به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب « جاده استراتژیک فاو-بصره» امروز 16 شهریور‌ماه 1392 با حضور یحیی نیازی، نوسنده کتاب، حسن دُری و سعید سرمدی به عنوان منتقدان کتاب در محل مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برگزار شد.

در ابتدای این نشست، یحیی نیازی درباره کتاب «جاده استراتژیک فاو-بصره» توضیح داد: مبنای نگارش این کتاب به ایده حسین اردستانی،سال 1389 برای پرداختن به نقاط عطف در مناطق نبرد هشت سال دفاع مقدس باز می‌گردد. برخی مناطق مانند قلاویزان، بازی‌دراز و جاده استراتژیک فاو از جمله این مناطق محسوب می‌شوند.

وی ادامه داد: حسین اردستانی خود ناظر تالیف این کتاب بود. شاکله و محتوای این کتاب بر اساس رویداد‌هایی است که در شب عملیات والفجر هشت در این جاده رخ داد. این کتاب در هشت فصل به چاپ رسیده است.

نیازی از تازه و بی‌سابقه بودن پرداختن به این موضوع، کمبود اطلاعات میدانی، فاصله گرفتن بیش از 20 و چند سال افراد از متن واقعه، کافی ‌نبودن و دسته‌بندی نبودن منابع کتاب به عنوان موانع این پژوهش یاد کرد و افزود: اکنون این کتاب می‌تواند مبنایی برای پرداختن به موضوع‌های مشابه دیگر باشد. نقاط عطف در مناطق نبرد می‌تواند بر مبنای کتاب «جاده استراتژیک فاو-بصره» بررسی شود.

سعید سرمدی نخستین منتقد این کتاب بود که سخنانش را با اشاره به این‌که کتاب را بسیار پیشتر از جلسه نقد، مطالعه کرده‌ام و با اجازه نویسنده به نقد کتاب می‌پردازم، گفت: بسیاری از موضوع‌ها مانند چگونگی عبور غواصان از فاو و اروند، نحوه آزادسازی رادار‌ها و نحوه انتخاب زمان عملیات فاو با آن‌که صحبت‌‌های زیادی درباره آن انجام شده، در  کتاب به آن‌ها پرداخته نشده است.

وی استفاده از گزارش‌های راویان و حساسیت نویسنده در آوردن نام و مسوولیت‌های افراد در پاورقی، آوردن مقدمه ادبی در ابتدای هر فصل و طراحی متفاوت کتاب را از ویژگی‌های مثبت « جاده استراتژیک فاو-بصره» دانست.

این منتقد و راوی سپس درباره عنوان کتاب « جاده استراتژیک فاو-بصره» به مقاله‌ای از محمد اسفندیاری اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین ارکان کتاب، عنوان آن است. عنوان این کتاب جامع و مانع نیست. شاید هر فرد با گرایش‌های مختلف، برداشت متفاوتی از این کتاب داشته باشد. برای نخستین‌بار که کتاب را ‌دیدم، گمان ‌کردم به نحوه ساخت و اهمیت این جاده در طول جنگ تحمیلی پرداخته است. با مطالعه اثر دریافتم کتاب دیدی مهندسی به کتاب ندارد و کوشیده تا نگاه عملیاتی به این جاده داشته باشد.

سرمدی با اشاره به سطر پنجم صفحه 10 کتاب (مقدمه) گفت: عنوان «نبرد بی‌همتا» یا عنوان «انهدام گارد جمهوری عراق در شب چهارم عملیات فاو» بیشتر با محتوای کتاب همخوانی داشت. همچنین مشخص نیست که هدف نویسنده از نگارش کتاب خاطره، پژوهش یا ادبیات دفاع مقدس است که پرداختن به هر یک لوازم خاص خود را می‌طلبد. به دلیل جامع نبودن عنوان کتاب، اهداف کلیدی پژوهش مُحَقَق نشده‌اند. پیچیدگی عملیات یا دلیل انتخاب زمان خاص برای عملیات به روشنی برای مخاطب شرح داده نشده است.

وی 64 درصد موضوع‌های کتاب را غیر مرتبط با شب چهارم عملیات فاو و لشکر گارد دانست و افزود: دقیق نبودن عبارات، متناقض بودن و بهره‌گیری از منابع مختلف از دیگر ایراد‌های کتاب است.

