمان کمی فراگیر شده است. رسانه‌ها امروزه متفاوت شده‌اند و تغییرات سریعی دارند. کتاب «گرافیتی (رویکردی انتقادی)» اثری موفق بوده و تمام وجوه گرافیتی را بررسی کرده اما بهتر است عبارت «رویکرد انتقادی» را درباره تیتر آن به‌کار نبریم، چرا که نگاهی منتقدانه به گرافیتی ندارد. طرح جلد کتاب شکلی رسمی و اداری دارد که با گرافیتی در تضاد است.
 
این پژوهشگر ادامه داد: گرافیتی، گرافیتی است و امروز شخصیت خودش را پیدا کرده و نمی‌توان آن را نقاشی دیواری یا کاری رسمی و آکادمیک دانست. در این کتاب کاربرد گرافیتی به پیام‌رسانی تعمیم داده شده اما امروزه آثاری داریم که معنای خاصی نداشته و تنها از جنبه زیبایی‌شناختی اهمیت دارند. در واقع گرافیتی به‌نوعی یادآوری آن ‌چیزی که در جامعه فراموش شده است. به نظرم گرافیتی گرایشی از هنرهای تجسمی است و رو در روی نهادهای دولتی ایستادن در همه هنرها دیده می‌شود. 

وی با بیان این‌که هنرمند گرافیتی پیش از آن‌که آنارشیست، پیرو وندالیسم یا خلافکار باشد، تنها می‌خواهد کمی خط‌های محدودکننده‌اش را رد کند، گفت: گرافیتی هم نقاشی و هم گرافیک و در واقع هنر است اما وندالیسم وجه قهرآمیز دارد در حالی‌که هنرمندان گرافیتی اصراری بر تخریب چیزی ندارند. هنر در هر دوره‌ای برآیند آن دوره است. هویت جوانان در جامعه از فرهنگ مصرف، جدایی نسل‌ها، مدرنیته، گرایش‌های مردمی و توده‌ای بر گرافیتی تاثیر می‌گذارد و از آن‌ها نیز تاثیر می‌گیرد. 

میرمنگره افزود: وجه نظری، جامعه‌شناسی گرافیتی و خاستگاه‌هایش برآمده از طبقه متوسط است. جوانان طبقه متوسط اسپری برمی‌دارند و ایده‌اش را در یک فضای عمومی ترسیم می‌کنند. رابطه فرم و محتوا در کنار تکنیک‌های تصویری در گرافیتی دیده می‌شود. در بخشی از کتاب نیز به مساله موضع‌گیری حکومت‌ها در قبال گرافیتی در اروپا، آمریکا، استرالیا و آسیا پرداخته که تنها سنگاپور در آسیا بررسی شده است. موضع‌گیری دیگر کشورها در برابر این مساله می‌تواند راهگشای نوع برخورد با مساله گرافیتی در ایران باشد.

چاپ دوم کتاب «گرافیتی (رویکردی انتقادی)» تالیف مسعود کوثری در 204 صفحه، شمارگان یک‌هزار و 500 نسخه از سوی معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سازمان زیباسازی شهر تهران و با همکاری انتشارات دریچه‌نو به‌چاپ رسیده است.