نبرد بی‌همتا

حسن دُری دیگر منتقد کتاب هم در سخنانی شجاعت یحیی نیازی را برای پیشنهاد نقد کتابش به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ستودنی دانست و ادامه داد: درباره هدف کتاب آن‌طور که نویسنده می‌گوید، توصیف یک روز از عملیات والفجر هشت است که تاکنون نوشته نشده بود اما معتقدم توصیف این موضوع به صورت کامل انجام نشده است.

وی سپس ایراد‌هایی را به ساختار کتاب وارد کرد و گفت: فصل‌بندی کتاب از فصل چهارم که اصل موضوع است، به هم تنیده نیست و نیاز به دوباره‌خوانی دارد. اگر این موضوع‌ها ساعت به ساعت مطرح می‌شدند، بهتر بود. همچنین تیتربندی کتاب بیشتر گنگ و تبلیغی است.

این نویسنده محور اصلی انتقادش را بر محتوای کتاب دانست و ادامه داد: هدف کتاب توصیف روز حادثه است. محتوای کتاب به روز حادثه نپرداخته و توضیح‌های حاشیه‌ای آورده که برای مخاطب آزار دهنده است. نیازی نبود که نویسنده کتاب تا این اندازه به گذشته عقب‌گرد کند و سپس به موضوع بپردازد. علاوه بر این، ارجاع‌های کتاب کامل نیست. همچنین طراحی جلد کتاب مناسب نیست و کتاب می‌توانست به صورت تک رنگ هم منتشر شود.

دُرّی نگارش دیالوگ‌ها میان نگارش متن مستند گونه را از دیگر ایراد‌های کتاب دانست و افزود: زبان کتاب یک‌نواخت نیست. گاه دیالوگ است و گاه مستند. زبان کتاب ژورنالیستی و شعاری است. عنوان کتاب ارتباط خوبی با مخاطب برقرار نمی‌کند و پیشنهاد من برای عنوان کتاب «نبرد بی‌همتا» یا «حماسه روز چهارم» بود.

در ادامه این برنامه، یحیی نیازی نویسنده کتاب «جاده استراتژیک فاو-بصره» هدفش از ارایه پیشنهاد برای نقد کتابش را کسب تجربه و افزایش اندوخته‌های علمی‌اش دانست و با خواندن یادداشت دکتر غلامعلی رشید بر «جاده استراتژیک فاو-بصره» برای حاضران گفت: هدف نقد بر اثری، تفسیر آن کتاب است نه خلاصه کردن آن. نمی‌توان ابتدا و انتهای جمله‌ای را برداشت و محتوای میان آن را واکاوی کرد.

وی ادامه داد: زاویه نگاه نویسنده به موضوع و انتقال مطالب تازه به مخاطب باید مورد دقت نقادان قرار می‌گرفت. در فصل سوم اطلاعات جامعی درباره لشکر گارد ارایه شده است.

وی گفت: در جلسه نقد اشاره به بخش‌هایی از کتاب کافی است و اشاره‌های پی در پی صحیح نیست. نقد فنی نقدی است که نکته‌های خوب و تازه‌ای به نویسنده ارایه دهد. نتیجه‌گیری‌ها و باز کردن افق تازه پیش روی مخاطب، باید مورد توجه قرار می‌گرفت. در نقد این کتاب متوجه نشدم که رویکرد توصیفی است یا انتقادی.

نیازی ترکیبی از روایت داستان‌گونه در کنار ارایه متنی مستند را از مهمترین ویژگی‌های کتابش برشمرد و با ارجاع به گفت‌و گویی که در باره کتاب « جاده استراتژیک فاو-بصره» با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) داشت افزود: این حُسن در این مصاحبه به تفصیل تشریح شد. نمی‌دانم 64 درصد محتوای کتاب را غیر مرتبط دانستن با موضوع، بر اساس چه معیاری اندازه‌گیری شده است.

وی انتقاد به عنوان کتابش را وارد دانست و درباره ارجاعات اثرش توضیح داد: یکی از ویژگی‌های نویسندگی احساس خالق بودن است. برخی از موارد آمده در کتاب با تلفیق چندین منبع به دست آمده است بنابراین دلیلی برای ارجاع‌های متعدد وجود نداشت.